Жедел мезентериалды қан айналысының бұзылыстары

Бұзылыс түріне байланысты окклюзиялық және окклюзиялық емес деп бөледі.

Окклюзиялық деп мезентериалды артериялардың эмболиясы, артерия тромбозы, тамырлардың тромбозы, атеросклероз және тромбоз әсерінен аортаның артериялар қосылған жерде бітелуі, аорта қабырғасының білеуленуі, қантамырлардың ісікпен басылуы, қантамырдың байлануы.

Окклюзиялық емес мезентериалды қан айналысының бұзылыстары пайда болады: артериялардың толық емес окклюзиясы, ангиоспазм, жүрек лақтырымының және гемодинамиканың көрсеткіштерінің төмендеуі.

Клиникалық көрінісі

Ауру кенет іштің жедел ұстама тәрізді ауырсынуымен басталады. Алғашында ауырсыну интенсивті, ұстама тәрізді,оларды наркотикалық заттармен басуға болмайды. Ішек инфарктісі дамығанда ауырсыну күші төмендейді, бірақ тұрақты.

Науқастардың бұны жағдайының жақсаруы деп сезеді. Перитонит дамумен ауырсыну күшейуін, өте қатты жөтелгенде, қозғалғанда, пальпацияда ауырсынады. Шажырқай артерияларының окклюзиясы кезінде сипаттайтын белгісі жүрек айну, құсу. Аурудың басында бір реттік рефлекторлы ішектегі заттармен құсу болады. Уақыт өте келе құсу тұрақты түсі кофе қойыртпағы түстес, сасық иісті. Ішектің функциясының бұзылыстары ерте пайда болады.

Жоғарғы шажырқай артериясы зақымдалғанда алғашында 1-2 реттік сұйық нәжіс байқалады келесі рет нәжісінің түсі қара қан аралас болады. Тік ішектегі қанның болуын саусақпен тексергенде көруге болады. Бірақ кейде тұру диарея-сыз өтуі мүмкін. Жиі газ нәжістің тоқтауы перитонит кезінде болады. Науқас-тардың жағдайы жедел түрде өзгереді. Алғашқы сағаттарда жағдайы естен та-нуы мен және гемодинамикасының бұзылысымен анықталады ал одан кейін уланудың күшеюімен. Алғашында науқас мазасызданған, қорқыныш сезімі билейді. Содан соң тынышталып, жағдайының жақсаруын сезеді. Перитонит дамығанда науқастар төсекте қозғалыссыз жатады. Жайылған перитонит дамы-ғанда беті үшкірленген, көзі үңірейген, ерні құрғақ, көкшіл. Қал жағдайы ауыр, перитонит пайда болғанда дене қызуы көтеріледі. Пульс жиі 100-200 соққы минутын, АҚ төмендеген. Науқаста шөлдеу сезімі пайда болады. Алғашқы ке-зенде іші кепкен, пальпацияда жұмсақ, қабырғасы тыныс алуға қатысады. Паль-пацияда бүкіл іштің ауырсынуы болады, айқын ауырсыну перитонитке тән. Сонымен қатар құрсақ қуысының бұлшық еттерінің қатаюы, Щеткин-Блюмберг симптомы оң болады. Жиі пальпацияда ауырсынатын ісікті түзілісті сипап се-зуге болады. Ол оның шекарасы жоқ, қозғалысы шектелген, перкуссияда тұйық дыбыс бұл - Мондар симптомы. Мондар симптомының болуы зақымдалған іш-ектің және оның шажырқайының инфаркт кезінде ісінумен тығыз байланысты. Басты белгісі ішек перистальтикасының төмендеуі жатады. Ішектік шулардың толық болмауы (симптом “ толық тыныштық”) тек перитониттің соңғы кезеңінде пайда болады. Бұл тон кезінде жүрек тондары анық естіледі. Жиі Корачанский симптомы анықталады яғни геморройды түйіндердің ісінуі.

Диагностикасы: клиникалық көрінісіне және анамнезіне байланысты қойылады. Көбіне егде, қарт жастағы созылмалы пневмониямен, жүрек тамыр жүйесі ауру-лары, қатерлі ісіктермен ауыратын адамдарда кездеседі. Бұл паралитикалық іш-ек өтімсіздігімен қоса жүретін және құрсақ қуысының мүшелерінің жедел ауру-ларын өршетеді (жедел аппендицит, жедел панкреатит, жедел ішек өтім-сіздігі). Дәл бұл диагноз тек қана ауруханада арнайы зеттеулер жүргізіліп қойылады.

