Латын афоризмдерi, қанатты сөздер және мақал - мәтелдер
Ab exteiriibus ad interiora сыртқы ортадан iшкi ортаға қарай
Ab hoc et ab hoc олай да, бұлай да
Ab imo pectore шынай, шын жүректен
Ab initio әу бастан
Ab ovo usgue ad mala басынан аяғына дейiн
Ab origine әуелден, ең басынан
Absgue omni exceptione ешбiр күдiксiз
Abusus in Baccho шарап iшуге құмарлық
Acta diurna бүгiнгi оқиғалар, хроника
Actum atgue tractatum орындалды, іс нєтижесі
талқыланды
A contrario қарсы дәлел
Ad adsurdum орынсыз шешiмге келтiру
Ad avisandum алдын ала ескерту үшiн
Ad extremitates тым орынсыздық, шектен шығу
Ad exemplum мәселен, мысалы
Ad corgitandum et agendum адам ойланып әрекет жасау үшiн
homo natus est дүниеге келген
Ad disputandum талқылауға арналған
Ad gloriam даңқы үшiн
Ad fontes дерек көздерiне, түпнұақаға
қарау
Ad hos дәл осы жағдайда, дәл осы мақсат
үшiн, орынды
Ad honores ар-ожданымыз үшiн
Ad hominem адамына сәйкес
Ad instaitam өтiнiш бойынша, өкiнiшке орай
Ad Kalendas Graecas шектеусiз мерзiмге, ешқашан
Ad libitum қалауынша, таңдауынша
Ad litteram сөзбе – сөз
Ad memorandum есте сақтау үшiн
Ad notam байқайтын жағдай
Ad referendum баяндама жасау үшiн
Ad rem iстiң байыбына барып, жұмыс жүргiзу
Ad tertium үшiншiден
Ad unguem нақтылықпен
Ad usum internum iшуге арналған
Ad usum externum жағуға арналған
Ad usum қолданысқа
Ad usum proprium жеке пайдалануға арналған
Ad valorem құндылығына сәйкес, бағасына орай
Ad vocem айта келгенде
Age, si quid agis бiлгенiңдi iсте !
Alias басқаша, өзгеше
Alit aemulatio ingenia бәсеке-жарыс ақылға ақыл қосады
Aliena vitia in oculis habemus, басқаның кемшiлiгiн көргiшпiз де,
a tegro nostra sunt өзiмiздiкiн көрмеймiз
Alibi басқа жерде
Aliis feceris, good tibi fieri non vis өзiң жаратпағанды басқаға iстеме
Altera pars екiншi (қарсы) жағы
Alter ego менiң сыңарым (екiншi мен)
Amans sui sine rivali өркөкiрек өзiне жан теңгермей
Amicus certus in re incerta cernitur шын дос қиын-қыстау
Amicus cognoscitur amore, more, дос сүйiспеншiлiгiмен, мiнезiмен,
ore, re сөзiмен, iсiмен белгiлi болады
Amicus humani generis адам баласының досы
Amicus laedere nejocoquidem licet дос көңiлiне тiптi қалжыңмен де
тиюге болмайды
Amicus Plato, sed magis amica Платон маған қымбат,бiрақ ақиқат
veritas онан да қымбат; шындық бәрiнен
жоғары
Amor tussique non celantur махаббат пен ауруды жасыра
алмайсың
Anni currentis осы жылы
Anni futur келесi жылы
Antiquo more ескi салт бойынша
Aperto libro сол орыннан, еш дайындықсыз
A pedibus usgue ad caput бастан аяқ
A prima facie бiр көргеннен
A posteriori тәжiрибе негiзiнде
Arbor vitae өмiр жолдары
Argumentum ad ignorantiam бiлмейтiн адамға арналған дәлел
Ars longa, vita brevis est өнер өрiсi кең, өмiр қысқа
Ars Phoebea дәрiгерлiк өнер
Arte – шеберлiкпен, тамаша
Arte et humanitata, labore өнермен, адамға деген сүйiспеншiлiкпен,
et scientia еңбекпен және бiлiммен
A solis ortu usque ad occasum таңның атысы, күннiң батысы
Audaces fortuna juvat батыл жанға тағдыр демеу бередi
Audiatur eraltera pars мәселенiң басқа жағы да қағыс қалмасын
Aurea mediocritas бел ортасы, алтын орта
Auscultare disce, sinescis loqui сөйлей бiлмесең, тыңдай бiл
Aut vincere, aut mori не жеңiс не өлiм
Auferte malum ex vobis арадағы зұлымдықты аластаңдар
Avis rara сирек кездесетiн құс
| Beata stultica | Ойсыз адам - қамсыз |
| Beatitudo non est virtutis praemium, sed ipsa virtus | Бақыт алған жүлде емес, жасаған ерлiкте |
| Benedicite | Iске сәт |
| Bene dignoscitur bene curatur | Себебi анықталған ауру – емделедi |
| Bellum frigidum | Қырғиқабақ соғыс |
| Bona mente | Ақ пейiлмен, iзгi ниетпен |
| Bonum initium est dimidium facti | Жақсы бағытталған iс – жартылай бiткен iс, жақсы сөз жарым ырыс |
| Bis dat, qui cito dat | Кiм тез бiтiрсе, оның екi жұмыс бiтiргенi |
| Bis | Екi рет, қайталансын |
| Brevis esse laboro, obscurus fio | Егер мен қысқа сөйлеуге тырыссам, сөзiм түсiнiксiз болып қалады |
| Brevi manu | Тез, созбай |
| Bona fide | Сенiммен, шын ниетпен |
| Carde diem | Әркүндi орнымен пайдалан |
| Castigare ridendo mores | Күлкiмен салтын жөндеген |
| Currente calamo | Асығыс-үсiгiс, шала-шарпы |
| Capiat qui capere potest | Ұстай алсаң, ұста |
| Casu | Кездейсоқ |
| Casus | Жағдай, жай, оқиға |
| Casus belli | Сыныққа сылтау |
| Cave | Абайла! Сақтан! |
| Cedo majori | Үлкенге жол беремiн |
| Cessante causa, cessat effectus | Себеп тоқталса, оған орай әрекетте тоқтайды |
| Ceteris paribus | Басқа да тепе-теңдiк жағдайда |
| Circulus vitiosus | Керi кеткен iс |
| Cis | Бергi жағында |
| Citato loco | Дәйек сөз келтiрiлген сөз |
