Ызықтың ұзындығын өлшеудегі қателік.

Бұл қателік қателіктер жиналу заңына сәйкес мына формуламен есептеледі:

, (2.43)

мұндағы m_L -сызықты өлшеу қателігі;

l - өлшенетін сызықтың ұзындығы;

a,b- ұзындықты өлшегендегі жүйелік және кездейсоқтық әсер ету коэффициенттері, олардың сандық мәні түсіру (полигонометрия немесе бірінші разрядты теодолиттік жүріс) және түсіру жүретін жантайма бұрышына тәуелді.

2.9 І – бөлім бойынша өзін-өзі тексеру сұрақтары

1. Егер, У₁=147,430м, У₂=121,840м, ал сызықтың дирекциондық бұрышы a_(1-2)=211°50¢ болса, онда 1-2 нүктелердің арасының арақашықтығы нешеге тең екенін есептеп шығарып, көрсетіңіз?

1) 42,917м - 7

2) 38,607м - 34

1.1. 3) 48,347м - 13

4) 36,204 - 21

5) 51,112 –18.

2. Шақтыдағы маркшейдерлік түсірулер жүргізетін жоспарлы тірек торларын құру қай жолмен салынады:

1) түсіріс торлары - 21

2) нивелирлі жүрістер - 11

1.3. 3) полигонометрия – 7

4) бұрышөлшегіштік – 13

5) геометриялық нивелирлеумен – 36.

3. Тұрақты маркшейдерлік пункттер бекітіледі:

1) жұптарымен тасыма қазбаларының рельстері және шпалдары үстінде - 26

2) қазбалардың төбесі немесе табанында бұрғыланған төспелерде жұп-жұбымен (3 пункттен)- 11

2.1. 3) тау-кен қазбаларының бекітпе тіреуі арасындағы тартпада бұталармен (2 және одан да көп пункттермен) – 36

4) көлбеу қазбалардың қабырғаларында – 7

5) қазбалардың табанында (2 пункттен) – 21.

4. Теодолиттік жүрістерде жақтар ұзындығы өлшемтаспамен (таспалар) “ілініп тұрған” өлшенеді:

1) тау-кен қазбаларының бекітпесіне қағылған шегелер арасымен - 18

2) қазбаның төбесіне қағылған қазықтар арасымен - 24

2.4. 3) маркшейдерлік нүктелерден түсірілген жіпті тіктеуіштер арасымен – 33

4) пикеттер арасымен – 7

5) қабырғаға бекітілген реперлер арасымен – 36.

5. Жантайма қазбалардағы (d>30°) полигонометриялық жүрісте горизонтальды және вертикальды бұрыштар өлшенуі керек:

1) бұрышөлшегіштер мен дүрбісі центрленбеген теодолиттер қайталану әдісімен - 8

2) екі рет тәсілдер әдісімен теодолиттермен - 15

1.5. 3) екі рет айналма әдістер тәсілімен теодолиттер көмегімен – 29

4) геодезиядағы тәсілдер әдісімен – 18

5) айналма әдістермен – 24.

6. Полигонның ішкі бұрыштарын өлшегенде теориялық қосындысы мына формуламен есептеледі:

1) - 20

2) - 13

2.83) - 12

4) - 15

5) - 8.

7. Теодолитті - полигонды түсірісті толықтыру, келесі горизонтальды бұрышты өлшеуден басталады:

1) алдыңғы түсірістің ақырғы нүктесінен - 5

2) қайтадан шығарып қойған нүктеден - 30

1.5 3) алдында жасалған түсірістің соңғы нүктесінің алдындағы нүктеден - 19

4) негізгі қазбадағы ақырғы нүктеден – 15

5) оқпан жанындағы тірек пунктінен – 12.

8. Маркшейдерлік іс тау-кен ғылыми саласында айналысады:

1) географиялық карта құрумен - 9

2) пайдалы кенбайлық орнын қазумен байланысты тау-кен геометриялық есептерін шығарумен - 17

1.1. 3) кен орнын зерттеуге дейінгі тіліктер мен геологиялық карталарын құрумен – 35

4) кен қазбаларын құрумен – 12

5) оқпанды және көлбеу қазбаны өтумен – 30.

9. Оптикалық ұзындықөлшеуіштермен арақашықтықты анықтағанда қолданылады:

1) қыл жіпті қашықтық өлшеуіштер мен нивелирлік

мөлшерқадалар - 1

2) екі бейнені беретін ұзындықөлшемдік саптама және арнайы

қашықтықөлшегіш мөлшер қадалар - 6

2.6. 3) электронды аспаптар мен шағылдырғыш тіктемелер- 27

4) лазерді – 12

5) өлшемтаспаны – 9.