Жедел жәрдем.

Науқасты жедел ауруханаға жеткізу болып табылады. Үйінде қалдыруға тек аурудың өте ауыр соңғы кезеңінде тасымалдау мүмкін болмаған жағдайда болады. Бұл кезде реанимациялық шаралар және интенсивті терапия шаралары жүргізіліп, гемодинамиканы қалпына келтіруі қажет.

Негізгі міндеті:

· Ишемия аймағынның өмірлік қызметтеріне теріс әсер етуін азайту;

· Жүрек тамыр, тыныс алу жүйесін қалпына келтіру;

· Науқасты диагностикалық зерттеуге, операцияға дайындау.

Бүйрек шаншуы

Бүйрек шаншуы – жоғарғы зәр шығару жолдарының жедел обструкциясынан кейін пайда болатын ауырсыну ұстамасы .

Этиология

Бүйрек шаншуының себебі – несепағар саңылауы таспен бітелу кезінде дами-тын несеп – тас ауруы; жедел және созылмалы пиелонефрит (қабыну өнімдері: шырыш, фибрин, эпителий, лейкоциттер); бүйрек ісігі (ұйыған қан түріндегі гематурия); бүйрек туберкулезі (емізікшенің некротикалық тіні); бүйрек жара-қаты (ұйыған қан немесе жоғарғы зәр жолдарының сырттан урогематомамен басылуы); дистанционды литотрипсиядан кейінгі бүйректің субкапсулярлы гематомасы; бүйрек артериясының эмболиясы; гинекологиялық аурулар.

Патогенез

Бүйрек шаншуы кезінде жоғарғы зәр жолдарының ішкі окклюзиясынан немесе сырттан қысылуының нәтижесінен зәрдің шығуы бұзылады. Осы кезде тостағанша – түбекше жүйесінде қысым кенеттен жоғарылап, бүйректің паренхимасы ісініп, фиброзды капсуласы кеңейеді.

Зәр-тас ауруының қауіп факторлары: отбасылық анамнез (жақын туыстарда зәр-тас ауруының болуы); анамнезінде зәр-тас ауруының эпизоды (зәр-тас ауруының рецидив болуының мүмкіндігі 20 жыл аралығында 60% құрайды); шамадан тыс физикалық күш түсіру; ұзақ гипертермия; конкременттің дамуына ықпал ететін аурулар (зәр жолдарының инфекциясы, тубулярлы бүйректік ацидоз, саркоидоз, гиперпаратиреоидизм); сұйықтықты көп жоғалтқанда (илестома, мальабсорбция); нашар еритін дәрі-дәрмектерді қолдану.

Клиникалық көрінісі. Бүйрек шаншуының негізгі симптомы ауырсыну болып табылады. Ауырсыну үнемі, ұстама тәріздес, кенеттен басталады, ұзақтығы бір-неше минуттан 10-12 сағатқа дейін созылады, локализациясы бел аймағында және/немесе қабырға астында болады. Ауырсынудың иррадиациясы: несепағар ағысымен мықын, шап аймағына, ұмаға, аталық безге, қынапқа және жыныс еріндеріне. Иррадиация тастың локализациясына байланысты. Ол көбінесе не-сепағардың физиологиялық тарылу жерлерінде тоқтайды. Түбекше-несепағар сегменті – иррадиация мезогастралді аймаққа; несепағар мен мықын тамыр-лардың айқасуы - шап аймағы мен санның сыртқы беті; юкставезикалді (қуық алды) бөлім – жалған дефекация және зәр шығарудың жиілеуі; интрамуральді бөлім (қуықтың ішкі қабатында) – ауырсыну аталық бездің басына иррадиация береді және ол зәр шығарудың жиілеуімен, уретрадағы ауырсынуымен қатар жүруі мүмкін. Дизурия (әрдайым емес). Бүйрек шаншуымен қатар жиі жүреді: жеңілдік әкелмейтін жүрек айну және құсу (бел аймағының ауырсынуымен қа-тар басталады); бас айналу және естен тану; әр түрлі дәрежедегі ішектің парезі; брадикардия; АҚ-ның шамалы жоғарлауы; гематурия; олиго- және анурия.