| Citius, altius, fortius | Жылдамырақ, жоғарырақ, мықтырақ (олимпиялық ойындар девизi) |
| Cognosce te ipsum | Өзiңдi өзiң тани бiл |
| Cogito, ergo sum | Мен жүйелi ойлаймын, демек өмiр сүремiн |
| Copia verborum | Көпсөздiлiк |
| Con amore | Сүйiспеншiлiкпен |
| Concordia parvae res crscunt, discordia maximae dilabuntur | Келiсiм бар жерде кiшкентай iс өрiс алып ұлғаяр, келiсiм жоқ жерде ұлы iстер ортаяр |
| Concordia victoriam gignit | Келiсiм жеңiске бастайды |
| Conditio sine qua non | Мiндеттi шарт |
| Coram populi | Халық алдында |
| Corpus delicti | Заттай айғақ |
| Consensu omnium | Барлығының келiсiмiмен |
| Consummatum est | Орындалды |
| Contra bonos mores | Адамгершiлiкке жат, арсыздық |
| Contraria contrariis curantur | Уды тарқатады |
| Contra expectanda | Күтпеген жерден |
| Contra vim mortis non est medicamen in hortis | Өлiм күшiне қарсы тұрар дәрi бау-бақшада өспейдi |
| Cuique suum | Әркiмнiң өз пiкiрi бар |
| Cui bonoғ Cui prodestғ | Бұл кiмге пайдалығ Бұдан кiм ұтадығ |
| Curriculum vitae | Өмiр туралы жазбалар, қысқаша өмiрбаян деректерi |
| Credo | Сенiм-наным көзқарас |
| Chirurgus mente prius oculis agat, quam manu armata | Хирург пышақ қолданбас бұрын ақыл-оймен, көзбен әрекет етсiн |
| De actu et visu | Тәжiрибе мен бақылау нәтижелерi бойынша |
| De die in diem | Әр күн сайын |
| De facto | Шындығында, iс жүзiнде |
| De gustibus non est disputandum | Талғам туралы дауласпайды |
| Debes, ergo potes | Сен мiндеттiсiң, демек қолыңнан келедi |
| Debito tempore | Керек уақытында |
| De jure | Заң бойынша |
| De nihilo nihil | Жоқтан бар болмайды |
| De lingua stulta incommoda multa | Жүйесiз сөздерден ұнамсыз жәйттер туады |
| De mortius aut bene aut nihil | Өлген адам туралы не жақсы айту керек, не ештеңе айтпау керек |
| Desiderata | Тiлек, ниет |
| Des partem leonis | Үлестiң мол бөлiгiн бер |
| Detur digniori | Лайықтыға берiлсiн |
| De te fabula narratur | Сен туралы мысал сөздер айтылып жүр |
| Deus ex machina | Күтпеген жерден кiрiсу |
| De visu | Өз көзiмен көру |
| Diagnosis ex juvantibus | Қосымша құралдар арқылы диагноз қою |
| Dictum – factum | Айтылды-орындалды |
| Dicere non est facere | Айту-оны орындау емес |
| Dies diem docet | Күннен күн тәлiм алады |
| Difficile est proprie communia dicere | Көпке белгiлi нәрсенi жақсылап жеткiзiп айту қиын |
| Dimicandum | Күресу керек |
| Disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto | Өзiң бiлгеннен үйрен, бiлмегендi үйрет |
| Divinum opus sedare dolorem | Сырқат күшiн бәсейту, ауруды тыныштандыру - қасиеттi іс |
| Dixi | Бәрi айтылды, қосып-алар ештеңе жоқ |
| Dixi et animam levavi | Айтсаң дертiң жеңiлдегендей |
| Docendo discimus | Үйрету арқылы бiз үйренемiз де |
| Docto homini vivere est cogitare | Ғалым адамға өмiр сүру деген – ойлану |
| Doctor honoris causa | Еңбегiне қарай құрметi |
| Do manus | Қолымды бергенiм – кепiлдiгiм |
| Donec eris felix, multos numerabis amicos | Бақытта шағыңда достарыңда қасыңда |
| Do ut facias | Сен орындасын деп беремiн |
| Do ut des | Сен берсiн деп беремiн |
| Dulce et decorum est propatria mori | Отан үшiн өлу – мәртебелi де, құрметтi |
| Duobus litigantibus, tertius gaudet | Екеу дауласса, үшiншi қуанады |
| Duos lepores insequens cepit neutrum | Екi қоянның соңына түскен, бiрiн де ұстай алмайды; екi кеменiң басын ұстаған суға кетедi |
| Dura lex, sed lex | Заң қатал, бiрақ ол заң ғой |
| Dum spiro, spero | Демiм барда, үмiт бар |
| Ecce homo | Мiне адам, нағыз азамат |
| Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus | Бiз тамақтану үшiн өмiр сүрмеймiз, өмiр сүру үшiн тамақтанамыз |
| E fructu arbor cognoscitur | Ағашты жемiсiнен таниды, (алма ағашынан алысқа түспейдi) |
| Elephantum ex musca facis | Түймедейдi түйедей етесiң |
| Eo ipso | Сол арқылы |
| Erarre humanum est | Қателесу – адамға тән нәрсе |
| Errata | Қателiктер |
| Egro | Демек, ендеше |
| Epistula non erubescit | Хат ұялып - қызармайды |
| Est modus in rebus | Әр нәрсенiң шегi бар |
| Est rerum omnium magister usus | Тәжiрибе бәрiнiң ұстазы |
| Et cetera | Және басқалар |
| Et singula praeduntur anni | Уақыт өз дегенiн жасайды |
| Et gaudium et solatium in litteris | Қуаныш та, жұбаныш та ғылымда |
| Ex | Болған бұрынғы |
| Ex abrupto | Алғы сөзсiз, бiрден |
| Ex auditu | Дауыстап |
| Ex duobus malis minus est deligendum | Екi пәленiң жеңiлiрегiн таңда |
| Exempli gratia (cause) | Мәселен, мысалы үшiн |
| Exegi monumentum | Мен ескерткiш орнаттым |
| Ex cathedra | Ақиқат, сөзбе сөз; (кафедрадан) |
| Ex consuetudine | Әдет бойынша, қалыптасқан салт бойынша |