10. Шақтыдағы теодолиттік түсірулерде тау-кен қазбалар нобайының түсірісі орындалады:

1) сызықтық және бұрыштық керптелермен - 12

2) мензулалы түсірулермен - 39

2.7.3) полярлы және ординаталы-сызықты әдіспен – 26

4) нивелирдің көмегімен – 9

5) буссольдық түсіріспен – 27.

11. Теодолитті нүктенің астына тіктеуішпен центрлейді:

1) лимбі мен алидаданың вертикальды дөңгелегінің нөлдік

бөліктерін сәйкестендіріп, келтіру арқылы дүрбіні

горизонтальды жағдайға келтіреді, тіктеуіштің жібі маркшейдерлік нүктенің саңылауына ылғида астынан сабақталып, бір жаққа қарай алынады - 5

2) көру түтігі вертикальды дөңгелектің теңгермесі көмегімен

горизонтальды жағдайға келтіріледі, тіктеуіш жібі

маркшейдерлік нүктенің саңылауына ылғида үстінен

сабақталады - 14

2.2. 3) көру түтігі горизонтальды жағдайға автоматты түрде

келтіріледі, жіп маркшейдерлік нүкте саңылауына ылғида

астынан сабақталып, оған оратылады – 38

4) жай ғана көз мөлшермен теодолиттің астына келтіріп қояды – 27

5) көру түтігі горизонтальды жағдайға келтіріледі, тіктеуіш жібі маркшейдерлік нүктенің саңылауына ылғида үстінен

сабақталады – 2.

12. Полигонометрия жағының өлшенген ұзындығын теңіз деңгейіне келтіру және проекциясын жазықтыққа шығару түзетулерін енгізу:

1) жұмыс таулы аймақта (H< 600м) жүргізіледі және осьтік меридиан аймағынан ауытқыған ұзындықта - 25

2) H>600м және U_n>90км болғанда - 37

2.5 3) H<200м және U_n>30км болғанда – 2

4) H<100м және U_n>10км болғанда – 27

5) H>500м және U_n>80км болғанда – 38.

13. Маркшейдерлік сызбаларды құру үшін, координаталар жүйесін таңдау келісілген:

1) тау-кен пландарында, тіліктерінде және жер беті рельефтерінде бейнелеудің көрнектілігі үшін - 3

2) сызбалардың көп жылдығын және бірдей масштаб жағдайында болғанда бір-бірімен салыстыру мүмкіндігімен қамтамасыздандыру үшін - 25

1.2.1. 3) кеңістікте шартты бағытты магниттік меридиан

жағдайында қабылдау, ал сызбаны - сызба құрумен дайындау мүмкіндігіне – 19

4) магниттік меридиан бойынша Х-өсін, ал экватор бойынша У-өсін -38

5) негізгі азимут бойынша Х-өсін, ал Экваторды параллель бойынша – 27.

14. IV класты геодезиялық нивелирлік торлардың рұқсат етілген қиылыспаушылығы:

1) -33

2) -8

1.3 3) -40

4) - 27

5) - 28.

15. Автоматты центрлеуді қандай жағдайларда қолдануға болады:

1) жақтар ұзындығы - 5-10м болғанда - 28

2) жақтар ұзындығы – 20м болғанда - 17

2.2. 3) жақтар ұзындығы - 30-50м болғанда – 4

4) жақтар ұзындығы - 100-110м болғанда – 40

5) жақтар ұзындығы - 15-25м болғанда – 8.

16. Тау-кен қазбаларында теодолиттік жүрістер салу мен тірек торларын құру үшін, қандай аспаптар қолданылатының таңдаңыз:

1) ТО5 және Т2 – 21

2) Т20 және Т60 – 17

1.6.3) Т5 және Т30 – 34

4) Т5 және Т1 – 8

5) ТО5 және Т1 – 24.

17. Вертикальды орналасқан базисті нүктелер арасындағы ұзындықты жанамалы анықтау үшін, міндетті түрде білу керек:

1) Б - базис ұзындығын және түзетудің сызық бойы мен базистер сондары арасындағы b горизонтальды бұрыштарын - 24

2) Б - базис ұзындығын және горизонтальды жазықтық пен

базистер сондары арасындағы вертикальды бұрыштары (d,Dd) - 10

2.5 3) аспап биіктігі мен нысаналау биіктігі (i, n) және сызықтың жантайма бұрышы d - 6

4) аспап биіктігі (i) және сызықтың жантайма бұрышы d - 8

5) аспап биіктігі мен нысаналау биіктігі (i, n) – 5.

