Опиоидтарға патологиялық әуестік типологиясы
(Т.В.Клименко, А.С.Субханбердина, 2002)
| Типтері | Клиникалық көріністері |
| Обсессивті әуестіктің 1 сатысы | Патологиялық әуестіктің берілген варианты наркомания түзілуінің алғашқы кезеңдерінде бақыланған және оның алғашқы көріністерінің бірі болды. Ол қабылдаған наркотиктің наркотикалық эффекті жөніндегі жабысқақ ойлармен және оны қабылдауға интенсивті ынтызарлықпен көрініс берді. Барлық ойлар, қажеттіліктер, әңгімелер, фантазиялар сюжеттері және түс көрулер наркотикалық затпен байланысты болды. Наркотик әсері жөніндегі айқын және бейнелік көз алдына келтірулер ауыр вегетативті бұзылыстармен бірге жүрді. Мүмкін "қайта бастаудан" қауіптенуге байланысты невротикалық бұзылыстар, олармен күресуге тырысу, әртүрлі қорғаныс шараларын қолдану (ритуалды әрекеттер) тән болды. Мотивтер күресі үрдісінің айқындылығы мен мазмұнды жағы Д.С. Озерецковский пікірінше (1959) обсессивті бұзылыстар негізінде жатқан ерік үрдістерінің әлсіздігімен ғана анықталып қоймай, әлеуметтік-шектеуші нормалар, моральді-өнегелік нұсқаулар жөніндегі ойлармен, сол адамның әлеуметтік-құқықтық және медициналық мәселелер жөнінде хабардарлығымен де анықталады. Наркотик жөніндегі ойлар біртіндеп науқастың санасын жаулап, оның эмоциональді өмірін анықтайтын болған, қызығушылықтары, адамдармен қатынасы өзгерген, араласатын адамдары ауысқан, бұрын құндылықтар иерархиясы қайта құрылған, өнегелік ой-пікірлері бұрмаланған, еңбек етуге мақсаттылық әлсіреген, өзінің қоғамдағы орны жөніндегі пікірі өзгерген. Осы сипаттамалардың барлығы дәстүрлі суреттелген психикалық тәуелділіктің клиникалық көрінісіне жатады және дәстүрлі түсінікке сәйкес наркоманияның бірінші сатысына сәйкес болды. Үнемі наркотизация кезінде, наркотикалық затқа қажеттілік қажет мөлшерде бірден қанағаттандырылғанда, обсессивті әуестік, әдетте, көрініс бермеді. Ол тек наркотизациия ритмі бұзылғанда пайда болды, наркотикті ағзаға енгізгенде жеңіл басылған және, осылайша, өзінің даму механизмі бойынша наркотикалық мастану жағдайына сәйкес біріншілік болып табылды. |
| 2. Компульсивті әуестік сатысы | Ауру үрдісінде науқастың моральді-өнегелік бейнесі, олардың әлеуметтік-шектеулік нормалар жөніндегі этикалық көзқарастарының өзгеру дәрежесіне байланысты, наркотикалық заттарға патологиялық әуестік обсессивтілігін жоғалтты және оның құрамында доминирлеуші аффективті бұзылыстар болды. Науқастар жағдайында іштей күйзеліс, өзі мен айналадағыларға көңілі толмау сезімі, тітіркенгіштік, мазасыздық, жабырқаулық өсе түскен. Науқастар толығымен әуестік әсерінде болды, онымен күресуге тырыспады. Олардың санасында наркотикалық затты қолдануға байланысты шынайы жағдайлардың толық бұрмалануы болып жатты, психикалық өмірі наркотикке біржақты қызығушылықпен анықталды. Олар анық факттарды елемейді, себеп-салдар байланыстылығын шатастырады, олардың пікірлері біржақтылықпен, беткейлікпен, қарама-қайшылықпен ерекшеленген. Осындай парциальді интеллектуальді дәрменсіздік ("парциальді деменция" В.Б. Альтшулер бойынша [1]) наркотизацияға байланысты мәселе көтерілгенде ғана көрініс берді. Басқа жағдайларда сақталған, жиі жеткілікті жоғары интеллект, пікірлері мен көзқарастарының салауаттылығы байқалған. Біріншілік компульсивті әуестіктің дамуы ретті сатылардың анықталуымен айқын циклдылықпен сипатталды: клиникалық күрделенген синдром мен кері дамудың жаршы сатысы. Жаршылардың бір-екі апталық кезеңінен кейін (тән аффективті, вегетативті, арнайы сенсорлы көріністермен), оның алдында 21,6% жағдайда әртүрлі экзогенді әсерлер болған (психогениялар, физикалық зорығу, инфекциялық аурулар немесе суықтаулар), науқастарда саналы түрде көңіл-күйдің қатты төмендеуімен, жабырқаулықпен, мұңаюмен, вегетативті-соматикалық және әртүрлі сенсорлы және неврологиялық бұзылыстармен бірге жүретін наркотикалық затты қабылдауға әуестік пайда болған. Даму механизмі бойынша компульсивті әуестік біріншілік (наркотиктерді қабылдаудан ұстану фонында аутохтонды пайда болды, атап айтқанда «құрғақ» немесе кешіккен абстиненция), және