| Ex professo | Iскерлiкпен, тыңғылықты |
| Exceptis excipiendis | Алып тастауға лайықты нәрсенi алғаннан кейiн |
| Exitus letalis | Өлiммен аяқталатын жәйт |
| Ex oribus parvulorum | Нәрестенiң аузымен |
| Ex officio | Қызмет бабымен |
| Ex oriente lux | Жарық шығыстан түседi |
| Ex tempore | Дайындықсыз жанынан суырып салып айту |
| Extra muros | Ел көзiнше, халық алдында |
| Ex nihilo nihil | Жоқ нәрседен ештеме шықпайды |
| Ex libris | Кiтаптан |
| Ex ungue leonem cognoscimus, ex auribus asinum | Арыстанды тырнағынан, есектi құлағынан танимыз |
| Ex juvantibus | Көмектесуiне байланысты |
| Extra formam | Немқұрайды қарамай |
| Expedite | Жылдам, жеңiл |
| Ex voto | Уәде бойынша |
| Fac simile | Осыған ұқсас етiп жаса |
| Fama clamosa | Зор даңқ |
| Facies Hippocratica | Гиппократ кейпi |
| Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus | Бiз денiмiздiң сау кезiнде ауруларға ақыл-кеңестi жақсы айтамыз |
| Fas atgue nefas | Рұхсат етiлген және рұхсат етiлмеген |
| Favete linguis | Тынышталыңыз,тiлiңiздi тартыңыз |
| Feci, quod potui, faciant meliora potentes | Мен қолымнан келгенiмдi жасадым, ал бұдан жақсы жасайтындар жасай берсiн |
| Febrienti cibum non offeras | Ыстығы жоғары адамға тамақ ұсынба |
| Felix qui potuit rerum cognoscere causas | Әр нәрсенiң себебiн тани бiлген адам – бақытты |
| Ferro ingnique | Отпен және қылышпен |
| Fer patienter onus, fas sapienter opus | Қиындыққа шыдамды бол, iстi ақылмен атқара бiл |
| Festina lente | Сабырмен асық |
| Fiat lux | Аспанда күн сөнбесiн |
| Finis coronat opus | Iстi нәтиже шешедi |
| Fidelis et fortis | Сенiмдi де, батыл |
| Fide, sed cui fidas,vide | Сенiм бiлдiр, бiрақ кiмге сенетiнiңдi байқа |
| Flagrante delicto | Қылмыстың үстiнен түсу |
| Folio verso (f,v) | Келесi бетте |
| Fortes fortuna adiuvat | Бақыт ержүректердi қолдайды |
| Formosa facies muta-commendatio est | Әдемi кейiп - қағазсыз мiнездеме |
| Fortiter in re, suaviter in modo | Iсi қатал сөзi мейрiмдi |
| Fraus est accipere, quod non possis reddere | Қайтара алмайтын нәрсенi алу - қылмыс |
| Fructus temporum | Уақыт жемiсi |
| Fugit irrevocabile tempus | Заман екi келмейдi |
| Fuimus Troes, fuit flium (fuit Trojia, Fuimus Trojani) | Бiр кезде бiз де даңққа бөленген едiк |
| Funditus | Негiзiне дейiн, мүлдем |
| Gaudemus igitur juvenes dum sumus | Жас дәурен – гүл-жазира, қайран жазым |
| Gaudet patuentia duris | Сабыр түбi – сары алтын |
| Generaliter | Жалпы |
| Gloria bictoribus | Жеңiмпаз адамның сөзi |
| Grata, rata et accepta | Қажет, заңды және қолдануға болады |
| Gratulari | Шаттану |
| Gratia gratiam parit | Достық достыққа жол шашды |
| Gratis | Ақысыз-пұлсыз, тегiн |
| Grosso modo | Жалпы алғанды, шамамен |
| Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo | Тамшы жас тарады |
| Habeas sibi | Тiсiңнен шығарма |
| Habent sua sidera lites | Кiтаптың да өз тағдыры бар |
| Habitus | Сыртқы пiшiн, сыртқы бейне |
| He, missa est | Барыңыз бiттi бәрi |
| His et nunc | Ешбiр кiдiрсiз |
| Hic locus est, ubi mors gaudet succurrere vitae | Бұл жерде өлiм өмiрге көмектеседi |
| Historia magistra vitae | Тарих – ұстаз |
| Hoc est | Яғни,бұл былай |
| Hoc volo, sic jubeo | Мен осыны қалаймын, солай бұйырамын |
| Hoc loco | Осында, осы арада |
| Homagium | Құрмет көрсету |
| Homo locum ornat, non locus hominem | Орта адамды емес, адам ортаны көркейтедi |
| Homo sum, humani nihil a me alienum | Мен адаммын, сондықтан адамға байланыстының бәрi де маған жат емес |
| Hominis mens discendo alitur et cogitando | Адам арқылы оқумен және ойлаумен толығады |
| Homo sapiens | Ақылды адам |
| Honoris causa | Құрмет үшiн |
| Horribile dictu | Айтудың өзi қорқынышты |
| Honores mutant mores raro in meliores | Құрмет адам мiнезiн өзгертедi, бiрақ оның оңды ықпал етуi өте сирек |
| Ibi victoria, ubi concordia | Ынтымақ бар жерде, береке бар |
| Ibidem | Бұл да сонда (қараңыз) |
| Idem per idem | Бұл да соған ұқсас: мәнi де, сөзi де бiр |
| Idem | Бiлмеймiн деген дәлел емес |
| Ignorantia juris neminem excusat | Заң ешкiмдi де ескермейдi |
| Id est | Яғни, немесе |
| In aeternum | Мәңгi бақи |
| In angello cum libello | Кiтаппен оңаша сырласу |
| In abstracto | Дерексiз, жалпылама, өз бетiмен |
| In brevi | Қысқаша |
| Incognito | Асыртын, жасырын |
| In folio | Бiр бет толы |
| Increbibiti ductu | Ақылға сыйымсыз, мүмкiн емес |
| In deposito | Сақтап қоюға |
| Inde ira | Ашу-ыза осындайдан туады |
| Index | Көрсеткiш тiзiм |
| Index librorum | Кiтаптар тiзiмi |
| In extremis | Соңғы сәтте |
| In extenso | Сөзбе-сөз (дәйек сөз туралы) |
