Ырлы аражабын плитасын есептеу
2.1 Қырлы аражабын плитасын жобалау және есептеу
Өлшемі 5,2х2м
Биіктігі 4,6 м
2.1 –сурет – Қырлы плита
Плитаның есептік аралығын анықтау үшін ригельдің қимасының өлшемдері беріледі.
hp=( 1= =0,6м=70cм,
b0=(0,4…0,5)hp=0,4·0,7=0,28м=30см.
Плита ригельдің үстіне қойылған кезде оның есептік аралығы
1-кесте бойынша жабынның 1м2 түсетін жүктемені есептейміз.
Плитаның ені 2 м болған кездегі 1 м ұзындыққа әсер ететін есептік жүктеме, γn=0,95 ғимараттың тағайындалуы бойынша сенімділік коэффициенті: тұрақты g=3,584·2·0,95=6,8kH/м; толық g+v=9,584·2·0,95= 18,2 kH/м.
1 м-ге мөлшерлік жүктеме: тұрақты g=3,18·2·0,95=6,04 kH/м; толық g+v=8,18·2·0,95=15,54kH/м, бұған қоса тұрақты және ұзақ мерзімді 6,18·2·0,95=12,69 kH/м.
1-кесте – Плитаның 1 м2 түсетін жүктеме
Жүктеме түрі | Мөлшерлік жүктеме, Н/м | Жүктеме бойынша сенімділік коэффициенті | Есептік жүктеме, Н/м |
Тұрақты: қырлы плита цемент ерітіндісі қабаты, δ=20 мм (ρ=2200 кг/м) керамикалық плиткалар, δ=13 мм (ρ=1800 кг/м3) | 1,1 1,3 1,1 | ||
Барлығы Уақытша: ұзақ мерзімді қысқа мерзімді | 1.2 1.2 1.2 | ||
Толық жүктеме Оның ішінде: тұрақты (3180) және ұзақ мерзімді (7000) қысқа мерзімді | - - - | - - |
Есептік және мөлшерлік жүктемелерден күштеулер.
Есептік жүктемеден
.
Мөлшерлік толық жүктемеден
Мөлшерлік тұрақты және ұзақ мерзімді жүктемеден
.
Плита қимасының өлшемдерін анықтау (2.1-сурет). Қырлы алдын ала кернеуленген плита қимасының ені h=l0/20=505/20=25,5cм≈30см; қиманың жұмыстық биіктігі h0=h-a=30-3=27см; бойлық қырдың төменгі ені 7 см; жоғарғы тақтайшаның ені 197 см. Шектік күйдің бірінші тобы бойынша есептеулерде таврлы қиманың сығылатын тақтайшасының есептік қалыңдығы ; кезінде есепке тақтайшаның толық ені алынады ; қабырғаның есептік ені b=2·7=14 см.
Бетон мен арматура беріктігінің сипаттамалары
Бетон маркасы В40: призмалық беріктігі мөлшерлік Rbn=Rb,ser= 29МПа, есептік Rb=22МПа; бетонның жұмыс істеу коэффициенті γb2=0,9; созылу кезіндегі мөлшерлік кедергісі Rbtn=Rbt,ser=2,1МПа, есептік Rbt=1,4МПа; бетонның бастапқы серпімділік модулі Eb=36000МПа.
Арматура класы A-IV, мөлшерлік кедергі Rsn=590МПа, есептік кедергі Rs=510 МПа; серпімділік модулі Es=190000МПа. Арматураның алдын ала кернеуленуі σsp=0,6Rsn=0,6·590=354 МПа.
Керудің электротермиялық әдісі кезінде Δσsp=30+360/5,2=75 МПа; σsp+Δσsp=354+75=429 < Rsn=590 МПа -шарт орындалды.
Алдын ала кернеудің шектік ауытқуын анықтаймыз:
.
Алдын ала кернеудің қолайлы әсері кезінде керу дәлдігі коэффициенті Плитаның жоғарғы аумағын жарықшақтардың пайда болуына тексерген кезде қабылданады.
Керу дәлдігі ескерілген кездегі алдын ала кернеу σsp=0,82·354=290,28 МПа.
2.2 Плита беріктігін тік қима бойынша есептеу
М=58,02 кН·м. Тақтайшасы сығылған аймақта орналасқан таврлы қима.
Есептейміз
ξ=0,021; х= ξ·h0=0,021·27=0,648 < 5 см; η= 0,98.
ω=0,85-0,008 Rb=0,85-0,008·0,9·22=0,69.