екіншілік ретінде де болды (абстинентті бұзылыстар фонында дамыды). Обсессивті вариантпен салыстырғанда компульсивті әуестік наркотикалық заттарды қабылдаумен басылмай, ереже бойынша, айтарлықтай тереңдеп, наркотик дозасын үнемі жоғарылатуға қажеттілік тудырған [9]. Наркотикалық затты қолданудың өзі компульсивті әуестік дамуындағы басты фактор болып табылды. Осылайша наркотикалық интоксикацияны (психогениялар, инфекциялар, интоксикациялар), ағзаның қызмет жасауында кез-келген деңгейде (психикалық, соматоневрологиялық, нейровегетативті) дисбаланс тудыратын экзогенді факторлар қатарында қарастыруға болады, бұл патологиялық әуестіктің актуализациясын көрсетеді. Медикаментозды көмек болмаған жағдайда шамамен 2—3 аптадан кейін (бұл қолданылған ПАЗ-а және морбидті әсерлерге байланысты) әуестіктің өздігінен басылуы байқалған. Осы кері даму сатысында кернелген аффективті бұзылыстар редукциясы фонында дәстүрлі түрінде және бұрмаланған түрінде де (наркотизацияны айыптаумен және жаратпаумен контрастты күйзелістер) обсессивті әуестік элементтері пайда болған (жабысқақ бейнелік монотақырыптық көз алдына келтірулер және т.б.). Әуестіктің кері дамуы сатысындағы науқастардың жағдайы айқын тұрақсыздықпен ерекшеленді, психосоматоневрологиялық жағдайдағы болмашы бұзылыстардың өзі интенсивті әуестіктің өсуіне алып келді. Дәстүрлі көзқарасқа сүйенсек Исходя из традиционных представлений, компульсивті әуестік наркоманияның 2-ші сатысына сәйкес келді және оның басты клиникалық көрінісінің негізгі компоненті болып табылды — физикалық тәуелділік синдромының. |
| 3. Этап импульсивного влечения. | Патологиялық әуестіктің берілген варианты кезінде науқастарда толығымен өз іс-әрекеттерін бақылау мүмкіндігі жоғалады. Әуестік кенеттен пайда болып, оның алдында мотивтер күресі мен күйзелістерін іштей ақылға салу күйі болған. Наркотик қабылдауға күшті әуестік науқастардың бүкіл психикалық қызметін жаулап алған, олар они были неспособны к продуктивті контактқа қабілетсіз, ассоциациялар ретсіз және үзікті болды, жүріс-тұрыстары автоматизирленген қимыл-әрекетті еске түсіреді. Аффект тұрақсыз болған, қоршаған орта айқын емес, бұлыңғыр қабылданған. Кезеңмен сырттан мотивирленбеген әрекеттермен ретсіз брутальді разрядтармен қимылдық қозу жағдайы пайда болған, кейде артынан ұйқыға кетіп, осы кезең толық есте қалмайды. Осындай сана анықтығын жоғалтумен қоршаған ортадан ажырау оның өзгергіштігін көрсеткен, ал ызалы-тітіркенген немесе мұңлы аффект фонында қысқа уақыттық стереотипті моторлы және вегетативті-қантамырлық стигмалардың пайда болуы сананың күңгірттену типі бойынша бұзлысының эпизодтарының болуын жоққа шығаруға мүмкіндік бермеді. Наркотикалық заттарға патологиялық әуестіктің барлық үш психопатологиялық варианттарының салыстырмалы анализі, әуестік интенсивтілігінің обсессивті вариантының импульсивтіге өсуімен зақымдалу деңгейі терең бұзылыстар пайда болуы нәтижесінде, бұзылыстар синдромы құрамына кіретін диапазонның кеңейгенін көрсетті. Патологиялық әуестіктің обсессивті варианты кезінде жүріс-тұрыстық, соматоневрологиялық және нейровегетативті бұзылыстардың минимальді рөлі кезіндегі идеаторлы және аффективті деңгейдегі бұзылыстар басты болып табылды. Компульсивті варианттың түзілуі кезінде идеаторлы деңгейдегі бұзылыстар айтарлықтай редуцирленіп, әуестік түзілуінде басты болып міндетті түрде нейровегетативті стигмалармен қосарласқан аффективті бұзылыстар болды. Оның импульсивті вариантында бақыланған патологиялық әуестіктің интенсивтілігінің жоғары дәрежесі кезінде, өзгерген сана элементтерімен салыстырмалы түрде идеаторлы және аффективті деңгейдегі бұзылыстардың болмашы рөлі кезінде синдромның психопатологиялық құрылымы жүріс-тұрыстық ауытқулармен және массивті соматоневрологиялық және нейровегетативті бұзылыстармен анықталды. Наркотиктерге патологиялық әуестік синдромының түзілуі үрдісіндегі анықталған кезектілік наркоманияның бастапқы қозғалысы кезінде психикалық қызметтің зақымдалу деңгейінің тереңдеуінің жалпыпатологиялық заңдылықтарын көрсетеді. |