| Infandum renovare dolorem | Қайтып басқа салмайтын |
| In hoc statu | Осы жағдайда |
| In loco | Орнында |
| In medias res | Шын мәнiнде |
| In memoriam | Есте сақтау |
| In pace | Бейбiт тыныштықта |
| In propria persona | Өз басымен |
| In pleno | Толық құрамымен |
| In poetis non Hoemro soli locus est | Ақындар арасында Гомерден басқаға да орын бар |
| In re | Iс жүзiнде |
| In statu quo ante | Бұрынғы қалпында, өзгерiссiз |
| In statu nascendi | Пайда болатын жағдайда |
| In situ | Табылған жерiнде |
| Inter caecos luscus rex | Соқырлар арасында бiр көзi бар адам – патша |
| Invia est in medicina via sine lingua Latina | Медицинаны латын тiлiнсiз меңгеру мүмкiн емес |
| In spe | Үмiтпен, келешекте |
| Ipse dixit | Өзi айтты |
| Ipsissima verba | Дәлме-дәл, сөзбе-сөз |
| In rerum natura | Заттар табиғатында |
| Inter parietes | Төрт қабырғада |
| In transitu | Жүре сөйлеу |
| In tyrrannos | Жендеттерге қарсы |
| In usu | Пайдалануда, тұтынуда |
| Ipso facto | Айқын дәлелмен |
| Ipso jure | Заң күшiмен |
| Ira impotens sui est | Ашу - дұшпан, ақыл - дос |
| Injuria verbalis | Балағаттау |
| Injuria realis | Қорлау |
| Is fecit, cui prodest | Кiмге пайдалы болса, оны сол iстейдi |
| Item | Бұл да сондай |
| In vitro, in vivo | Шынында, жанда организмде |
| Janus bifrons | Екi жүздi Янус |
| Jubilate | Қуаныңдар ! шаттаныңдар! |
| Jus gentium | Халықтар правосы (хұқы) |
| Jus privatum | Жеке право (хұқы) |
| Jus publicum | Халық алдындағы право |
| Jurare in verba magistri | Бұйдаланған тайлақтай оқытушының сөзiне ой жүгiртпей еру |
| Jure | Заң жүзiнде |
| Labor corpus firmat | Еңбек дене шынықтырады |
| Labor improbus | Қажырлы еңбек |
| Labor omnia vincit improbuslapis | Қажырлы еңбек бәрiн де жеңбек |
| Lapis offesionis (petra scandali) | Осал жер |
| Lapsus | Қателiк, мүлт кету |
| Lapsus calami | Емле қатесi |
| Lapsus linguae | Аңдамай сөйлеу |
| Lapsus memoriae | Алжасу |
| Larga manu | Мол қолмен |
| Lege | Заңды түрде |
| Lege artis | Өнердiң барлық ережесiмен |
| Legem brevem esse oportet | Заң қысқа да тұжырымды болуы керек |
| Licentia poetica | Ақындық еркiндiк |
| Licitum sit | Рұхсат етiлген |
| Littera scripta manet | Жазылған қалады, қаламмен жазылғанды балтамен шауып кетiре алмайсың |
| Loco citato (l.c) | Көрсетiлген жерде |
| Locus minoris resistentiae | Ең қолайлы жер |
| Loco Laudato | Аталған жерде |
| Lupus in fabula | Кiмдi айтсаң, сол келедi |
| Luscinia parva, sedvox magna | Бұлбұл кiшкентай болғанмен, даусы зор |
| Maсte | Өте жақсы тамаша! |
| Magister dixit | Мұғалiм осылай айтты |
| Magistra vitae | Өмiр жолындағы ұстаз – баулушы |
| Magna et veritas, et praevalebit | Ақиқаттан артық ешнәрсе жоқ, ол мәңгi жасай берсiн |
| Mala fide | Арам пиғылмен |
| Male parta cito dilabuntur memoria | Жеңiл жолмен алынған тез ұмытылады |
| Materia tractanda | Талқыланатын мәселе |
| Margaritas ante porcas | Шошқалар алдына моншақ шашу |
| Mala galina-malum ovum | Жаман тауықтың - жұмыртқасы да жаман |
| Mala herba cito crescit | Арам шөп жылдам өседi |
| Manu propia | Өз қолымен |
| Maximum | Ең үлкен |
| Mea culpa | Менiң кiнәм |
| Mea culpa, mea maxima culpa | Менiң кiнәм, өте үлкен кiнә |
| Media et remedia | Тәсiлдер және қаржылар |
| Mtdice, cura te ipsum! | Дәрiгер, әуелi өзiңдi емдеп ал! |
| Medicina fructuosior ars nulla | Медиценадан артық игiлiктi ғылым жоқ |
| Medicus medico amicus est | Дәрiгер дәрiге дос |
| Medicus amicus et servus aegrotorum est | Дәрiгер – аурудың досы және қызметшiсi |
| Meliora spero | Мен жақсы болатыныңа сенемiн |
| Meo voto | Менiң пiкiрiм бойынша |
| Memento mori | Ажал барын естен шығарма |
| Membra sumus corporis magni | Ұлы дененiң бiр мүшесi |
| Mendaci homini verum quidem dicenti credere non solemus | Өтiрiкшiнiң шын сөзi зая кетедi |
| Mensis currentis | Осы айда |
| Mens sana in corpore sano | Тәнi саудың - жаны сау |
| Modus agendi | Қимыл әрекет |
| Modus vivendi | Қарым-қатынасты анықтау |
| More maiorum | Ата жолымен (салтымен) |
| Morbi non eloquentia, sed remediis curantur | Ауру сөзбен емес, дәрiмен емделедi |
| Motu proprio | Өз еркiмен |
| Minimum | Ең азы |
| Mirabile dictu | Айу қиын, таңқаларлық |
| Miseris succurrere disce | Бақытсыз-бейшараларға көмектесудi үйрен |
| Miserabile visu | Түрi аянышты |
| Multa paucis | Аз нәрседен көп мән шығарамын |
| Multa sunt in moribus dissentanea multa, sine ratione | Адам салттарында көптеген әртүлiлiк және көптеген жөнсiздiктер бар |
| Multum, non multa | Аз да болса, көп нәрсе: аз да болса, саз айтуды |
| Mutato nomine | Басқа атпен |