18. Егер, Х_À=125,830м; У_À=215,060м; Х_В=87,450м; У_В=273,230 берілсе, онда кері геодезиялық есеппен шығарғанда a_(ÀВ) дирекциондық бұрыштың дұрыс мәнін көрсетіңіз:

1) 216⁰06¢ - 5

2)123⁰25¢ - 22

1.1 3) 86⁰35¢ - 23

4) 46⁰ 05¢ - 6

5) 103⁰20¢ - 24.

19.Түзетілген теодолит осьтерінің дұрыс геометриялық қатынасын көрсетіңіз:

20. Автоматты орталықтанлыру және жоғалған нүктелермен түсірулер жасау үшін, келесі өзара ауыстыратын аппарат қажет:

1) теодолит, ілінбелі буссоль, штатив тұғырымен, жіпті

тіктеуіштер, қондырма деңгей сызықтың ұзындығын өлшеу үшін

кентіректер - 3

2) теодолит, штативтер тұғырығымен, оптикалық тіктеуіштер,

белгілер, теңгерме, кентіректер - 2

2.2.3) теодолит, қашықтықөлшеуішті саптама, штатив тұғырымен, қашықтықөлшеуішті мөлшер қада, сұлама тіреу, оптикалық тіктеуіш – 32

4) штативтер тұғырығымен, оптикалық тіктеуіштер, белгілер, теңгерме, кентіректер - 6

5) теодолит, штатив тұғырымен, қондырма деңгей сызықтың ұзындығын өлшеу үшін кентіректер – 31.

21. 1:500 - 1:5000 масштабты маркшейдерлік түсіріс планын жүргізу үшін, тірек торы болып, қолданылады:

1) түсіріс жерінің астрономиялық пункттері белгілі бойлығы мен

ендігі – 38

2) III класты нивелирлік жүрістің биіктік орны - 6

1.2 3) жергілікті маңызы бар геодезиялық торлардың

полигонометриялық пункттары – 30

4) I класты нивелирлік жүрістің биіктік орны – 7

5) II класты нивелирлік жүрістің биіктік орны – 8.

22. Дирекциондық және кестелік бұрыштар деп:

1) астрономиялық меридианнан берілген бағытқа дейін сағат тілінің жүрісі бағытына қарсы өлшенген бұрыштар - 16

2) жер бетіндегі белгілі бағыттан берілген бағытқа дейінгі

өлшенген бұрыш және берілген бағыт пен У координаталық осі

арасындағы бұрыш - 15

1.1 3) остік меридиан аймағының солтүстік бағытынан берілген бағытқа дейінгі сағат тілі жүрісімен бағыттас өлшенген бұрыш және берілген бағыт пен Х координатлық осі арасындағы бұрыш – 27

4) жер бетіндегі магниттік меридиан бағыттан берілген бағытқа дейінгі өлшенген бұрыш және берілген бағыт пен Х координаталық осі арасындағы бұрыш – 8

5) негізгі меридианнан берілген бағытқа дейін сағат тілінің жүрісі бағытына қарсы өлшенген бұрыштар – 7.

23. Коллимациялық қате деп:

1) теодолиттің айналу осінен көру дүрбісінің нысаналау осі ауытқуы - 8

2) көру дүрбісінің нысаналау осі оның айналымындағы горизонтальды осіне перпендикулярлы еместігі - 1

1.6 3) коллимациялық жазықтықтың цилиндрлік теңгерме осінен

ауытқуы – 32

4) теодолиттің айналу осінен көру дүрбісінің айналым осі ауытқуы – 20

5) қыл сызықты тордың горизонталь сызығы дүрбіні нысаналау өсіне перпендикуляр болуынан ауытқуы - 7

24. (НО) нөл орны деп:

1) теодолиттің айналу осіне қатысты көру дүрбісінің нысаналау сәулесі жағдайының ауытқуы - 20

2) горизонтальды жағдайда көру дүрбісінің нысаналау осі мен цилиндрлік теңгерме осі арасындағы вертикальды бұрыш - 39

1.6.3) алыстағы нүктеге көру дүрбісін екі жағдайында бағыттап, горизонтальды дөңгелек лимбісінен алынған есептер айырмашылығы – 23

4) қыл сызықты тордың горизонталь сызығы дүрбіні нысаналау өсіне перпендикуляр болуынан ауытқуы – 32

5) теодолиттің айналу осінен көру дүрбісінің айналым осіне ауытқуы – 31.