Сығылған аймақтың шекті биіктігін анықтаймыз
ξy= ω/[1+σs1/500(1-ω/1,1)]=0,69/[1+ (1- )] ,
σ1= Rs+400-σsp=510+400-290,28=620 МПа.
Шартты аққыштық шегінен жоғары кернеуленген арматураның кедергісін ескеретін жұмыс жағдайы коэффициенті
1,38>η=1,2
γs6=1,2 қабылдаймыз.
Созылатын арматура қимасының ауданын анықтаймыз:
.
Қабылдаймыз 2Ø16 А-IV ауданы As=4,02см2.
2.3 Плита тақтайшасын жергілікті майысуға есептеу
Жоғарғы қырлар ені 9 см кезінде есептік аралығы l0=197-2·9=179 см. 1 м2 тақтайшаға түсетін жүктеме плитаға түсетінмен бірдей қабылданады.
Ені 1м жолақ үшін майыстырушы момент:
Қиманың жұмыстық биіктігі h0=5-1,5=3,5 см. Арматура Ø4 Вр-II Rs=1180 МПа;
ξ=0,11; η= 0,95.
Қабылдаймыз 6Ø4 Bp-II ауданы As=0,76см2.
Көлденең жұмыстық арматурасы Ø4 Вр-II адымы s=150 мм торды қабылдаймыз.
2.4 Көлденең қырларды есептеу
Көлденең қырды екі тіректе орналасқан арқалық ретінде қарастыруға болады,есептеу аралығын екі бойлық қырлардың ось арақашықтарына тең аламыз:
.
Қырға түскен жүктеме біріншіден өзінің салмағынан тұрады:
екіншіден плитадан түскен жүктен:
Жалпы жүк
= .
Бұрышта плитаның жүгі бойлық және көлденең қырларға есептеу сұлба бойынша тірек жақта ұзындығы м-де биссектрисамен беріледі,сондықтан жүк азайтылады: деп
Қырдағы иілу моменті
М= - =кН/м.
Көлденең күш Q= = 4,3кН.
Есепке СНиП 2.03.01-84(П3,16) бойынша плитаның ені bn = 100 см . Тавр қималы көлденең қырдағы арматураның қимасының керекті ауданын анықтаймыз.
Сурет
Қырдағы бойлық арматураның диаметрімен беріліп, d=10 ауырлық ортадан төменгі созылып тұрған шетіне дейінгі арақашықтықты анықтауға болады а=2.5см.
ASR= 0, AS`= 0 кезінде сөре қабылдайтын иілу моменті :
Mn= Rb·bn`·hn (h0-0.5 hn )=22·100·3(12.5-0.5 ) = 72600 кН см = 72.6кНм
Mn =72.6 > 4.3 кН/м сондықтан нейтраль осы сөреден өтеді.
Қиманы төртбұрыш ретінде қарамтырамыз
Αm = = = 0.013.
ξ =0.013 және формуламен керекті ауданды:
AS = ξbh0 = 0.013 = 0.7.
Сонда
R1Rbt bh0 =0.6 ·14 12.5 = 7.8 кН > Q=7.3 кН
Теңсіздік орындалып тұр. Сол себептен қырда көлденең арматура есеп бойынша керегі жоқ. Конструктивтік талаптар бойынша оларды d = 4мм сымнан жасаймыз. Адымдары а=20см.
2.5 Бойлық оське көлбеу қима бойынша беріктікке есептеу
Q=45.95 кН.
Бойлық оське есептік көлбеу қиманың проекциясын есептейміз.
Бойлық күш әсері N = P = 98 кН.
1+ >1,5.
Есептейміз қабылдаймыз 1,5;
Есептік көлбеу қимада бұдан
Қабылдаймыз .с= . Онда
демек, есеп бойынша көлденең арматура қажет емес.
2.6 Қырлы плитаны шектік күйдің екінші тобы бойынша есептеу
Келтірілген қиманың геометриялық сипаттамасын анықтаймыз.
Серпімділік модулінің қатынасы .
Келтірілген қима ауданы Ared=A+ѵAs=197 1356cм2 .
Төменгі шетіне қатысты келтірілген қима ауданының статикалық моменті Sred=197 cм2.
Төменгі қырдан келтірілген қима ауырлық центріне дейінгі қашықтық см.
Келтірілген қима инерция моменті Ired= 4
Төменгі аймақ бойынша кедергі моменті
3
Жоғарғы аймақ бойынша кедергі моменті
3
Келтірілген қима ауырлық орталығынан жоғарғы нүктеге дейінгі ара қашықтық
Келтірілген қима ауырлық орталығынан төменгі нүктеге дейінгі ара қашықтық
φn=1,6-0,75=0,85.