| Mutatis mutandis | Өзгертпеуге тиiстi жағдайды өзгерткенде |
| Multum vinum bibere, non diu vivere | Iшiмдiкке берiлу - өмiрдi қысқарту деген сөз |
| Natura abhorret vacum | Табиғат құр кеңiстiктi жаратпайды |
| Naturam si seguemur ducem, nunguam aberrabimus | Егер бiз табиғат заңдылығын басшылыққа алсақ, ешуақытта қателеспеймiз |
| Nam proprium est nihil | Өз қарабасын ойлау бейшаралық |
| Natura sanat, medicus curat | Табиғат сауықтырады, дәрiгер емдейдi |
| Ne accesseris in consilium nist vocatus | Шақырылмай кеңеске барма |
| Nec plus ultra | Бұдан әрi жол жоқ |
| Nec sutur ultra crepidam | Өзiң бiлмейтiн нәрсеге пiкiр айтпа |
| Nefac | Әдiлетсiздiк |
| Nemine contradicente | Қарсылықсыз, бiр ауыздан |
| Nemo dui gaudet, gui bellum incept iniguum | Әдiлетсiз соғыс бастаған, ешқашан ұзақ салтанат құра алмайды |
| Nemo nascitur artifex | Ешкiм де шебер болып туылмайды |
| Nemo nascitur doctus | Ешкiм iштен оқып тумайды |
| Nemo judex in causa sua | Өз iсiне ешкiмде төрелiк жасай алмайды |
| Ne noceas si juvare non potes | Егер көмек бере алмасаң, зияныңды тигiзбе |
| Neque semper arcum tendit Apollo | Аполлон әрқашан садағын оқтап тұрмайды |
| Ne quid nimis | Еш артықшыдығы жоқ |
| Nervus rerum | Басты жұмыс аса маңызды құрал |
| Ne varietur | Өзгертуге болмайды |
| Nil agenti dies longus est | Жалқаудың күнi ұзақ |
| Nil admirari | Ешнәрсеге таңдануға болмайды |
| Nihil semper suo statu manet | Мәңгiлiк ештеме жоқ |
| Nocere facile est, prodesse difficile | Зиян келтiру оңай, көмек жасау қиын |
| Noli me tangere | Тиiспе маған |
| Noli nocere | Бүлдiрме |
| Nimen est omen | Оның аты өзiн-өзi айқындап тұр |
| Nomen nescio | Белгiсiз бейне |
| Nomina sunt odiosa | Аттарын атамай-ақ қояйық |
| Non bis in idem | Бiр нәрсе үшiн екi рет жазалауға болмайды |
| Non est fumus absque igne | От түтiнсiз болмайды |
| Non liquet | Түсiнiксiз |
| Non omnia possumus | Бiздiң барлығына бiрдей қабiлетiмiз жете бермейдi |
| Non omnia passum omnes | Кiм болса, сол атқара беретiндей iс емес |
| Non omnis error stultitia est | Кез келген қателiктi ақымақтық деп тануға болмайды |
| Non multa sed multum | Аз да болса – саз |
| Non progredi est regredi | Алға ұмтылмау, кейiн шегiну деген сөз |
| Non scholae sed vitae discimus | Бiз мектеп үшiн емес, өмiр сүру үшiн оқимыз |
| Nota bene (N.B) | Жақсылап байқап ал |
| Nosce te ipsum | Өзiңдi өзiң тани бiл |
| Nunc Plaudite | Ал ендi қол шапалақтаңдар! |
| Nudis verbis | Бос сөз |
| Nulla actes ad discendum sera | Үйрену ешқашан кештiк етпейдi |
| Nulla dies sine linea | Бiр де бiр күн iзсiз-түссiз (еңбексiз) өтпесiн |
| Nullus juxta proprtiam voluntatem incedat | Ешкiм өздiгiнше кiрмесiн |
| Nullum malum sine aliquo bono | "Жаман айтпай жақсы жоқ!" |
| Nunquam rotrorsum, semper ingrediendum | Бiр қадам да шегiнбей, әрқашан алға ұмтыл |
| Oderint, dum metuant | Жек көрсе мейлi, әйтеуiр қорқып тұрса болғаны |
| O, horror! | Сұмдық-ай! |
| Omnia praeclara rara | Жақсының бәрi де сирек кездеседi |
| Omnia mea mecum porto | Өзiмдiкi әрқашан өзiммен бiрге |
| Omnium profecto artium medicine nobilissima | Барлық ғылымдар iшiндегi ең мәртебелiсi – сөз жоқ медицина болып табылады |
| Omnium consensu | Көпшiлiктiң келiсуiмен |
| Omne nimium nocet | Артық нәрсенiң бәрi де зиян |
| Omne initium difficile est | Әрқашан да бастау қиын |
| Omne vivum ex ovo | Тiршiлiк дәнi тұқымнан өнедi |
| Omnes et singulos | Бiрге және жеке-жеке |
| Omne vivum ex vivo | Барлық жанды тiршiлiк тiрi жан иесiнен шыққан |
| Omnis ars naturae imitatio | Өнердiң бiрi табиғатқа елiктеуден туады |
| Omnis curatio est vel canonica vel coacta | Емдеудiң барлық түрi не дәстүрге, не күшке негiзделедi |
| Opera et studio oportet vivere | Еңбектенiп, талаптанып өмiр сүру керек |
| Opus citatum | Шығармада дәйектемелер келтiру |
| Optimum medica – mentum quies est | Ең тәуiр дәрi – тыныштық |
| O tempora, O mores | Уа, заман, уақыт! Уа, дәстүр салттарым! |
| O sancta simplicitas | Уа, қасиеттi кiшiпейiлдiлiк! |
| Otium dat vitium | Мейрамшылдық ақыры жамандыққа соғады |
| Otium cum dignitate | Абыроймен, құрметпен демалу |
| Otium post negetim | Жұмыстан кейiнгi демалыс |
| Ora rotundo | Бар дауыспен |
| Ore uno | Бiр ауыздан |
| Oven lupo committere | Қойды қасқырға тапсыру |
| Pacta servanda sunt | Келiсiм-шартты орындау керек |
| Panem quotidianum | Күнкөрiс ырзығы |
| Parvo contentus | Азға қанағат ету |
| Pars pro toto | Бүтiн орнына бөлiгi |
| Pauca verba | Аз сөйлеп, көп тыңдау |
| Paurentas non est vitium | Кедейлiк – кемiстiк емес |