25. Жер бетінде түсіріс жасау үшін, маркшейдерлік тірек торлары құрылады.

1) тригонометриялық нивелирлеу мен буссольды жүрістер салу арқылы - 31

2) қыл жіпті және оптикалық қашықтықөлшеуіштерін қолданып тура және кері геодезиялық кертпемен - 11

1.3. 3) триангуляция (трилатерация), полигонометрия және геометриялық нивелирлеу әдістерімен – 18

4) тригонометриялық нивелирлеу мен геометриялық нивелирлеу жүрістерін салу арқылы - 32

5) теодолит және оптикалық қашықтықөлшеуіштерін қолданып тура және кері геодезиялық кертпемен – 23.

26. Тау-кен қазбаларында түсіріс торларын салғанда теодолиттік жүріс ұзындығы (L), өлшенген бұрыштың орташа квадраттық қатесі (m_b) және өлшенген мен тексерілген горизонтальды бұрыштар (b-b_n) арасындағы рұқсат етілген айырмашылығы сәйкесінше артық болмауы керек:

1) 0,3км, 10¢ және 3¢ - 1

2) 1км, 40² және 90² - 38

1.4.3) 2км, 20² және 45² - 37

4) 3км, 20² және 05² - 23

5) 2км, 30² және 45² - 38

27. Егер, сызықтың жантайма ұзындығы l=28,345м, оның жантайма бұрышы d_Н=25⁰ өлшенсе, ал дирекциондық бұрышы a=155°30¢ болса, онда дұрыс есептелген DC координата өсімшесін көрсетіңіз:

1) -28,031м - 28

2) +26,835м - 34

1.1. 3) -23,376м – 20

4) +38,455м – 37

5) -18,030м - 28

28. Түсірулер алдындағы рекогносцировка (байқапзерттеу) қандай мақсатта жүргізіледі:

1) тау-кен жұмыстарымен танысып, тау-кен қазбаларын кесетін орынды анықтау үшін - 10

2) қабысуға алдыңғы түсірулердің пункттарын (нүктелерін) іздеп табу, полигонның жаңа бекітпелері орнын анықтап, полигон үлгісін таңдау үшін- 32

2.1. 3) көлік коммуникациясын құру және тау-кен қазбаларын өту мақсатында, бағыт беру үшін – 33

4) тау-кен жұмыстарымен танысып, тау-кен қазбаларының орынын анықтау үшін – 11

5) тау-кен қазбаларына бағыт беру үшін - 28

29. Бұрыш екі қайталаумен өлшенеді:

1) нысаналау саны - 4, есептер саны - 4, теодолиттің көру дүрбісі әрбір өлшенген бұрыштан кейін, зенит арқылы ауыстырылады- 35

2) нысаналу саны - 8, есептер - 8, дүрбі зенит арқылы ауыстырылады - 4 рет, бұрыштың мәні есептер айырмасынан шығарылып, оның орта мәні табылады - 25

3) нысаналау саны - 8, есептер 3 дүрбі зенит арқылы бір рет ауыстырылады және бұрышты екі ретвертикальды дөңгелектің бір жағдайында өлшенгеннен кейін – 4

4) нысаналау саны - 3, есептер саны - 3, теодолиттің көру дүрбісі әрбір өлшенген бұрыштан кейін, зенит арқылы ауыстырылады – 28

5) нысаналу саны - 5, есептер - 5, дүрбі зенит арқылы ауыстырылады - 3 рет, бұрыштың мәні есептер айырмасынан шығарылып, оның орта мәні табылады – 11.

30. Өлшемтаспаны салыстыру (компарирование) қандай мақсатта жасалады:

1) олардың шын ұзындығын анықтау үшін - 36

2) олардың салмағын анықтап, өлшегенде өлшемтаспаның

ілінуіне түзету енгізу үшін - 29

2.43) өлшегенде өлшемтаспаның созылуына түзетуді есептеу

үшін - 12

4) арақашықтықтың ұзындығының ақиқат мәнін анықтау үшін – 5

5) өлшемтаспаның 2 метрлік ұзындығына түзету енгізу үшін – 3.

31. Шақтыдағы маркшейдерлік түсірулердің негізгі мақсаттары:

1) жұмыстардың жоғары дәлдігін қамтамасыздандыру- 28

2) түсірісті жалпыдан-жекеге, өлшеуді үлкеннен кіші мәндерге

жүргізу керек - 23

1.5. 3) түсірісті жекеден-жалпыға, өлшеуді кішіден үлкен мәндерге

жүргізу керек – 14

4) тау кен жұмысын жүргізу үшін -11

5) геологиялық жұмыстарды қамтамасыз ету үшін – 5.