Серпімді-иілімді кедергі мәнін жуықтау формуласы
Wpl=γWred=1,75 3.
Сығылған аймақ бойынша серпімді-иілімді моментті дайындау және кернеу кезеңінде жарыққа төзімділігі
=1,5 3.
Арматурадағы алдын ала кернеулердің кемулері
Кернеу дәлдеу коэффициенті γp=1.
Электротермиялық кернеу әдісі кезіндегі кемулер σ1=0,03σsp=0,03 354=10,62МПа. Температуралық құлаудан кемулер σ2=0.
Сығу күші P1=As(σsp- σ1)=4,02(354-10,62)*100=138038,76 H Келтірілген қиманың ауырлық ортасына қатысты осы күштің эксцентриситеті eop=y0-a=22,8-3=19,8. Сығу кезінде бетондағы кернеу
.
Бетон беріктігі
.
.
Плита салмағынан майыстырушы момент
Бетондағы сығу кернеуі
.
Жылдам жылжығыштығынан кемуі .
МПа.
Бірінші кемулер .
кемулерін ескерсек Бетонның отыруынан кемулер Бетонның жылжығыштығынан кемулер егер
Екінші кемулер
Толық кемулер 46 >100МПа
Толық кемулерді ескергендегі сығу күші
.
2.7 Бойлық оське тік жарықтардың пайда болуын есептеу
Жүктеме бойынша сенімділік коэффициенті γf=1; М=49,53 кН·м.
Жарық пайда болар алдындағы тік қима қабылдайтын iшкi күштер моментi:
Mcrc =Rbt,ser Wpl + Mrp=2,1·6716,01·100+1828327=3240000 Н·см=32,4 кН·м.
Бетонның алдын-ала сығу күшінің ядролық моменті γsp=0,84
Mcr=P(eop+r)=0,84·98000(19,8+2,41)=1828327,2 Н·см
мұнда: P - бетонның алдын-ала сығу күші
eop- сығу P күштерiнiң келтiрiлген қиманың ауырлық орталығы бойынша алынатын эксцентриситетi
М = 49,53 > Мcrc = 32,4 кН·м болғандықтан созылған аймақта жарықтар пайда болады. Демек, жарықтардың ашылуын есептеу керек. Плитаның жоғарғы аймағында бастапқы жарықтардың пайда болуын тексерейік. Керу дәлдігі γsp=1,16. Плита салмағынан майыстырушы момент
М= 14,11кН·м. Есептік шарт
P1(eop-rinf)-M≤RbtpWpl’=1,16·138038,76(19,8-7,62)-1100000= 850000 Н·см
RbtpWpl’=1·18229·100 =1822900 H·см
850000 < 1822900 Н·см - шарт орындалды, бастапқы жарықтар пайда болмайды.
Бойлық оське жарықтардың ашылуын есептеу
γsp=1. Жарықтардың ашылуының шектік ені: созылмайтын acrc=[4мм], созылмалы acrc=[3мм].
Мөлшерлік жүктемелерден майыстырушы моменттер: тұрақты және a
ұзақ мерзімді М = 40,45 кН·м; жалпы М = 49,53 кН·м.
Тұрақты және ұзақ мерзімді жүктемеден созылған арматурадағы кернеу:
=
=0
Созылған арматура қимасындағы кедергі моменті:
3
Толық жүктемеден арматурадағы кернеу:
Барлық жүктеменің созылмайтын әсерінен жарықтардың ашылу ені:
=0,17.
μ= δ=1; η=1; d=16мм-бойлық арматура диаметрі.
Тұрақты және ұзақ мерзімді жүктеменің созылмайтын әсерінен жарықтардың ашылу ені:
=0,11.
Тұрақты және ұзақ мерзімді жүктеменің әсерінен жарықтардың ашылу ені:
=0,19.
Жарықтардың созылмайтын ашылу ені:
.
Жарықтардың созылмалы ашылу ені:
Плитаның майысуын есептеу. Майысу тұрақты және ұзақ мерзімді жүктемелердің мөлшерлік мәндерімен анықталады. Шектік майысу f=[2,5см]. М=40,45 кН·м; γsp=1; эксцентриситет
Майысу кезіндегі ось қисықтығын анықтаймыз:
Мұнда: - жүктемелердің ұзақ әсерінен;
197 5= 985 см2.
Майысуды анықтаймыз:
3 Ригельді есептеу
3.1 Көлденең рама ригеліндегі ішкі күштерді анықтау
Ригельдің 1 м ұзындығына түсетін есептік жүктемені анықтаймыз.