Асқынулар: жедел обструктивті пиелонефрит; бактериемиялық шок; уросепсис; бүйрек функциясының төмендеуі; несепағар стриктурасының дамуы. 5 мм-ден аспайтын тастар 95% өз бетімен шығады. Бүйрек шаншуы тоқтағанда науқас-тың хал-жағдайы жақсарады, бірақ-та бел аймағында сыздап ауырсыну қалады.

Ажыратпалы диагностика

Бүйрек шаншуын алғашқыда жедел іштен ажырату керек

· Жедел іш (жедел аппендицит, бауыр шаншуы, жедел холецистит, жедел панкреатит, асқазан мен 12-елі ішектің ойық жарасы, ішектік өтімсіздік, қолқаның сыдырылуы, мезентериалді тамырлардың тромбозы, жедел аднексит, жатырдан тыс жүктілік, аналық без кистасының бұралуы).

· Басқа аурулар: омыртқа аралық дискінің жарығы, қабырға аралық невралгия (дене қалпіне байланысты ұстама тәрізді емес ауырсыну), белдеулі теміреткі (Herpes zoster).

Диагностикалық шаралар

· Жалпы жағдайын және негізгі өмірлік функцияларды бағалау: есі, тыныс алуы, жүрек-тамыр жүйесі (пульс, ЖЖЖ, АҚ, ТАЖ).

· Дене қалпын бағалау (қозғалыс мазасыздығы, дене қалпын үнемі өзгерту).

· Ішті қарау және пальпациялау – іш дем алуға қатысады, іштің алдыңғы бұлшықеттерінің тырысуы анықталмайды және іштіктің қоздыру симптомы жоқ.

· Бүйрек шаншу симптомдарын анықтау: соққылау симтомы – зақымдалған жақта ауырсыну анықталғанда «оң» (бүйрек жарылуын алдын алу үшін соққылау симптомын байқап жасау керек), бел аймағын пальпациялау (зақымдалған жақта ауырсыну).

· Ассоциирленген симптомдардың болуы: жүрек айну, құсу, газдың шықпауы, іш қату, қызба және т.б.

Емі

· Бүйрек шаншу диагнозы қойылғанда жедел госпитализацияның алдында, науқасқа шұғыл емдік шаралар жүргізілуі тиіс.

· Науқасты төсекке жатқызып, тыныштандыру керек.

· Ауырсыну синдромын жою үшін спазмолитик пен наркотикалық емес ана-льгетиктер қатар берілуі тиіс. Таңдамалы дәрі-дәрмек: дротаверин (миотропты спазмолитик) тамыр ішіне баяу енгізеді, 40-80мг (2% ерітінді 2-4мл); нитроглицерин (спазмолитик ретінде қолданылуы мүмкін) таблетка түрінде тіл астына (0,25мг немее ½ таблетка) немесе аэрозоль (400 мкг немесе 1 доза).

ЖЖЖ, АҚ, диурез бақылау. Емі ауырсыну синдромын жоюдан басталады. Бұл кезде спазмолитиктер, ауырсынуды басатын дәрі-дәрмектер және жылулық процедуралар қолданылады. Аурухана алды кезеңінде жылу ретінде грелка, жылытылған құм, ыстық ваннаны қолданады (температура 40-50ºС). Көп жағдайларда бұл щаралар ауырсынуды төмендетеді немесе толығымен басады, бірақ та олардың әсері болмаса дәрі-дәрмектерді қолданады.

Көбінесе спазмолитиктерді (атропин 0,1% ерітінді 1мл, платифиллин 0,2% ерітінді 1мл, ерітінді 2мл, но-шпа 2% ерітінді 2мл, магний сульфаты 25% ерітінді 10мл) немесе ауырсынуды басатын дәрі-дәрмектерді (промедол 1% ерітінді 1мл, омнопон 2% ерітінді 1мл) бұлшықетке енгізуден бастайды.Егер де бүйрек ұстамасы кезінде құрсақ қуысы мүшелерінің аурулары болмаса және де басқа дәрі-дәрмектер көмек бермесе наркотикалық анальгетиктерді қолдануға болады. Көбінесе оларды қолданбай-ақ қоюға болады.

Емдік, сонымен қатар ажыратпалы-диагностикалық мақсатпен ер кісілердің ұрық шылбырына немесе әйелдерде жатырдың жұмыр байламына блокада жасауға болады (10-30мл 1% новокаин ерітіндісі).