32. Қайталау тәсілімен өлшенген горизонтальды бұрыш қай формуламен есептеледі:

1)

2)

2.3. 3)

4)

5)

33. Егер, a_(11-12)=125°36¢30², b₁₂=201°15¢20², Х₁₂=421,350м, Х₁₃=444,040м болғанда, 12-13 нүктелер арасының (d) ұзындығы нешеге тең. Есепті шығарып, дұрыс жауабын көрсетіңіз:

1) 23,421м- 22

2) 91,532м – 9

3) 61,625м – 39

4) 33,462м – 3

5) 11,222м – 1

34. Шақтыда полигонометрия жүргізгенде өлшеген ұзындықтарға 4 негізгі түзету енгізеді. Сол түзетулер жазылған бөлімді көрсет:

1) өлшемтаспа созылымы мен өсімшеге, температураға, жантаймалылығына - 30

2) өлшемтаспа салыстыруына, өсімшесіне, өлшемтаспамен есеп алу қателігіне, сызық жантаймалығына - 10

2.5. 3) температурасына, өлшемтаспаны салыстыруына, өлшем-таспаның ілінуіне, сызықтың жантаймалылығына - 3

4) өлшемтаспа созылымы мен өсімшеге, температураға – 27

5) температурасына, өлшемтаспаны салыстыруына, сызықтың жантаймалылығына – 1.

35. (Масштабы 1:2000) тау-кен жұмыс жоспарын дұрыс құру әдісін көрсет:

1) координата торын бөлу, 100м сайын белгілеу, тау-кен қазбасы шекарасын тушпен салу, бояу - 31

2) координата торын бөлу, 500м сайын санмен белгілеу, теодолиттік жүріс нүктесі мен тау-кен жұмыс шекараларын түсіру, бояу, тушпен планды безендіру - 27

2.8. 3) планшетті жабыстыру, координата торын бөлу және оның түсірілу дұрыстығын тексеру, 200м сайын санмен белгілеу, тексерулерімен теодолиттік жүрістің нүктесін және тау-кен жұмыс шекараларын түсіру, бояу, тушпен планды безендіру- 24

4) координата торын бөлу, 300м сайын белгілеу, тау-кен қазбасы шекарасын тушпен салу, бояу - 3

5) координата торын бөлу, 400м сайын санмен белгілеу, теодолиттік жүріс нүктесі мен тау-кен жұмыс шекараларын түсіру, бояу, тушпен планды безендіру – 7.

36. Егер, сызықтың өлшенген ұзындығы l=25,050м, оның жантайма бұрышы d=32°30¢, ал дирекциондық бұрышы a=296°20¢ болғанда координата өсімшесі DU неге тең екенін, есепті шығарып, көрсет:

1) 23,033м – 1

2) 13,173м - 14

2.8.3) 18,623м – 37

4) 53,122м – 5

5) 11,011м - 12

37. Бұрыштарды өлшеу және полигонометриялық тұйықталған жүрістерді жүргізгенде, полигондағы бұрыштардың рұқсат етілген келіспеушілігі:

1) және -40

2) және -18

2.8. 3) және -7

4) және -11

5) және -2

38. Қайталау әдісінде горизонтальды бұрышты өлшеудің орташа квадраттық қателігі және ара қашықтықты өлшеу қателігі есептеу формулаларын көрсет:

1) және - 13

2) және - 40

2.8. 3) және - 29

4) және - 1

5) және - 14.

39. Горизонталь бұрышты 3-рет қайталаумен өлшеген. Бұрышты өлшегенде алидада 2 айналу жасады (к=2), бастапқы есеп à₀=0°03¢ лимб бойынша соңғы есеп b=87°18¢. Өлшенген бұрыштың дұрыс мәнін көрсет:

1) 127°38¢00² - 16

2) 134°32¢30² - 1

2.3. 3) 145°02¢30² - 2

4) 235°08¢30² - 22

5) 22°11¢00² - 29

40. a_(АВ) және a_(КF) тірек жақтарына және координаталары белгілі В және К тірек торларына тірелетін диагональдық жүрістің сызықтық және бұрыштық келіспеушілігін есептейтін формулаларды көрсет,

1)

және ,

2)

және

3)

және

4)

және - 11

5)

және - 3