| Pax huic domui et om ombinus habitantibus in ea | Бұл үйге және оның барша тұрғын иелерiне тыныштық тiлеймiз |
| Pax vobiscum | Аспаныңыз ашық болсын! |
| Per aspera ad astra | Тар жол, тайғақ кешулер арқылы өрге тырмысу |
| Per aversionem | Көңiл аулау үшiн |
| Per fas et nefas | Шындықпен де, алдаумен де |
| Persona grata | Сүйкiмдi жан |
| Per se | Таза күйiнде |
| Pessium inimico – rum genus – Laudantes | Ең жаман дерттiң бiрi – жағымпаздық |
| Periculum in mora | Қауiп жайбарақатта |
| Perpetuum mobile | Мәңгiлiк қозғалтқыш |
| Personaliter | Жеке өзi |
| Plenus venter nons student libenter | Тоқ қарын – бәләмге құлық қоймайды |
| Petetio principii | Әлi дәлелденетiн қорытынды |
| Pia desiderata | Iзгi ниет, игi тiлекпен |
| Post factum | Орындалғаннан кейiн |
| Post hominum memoriam | Есте жоқ ерте заманнан |
| Poculum, mane haustrum, Restaurat naturam exhaustam | Ас – адамның арқауы |
| Post hoc, non est procter hoc | Осыдан кейiнгi осының салдары деген сөз емес |
| Post – nati | Жас ұрпақ |
| Post scriptum (P.S.) | Жазылғаннан соң |
| Potius sero, guam numguam | Ештен кеш жақсы |
| Praemia cum poscit medicus, sathan est | Пара алған дәрiгер – шайтан |
| Primo, secundo, Ad tertium | Бiрiншiден, екiншiден, үшiншiден |
| Primus agere | Ең алдымен әрекет жасау керек |
| Primus inter pares | Өз теңдестерi арасында бiрiншi |
| Primum non nocere | Бәрiнен бұрын зиян келтiрмеу (ауруға) |
| Primum vivere | Ең алдымен – тiршiлiк (өмiр) |
| Princip ium et fons | Басы мен бастауы |
| Pro bono publico | Жалпы игiлiгiмiз үшiн |
| Probatum est | Мақұлданды |
| Pro centuma; pro mille | Жүзге (мыңға) |
| Pro et contra | Жақтаушы және қарсы |
| Pro domo mea | Өзi үшiн, өзiнiң жеке мүддесi үшiн |
| Pro dost; pro die | Бiр рет емге iшуге, күндiк мөлшерi |
| Pro forma | Сырт көз үшiн |
| Pro memoria | Есте сақтау үшiн |
| Pro me | (рецептурада) – мен үшiн (дәрiгер үшiн) |
| Pro narcosi | Наркоз үшiн |
| Propera pedem | Жылдамдат, тездет |
| Proper | Тиiсiнше, тиiстi түрде |
| Propter invidiam | Көре алмағандықтан |
| Propositi virum | Мақсатына жақындап келе жатыр |
| Propter necessitatem | Қажет болғандықтан |
| Pro ut de lege | Заңды түрде |
| Pulchre sedens melius agens | Жетi рет өлшеп,бiр рет кес |
| Punctum saliens | Мәндi орын, маңызды жағдай |
| Guae medicamente non sanat ferum sanat; quae ferrum non sanatignis sanat, quae vero ignis non sanat, insanabilis reputare opportet | Дәрi емдей алмағанды пышақ емдейдi; пышақ емдей алмағанды от емдейдi; ал егер от та жаза алмаса онда сауықпайды деп есептеу керек |
| Guae nocent, docent | Жамандық жирентедi де, үйретедi де |
| Gualis rex, talis grex | Үйiрдiң бастаушысы қандай болса, басқасы да сондай |
| Gua non | Мiндеттi шарт |
| Guantum satis | Керегiнше, мол |
| Guasi | Секiлдi, тәрiздi |
| Guodammode | Белгiлi мөлшерде |
| Guod erat demostrandum | Дәлелдеудi қажет етпейтiн нәрсенiң өзi де осы едi |
| Guod licet jovi, non licet bovi | Әркiмнiң өз жолы бар |
| Guod volumus, ea libenter credimus | Бiз не тiлесек, соған қалтқысыз сенемiз |
| Guod homines, tot sententiae | Қанша адам болса, сонша пiкiр бар |
| Gui bene dignoscit, bone curat | Кiм дұрыс диагноз қойса, сол жақсы емдейдi |
| Guibuscumque viis | Қандай жолмен болса да |
| Guid prodest | Бұл кiмге пайдалығ |
| Guilibet fortunae suae faber | Әркiм өз бақытының қожасы |
| Gui pro quo | Бiреу орнына басқа былық, шатасу, жаңылысу |
| Guiquid agis, prudenter agas et respice finem | Не iстесең де ақылмен атқар, артын ойлай бiл |
| Guidquid praecipies, esto brevis | Не нәрсенi үйретсең де, қысқа сөйлеу бiл |
| Gui scribit, bis legit | Жазған кiсi екi рет оқиды |
| Guis hominum sine vitiis | Кемшiлiксiз кiм бар екенғ |
| Gui tacet, consentire videtur | Үндемеу – келiскендiктiң белгiсi |
| Rara avis | Ақ қарға сирек кездесетiн құс |
| Radices litterarum | Ғылымның тамыры ащы да, жемiсi тәттi |
| Rectus in curia | Сенiмiң мықты болсын |
| Repetitio est mater studiorum | Қайталау – оқу анасы |
| Rem cum cura age | Iстi қамқорлықпен атқар |
| Remotis testibus | Ешбiр куәсiз |
| Restrictive et conditionaliter | Шектеулi және шартты |
| Respice finem | Әлiптiң артын бақ |
| Respitutio ad integrum | Толық қалпына келтiру |
| Ridens verum dicere | Күле отырып, шындықты айту |
| Salus populi suprema lex | Ел игiлiгi – ең жоғарғы заң |
| Sancta sanclorum | Әулиенiң әулиесi |
| Sapient sat | Ақылы бар адамға жеткiлiктi |
| Scelere velandum est scelus | Жауыздықты жасыру да жыуыздық болып табылады |
| Scientia potentia est | Бiлiм - құдiретте күш |
| Scilicet (scil) | Атап айтқанда, яғни |