Ауруханаға жатқызудың көрсеткіштері:

Науқас аурухананың урологиялық бөлімшесіне шұғыл тұрде келесі жағдайларда жатқызылады: бүйрек шаншуы басылмағанда; асқынулардың клиникалық белгі-лері анықталғанда; екі жақты бүйрек шаншуы немесе жалғыз бүйрек кезінде.

Науқасты жатқызып тасымалдайды.

Жас және орта жастағы науқастарды амбулаторлы емге келесі жағдайларда қалдыруға болады: тұрақты қанағаттанарлық жағдай; асқыну белгілерінің болмауы; ауырсыну синдромының төмендеуі; енгізілген анальгетиктердің жақсы әсері; амбулаторлы зерттеудің, бақылаудың және емнің мүмкіндігі.

Амбулаторлы емге қалған науқастар бүйрек шаншуының себебін анықтау үшін поликлиникаға урологқа қаралуы тиіс. Көп жағдайларда бұл науқастар стационарлық ем қажет етеді.

Т қабы шаншуы.

Өт қабы шаншуы кезіндегі негізгі клиникалық көріністің ерекшелігі – оң жақ қабырға астындағы кенеттен басталатын және бірнеше рет қайталанатын ауырсыну. Ауырсыну интенсивті, эпигастрий және өт қабы аймағында анықталады. Ауырсыну оң жақ жауырын асты аймағына, оң жақ иыққа, бұғанаға, мойын аймағына, төменгі жаққа, төстікке иррадиация береді. Кейбір жағдайларда иррадиация жүрек аймағына берілуі мүмкін. Кейде өт қабы шаншуынан кейін шынайы стенокардия дамуы мүмкін. Өт қабы шаншуы кезіндегі интенсивті ауырсыну ұстамасында науқастар қатты мазасызданады. Ауырсыну 2-6 сағатқа дейін (кейде аз) созылып, жүрек айнумен, құсумен (жиі өтпен аралас), ауыздың құрғауымен, іштің кебуімен қатар жүреді. Тоқтаусыз құсықтың пайда болуы ұйқы безінің зақымдалуын көрсетеді.

Өт қабы шаншуының ең жиі себептеріне диетаны бұзу (майлы, қуырылған, ащы тағамды қолданғанда), ішімдікті қолдану, психикалық және физикалық ауртпалықтар жатады. Әйелдерде өт қабы шаншуы етеккірден кейін және жүктілік кезінде байқалады.

Диагностика

Науқасты объективті зерттегенде келесі белгілер анықталады: семіздік; ксантоматоз; склера және терінің субиктериялығы (сирек); Захарьин-Геда аймағында тері гиперестезияның зоналары: өт қабы аймағының проекциясында, оң жақ иық, оң жақ жауырын бұрышында, 8-6 кеуде омыртқалардың оң жағынан паравертебралді нүктесінде, іштің аздап кебуі; оң жақ қабырға асты аймағын (максималді өт қабы аймағының проекциясында) және іштің оң жақ тік бұлшықеттерін пальпациялағанда айқын ауырсыну.

11-12. Жедел асқазан-ішектік, ауа-тамшылық, зоонозды, трансмиссивті және өте қауіпті жұқпалы аурулар. Диагностикасы. Шұғыл көмек. Науқастарды жүргізу тактикасы. Инфекция ошағында жүргізілетін шаралар

Жедел көмек дәрігерлері инфекциялық аурулары бар жағдайдағы науқастарды үш топқа бөледі:

Ауруханаға дейінгі кезеңде реанимацииялық шаралар көмегімен ем нәтижесі оң болатын науқастар (менингококкты инфекция кезіндегі инфекциялық токсикалық шок, тырысқақ пен тағамдық токсико-инфекцияларда гиповолемиялық шок);

1. Инфекциялық стационардың реанимациялық бөлімшесіне шұғыл түрде жат-қызылатын ауыр жағдайдағы науқастар; госпитализация кешіктірілген немесе өте ауыр өмірге қажетті қызметтердің айқын бұзылыстарында шұғыл көмекті орнында көрсету қажет (ботулизмде, грипптің асқынған түрлерінде т.б.);

2. Қауіпті жағдайлардың даму мүмкіндігі бар науқастар; бұл топтағы науқастар жедел госпитализацияны қажет етеді.