| Sed semel insanivimus omnes | Бiр кезде бәрiмiз де ақымақ болған шығармыз |
| Semper in motu | Әрқашанда қозғалыста, мәңгi қоқғалыс |
| Semper idem | Баяғы жартас – бiр жартас |
| Semper percutiatur leo vorans | Көп асқанға бiр тосқын |
| Semper virens | Мәңгi жастық |
| Sero venientibes ossa | Сыбағадан құр қалады |
| Servabit odorem testa diu | Иiс ыдыста ұзақ сақталады |
| Si vera narretis, non opus sit testibus | Егер шындықты айтып тұрсаң, куә керек емес |
| Si perva licet componere magnis | Егер азды көппен салыстыруға болатын болса |
| Sic | Осылай! |
| Sic fuit, est, et erit | Осылай болған, қазiрде солай, кейiн де солай болмақ |
| Si vis amari, ama | Егер сүйiктi болғың келсе – сүйе бiл! |
| Sic transit gloria mundi | Жер бетiндегi даңқ осылай өтпек |
| Similia similibus curantur | Неден ауырсаң сонымен емдел (сынаны сынамен шығарады) |
| Sine cura | Құрметтi лауазым (жеңiлдiгi көп) |
| Sine ira et studio | Ашу шақырмай, бiр жақты кетпей |
| Sine mora | Кешiктiрмей |
| Sint ut sunt, aut non sint | Болса осылай болсын, болмаса жоғының өзi жақсы |
| Sint tibi terra levis | Топырағың торқа болсын |
| Sit vinea verbo | Рұқсат етсеңiз айтайын |
| Sol lucet omnibus | Күн нұры баршаға ортақ |
| Specie | Сырт көзге |
| Spectatum veniunt, veniunt spectentur ut ipsae | Олар көру үшiн әрi өздерiн көрсету үшiн келедi |
| Spes reconvalescendi | Аурудан айығу деген үмiт |
| Sponte sua | Өз еркiмен |
| Statim atque instanter | Тап қазiр және еш кiдiртпей |
| Status idem | Бұрынғы қалпы |
| Status praesens | Қазiргi жағдай |
| Status quo | Бұрынғысынша, жағдайы өзгерiрiссiз |
| Strictissime | Өте қатал |
| Sua sponte | Өзiмен-өзi, өз еркiмен |
| Sub conditione | Шартпен |
| Sub divo | Ашық аспын астында |
| Sub sigillo confessionis | Қадiр - құрмет белгiсi ретiнде |
| Sub specie aeternitatis | Мәңгiлiк тұрғысынан алып қарағанда |
| Sub umbra vitis sui | Тату көршiлiк |
| Subito | Сол сәтте |
| Sui generis | Өзiндiк ерекшiлiгi бар |
| Sui juris | Өз хұқы, хұқына |
| Summa summarum | Соңғы қорытынды |
| Summum bonum medicinae sanitas | Медицинадағы ең жоғарғы мақсат – денсаулық |
| Suo moda | Өз бетiнше, өздiгiнше |
| Surge et age | Бас көтерде әрекет ет |
| Sursum corda | Көтер басыңды, батыл бол, Сенiмдi бол! |
| Suum cuique tribuito | Әркiм өзiнiкiн алсын |
| Suum cuique | Әркiмге өзiнiкi! |
| Tabula rasa | Сүртiлген, яғни таза тақта |
| Taebula vitae | Шектен тыс тойғандық, өмiрге жиренiшпен қарау |
| Tacet, sed loquiter | Үндемейдi, бiрақ сөйлейдi |
| Tacido consensu | Үнсiз келiсiммен |
| Tempora mutantur et ns mutamur in Illis | Уақыт өзгередi, онымен бiрге бiзде өзгеремiз |
| Tempori parce | Уақытты ұтымды пайдалана бiл! |
| Tempus nemini | Уақыт ешқашан күтпейдi |
| Tenax propositi | Дегеннен қайтпайтын жан |
| Terra incognita | Белгiсiз, тексерiлмеген жер |
| Tertium non datur | Үшiншiсi берiлмейдi, екiнiң бiрi |
| Tertius gadens | Үшiншi қуанышта (екеу төбелескенде) |
| Testimonins pauperutatis | Рухани жұтандықтың айғағы |
| Testis unus, testis nullus | Бiр ғана дәлел – дәлел емес |
| Timer pedibus addit alas | Қорқыныш аяққа қанат байлайды |
| Tota re perspecta | Барлығын еске алғанда |
| Tradidit mundum dipulationibus | Тыныштық шырқын талас-тартыс бұзады |
| Tres faciunt collegium | Үш кiсi алқа құрады |
| Tria Videna sunt oratori: quid dicat et quo, quidgue loco, et quomodo | Шешен үш нәрсенi: қай жерде, не айтуды және қалай айтуды бiлу қажет |
| Tu hominem esse memonto | Адам екенiңдi естен шығарма ! |
| Tumor, rubor, color, dolor et functio Laesa | Iсiк, қызару, ыстық, шаншу және қызметiнiң бүлiнуi (гипократтың ауруды анықтайтын белгiлерi) |
| Tu nr ceda malis, seda contra audentar ito | Ауыртпалық алдында басыңды име, оған батыл қарсы шық |
| Tuto, cito, jucunde | Қауiпсiз, жылдам, ұнамды (емдеу туралы) |
| Ubi concordia, ibi victoria | Келiсiм бар жерде – жеңiс бар |
| Ubi pus, ibi evacua | Iрiңдеген жердi тазарту керек |
| Ubi ftimulus ibi affluxus | Қай жер тiтiркесе, сол жерге қан келедi |
| Ultima ratio | Соңғы дәлелдi шешiм |
| Uitra | Жоғары дәрежеде |
| Umram suam metiut | Көлеңкесiнен қорқады |
| Una hirundo non facit ver | Жалғыз қарлығаш көктем жасай алмайды |
| Unde sit malum | Зұлымдық қайдан шығады |
| Unum et idem | Сол баяғы қалпы |
| Unun hamemus os, duas auten aures, ut plus audiamus, minus dicamus | Ауыз –бiреу, құлақ – екеу: аз сөйле, көп тыңда |
| Unus dies gradus est vitae | Бiр күн - өмiр сатысындағы бiр басқыш |
| Urbi et orbi | Жараңдар, берi таман қараңдар |
| Ut desint veres, tamen est laudanda voluntas | Әлi жетпесе де әрекет жасағанды мадақтауға болады (тәуекел түбi –жел қайық, өтесiңде кетесiң) |
| Utile dulci miscere | Жанға жайлылықпен пайдалана үйлестiре бiлу керек |
| Ut quisque est dostissimus, ita est Modestissimus | Кiм ақылдырақ болса, кiшi пейiлдiрек |
| Ut solutas, ita salutaberis | Сауалына қарай жауабы |
| Ut sementum feceris, ita metes | Не ексең соны орарсың |
| Ut supra | Жоғарыда айтқандай |
| Usdue at apsurdum | Тым қисынсыз, орынсыз |
| Usgue at finem | Аяғына дейiн |
| Uses est optimus magister | Тәжiрибе – ең жақсы ұстаз |
| Vade mecum | Жол көрсеткiш, анықтама |
| Valeat-quantum | Қанша қасиеттi болса да |
| Vale tandem, non immemor mei | Қош ! |
| Vale | Сау бол қош бол ! |
| Variatio delectat | Көп түрлiлiк – көңiл ғанибетi |
| Varium et mutabile | Құбылмалы және тұрақсыз |
| Venienti occurrite morbo | Тақалып келе жатқан ауруды ескерте бiл |
| Ventus ubi spirat | Жел қайдан соғатынын өзi бiледi |
| Verus amicus amici nunquam Obliviscitur | Шын дос ешуақытта досын ұмытпайды |
| Verba movent, exempla trahunt | Сөз ой салады, өнеге әрекет етуге бастайды |
| Verba magistri | Ұстаз сөзi - ұлағатты адам сөзi |
| Verbum volans | Абайсызда шыққан сөз |
| Veto | Тыйым саламын |
| Via scientiatrum | Бiлiмге жол, бiлiм жолы |
| Via | Жолға ! сапарға ! |
| Vice versa | Екiншi жағында |
| Vile donum – vilis grantia | Арзан қол сыйлық – арзан алғыс |
| Vinum locutum est | Шарап сөйледi |
| Vires unitae agunt | Күш қосылып әрекет етедi |
| Viribus unitis | Күш бiрiктiре отырып |
| Vi | Күшпен |
| Vir magni indenii | Үлкен ақыл - ой иесi |
| Vis vim vi pellit | Күштi-күш тойтарады |
| Vita sine litteris – mors est | Ғылымсыз өмiр тұл |
| Vita sinelibertate nihil | Бостандықсыз өмiр – бос қиял |
| Vis medicatrix naturae | Табиғаттың емдiк күшi |
| Vivat | Жасасын ! |
| Vivere voco mortuos plango | Тiрiге – салауат, өлiге – иман |
| Vix licitum | Қажеттiлiкке орай рұхмат етiлген |
| Volentem ducunt fata nolentem trahunt | Үмiт - қанат бiтiредi, уайым – су түбiне батырады |
| Volens – nolens | Ерiктi, ерiксiз |
| Vox audita later, littera scripta manet | Естiген сөз ұмытылар, жазылған сөз- таста қалар |
Пайдаланған әдебиеттер
1. Алфавитный указатель // Международная классификация болезней:
Пересмотр 1975 г.: - Женева, 1983. – Т.2. – 585 с.
2. Карузин П.И. Словарь анатомических терминов. – М.; Л., 1928. – 292 с.
3. Машковский М.Д. Лекартственные средства: В 2 ч. – Мн., 1987. – Ч. 1. –
543 с.; Ч. 2. – 576 с.
4. Международная анатомическая номенклатура с официальным списком
русских эквивалентов. – 4-е изд. – М., 1980. – 240 с.
2. Международная анатомическая номенклатура. – 5-е изд., перераб. и доп. – М., 1986. – 318 с.
3. Международная гистологическая номенклатура / Под ред. Ю.Н. Копаева. – Киев, 1980. – 110 с.
4. Терминологический словарь: Термины и смысловое содержание определений основных понятий в области лекарственных средств и клинической фармакологии // Приказ МЗ СССР ғ 692 от 2 июля 1980 г.
5. Чернявский М.Н. Краткий очерк истории проблем упорядочения медицинской терминологии // Энциклопедический словарь медицинских терминов : В 3 т. – М., 1984. – Т. 3. – с. 410-425.
6. Чернявский М.Н. Латинский язык и основы фармацевтической терминологии: Учебник для фармацевт. ин-тов – 2-ое изд. – М., 1984. – 320 с.
7. Чернявский М.Н. Терминология медицинская // БМЭ: В 30 т. - М., 1985. – Т. 25. – с. 4.
8. Чернявский М.Н., Михайлов С.С., Бахрушина Л.А. Вопросы унификации и стандартизации латинксих терминов в связи с 5-м изданием международной анатомической номенклатуры // Архив анатомии, гистологии, и эмбриологии. – М., 1987 г. – ХСИ. – Вып. 2. – с. 96-98.
9. Энциклопедический словарь медицинских терминов: В 3 т. – М., Ahrens G. Naturwissenschaftliches und medizinisches Latein. – Leipzig, 1978. –356 s.
10. Книпоич М.Ф. Словарь медицинской терминологии (латинско-украинско- русский). Киев, 1948.
11. Едидович Е.С. Краткий словарь медицинских терминов. М., 1955.
12. Арнаудов Г.Д. Медицинская терминология на пяти языках. София, 1979.
13. Рақышев А. Анатомия терміндерінің сөздігі. Алматы, 1994.
14. Рақышев А. Международная анатомическая номенклатура. Алматы, 2003.
Мазмұны:
Кіріспе ------------------------------------------------------------------------------------- 3 бет
1 сабақ. Латын алфавиті. Фонетика. Дауысты дыбыстың оқылуы.
Дифтонгтар мен дауыссыз дыбыстың оқылу ережелері. -------------------------9 бет
2 сабақ. Буынның ұзақ және қысқа оқылуы. Екпін ережесі.
Анатомиялық терминдердің құрылымы. ------------------------------------------ 13 бет