Тұрақты:ғимараттың сенімділік коэффициентін ескергендегі жабыннан түсетін жүктеме 3,854·8·0,95=27,2 кН/м. және сенімділік коэффициенттерін ескергендегі 0,25×0,45 (ρ=2500 кг/см3) қималы ригель салмағынан:g=bр· ·r ·hр =2,9 кН/м.
Барлығы: g=27,2+2,9=30,1 кН/м.
hр= ( )= 0,45.
bр=(0,4 0,5)= 0,5·0,45= 0,25.
Уақытша:
Толық жүктеме: g
Сурет-Ригель сызбасы
Ригельдің есептік қимасындағы майыстырушы моменттерді есептеу
Ригель қимасы 25×45 см, ұстын қимасы 30×30 см, ұстын биіктігі l=4,6 м. Есептейміз .
Ригельдің аралық моменттері:
1) шеткі аралықта 1+2 М12=-235 кН·м, М21= -310 кН·м; жүктеме g+v=59,7 кН/м; көлденең күштер:
2) Ортаңғы аралықта М23=М32= -300 кН/м,
3-сурет-Ортаңғы қабаттағы көлденең раманы есептеу
а - есептік схемасы; б- ригель моменттерінің эпюрасы; в- моменттердің реттеуші эпюрасы; г - күштеулерді қайта бөліп қарағаннан кейінгі моменттер эпюрасы
2-кесте-Түрлі жүктелу кезіндегі ригельдің тірек моменттері
Жүкте-лу схема-сы | Жүктелу түрі | М12 | М21 | М23 | М32 |
І | -0,058 | -0,092 | -0,086 | -166 | |
ІІ | -0,065 | -0,070 | -0,015 | -28 | |
ІІІ | 0,008 | -0,022 | -0,071 | -134 | |
ІV | -0,056 | -0,098 | -0,096 | -0,062 | |
Жүктемелер үйлесімдігі | Тірек моменттерінің есептік схемасы | 1+2 -235 | 1+4 -363 | 1+4 -348 | -348 |
Аралық моменттерінің есептік схемасы | 1+2 -235 | 1+2 -310 | 1+2 -300 | -300 |
Ригельдегі иілімді топса пайда болу әсерінен моменттер қайта бөлуге қарастыру.
Топсаны тексеру үшін моменттерді қайта бөлеміз. Тіректегі моменттерді 30% азайтуымыз керек. 1+4 жүктеу кезінде мысалы. Ол үшін теңестіру моменттерін тұрғызамыз, олардың ординаталары төмендегідей.
1+4 М21=М23 ,
,
Тегістейтін момент эпюрасының түйініндегі ординаталарының айырмасы ұстындарға беріледі.
,
Ұстын қырындағы ригельдегі тірек моменттер
Ұстын қыры бойынша тірек момнеттерінің мәні (орта қатарда) 1+4 жүктеу кезінде ең үлкен болмауы мүмкін. Уақытша жүктеменің мәні үлкен болған кезде және ұстынның қима қатаңдығы аз болғанда момент жүктеуі 1+2 және 1+3 жүктеу кездерінде болуы мүмкін. Яғни аралықтағы теріс моменттер үлкен болғанда.
Есептік тірек моменттерінің жүктеу схемасын анықтау үшін тірек моменттерінің мәнін 2-кесте бойынша салыстырамыз. Және есептеуді сол схемаға ғана жүргіземіз.
Орта қатардағы ұстынның оң жағындағы қырында ригельдегі тірек моменті.
1)1+4 жүктемелер схемасы бойынша:
2) Ортаңғы ұстынның шеті бойынша ригельдің тіреуіш моменті :
1+4
Ригельдің көлденең күштері
Бойлық оське көлбеу қима бойынша ригельді беріктікке есептеу үшін көлденең күш төмендегі екі мәннің үлкенін аламыз.
Шеткі тіректе: Q1=231 .
Жүктемелер схемасы 1+4 сол жақтағы ортаңғы тіректе:
3.2 Ригельдің тік қимасы бойынша беріктік есебі
Бетон мен арматураның беріктік мінездемелері:
Бетон В30: Rb=17МПа, Rbt=1,2 МПа, γb2=0,9, Eb=27000 МПа.
Тік жұмыстық арматура А-III: Rs=365 МПа, Es=200000 МПа.
Ригельдің қимасының биіктігін анықтау
ξ=0,35, ξ˂ ξR, m=0,289,
ξR = ,
Мпа,
а=25 ,
h=h0+a=47+4=51 h=55
Бірінші аралықтағы қима: M=206
h0=55-6=49
ξ= 0,875
4ø22 А-III
Ортаңғы аралықта қима: М=178 кНм.
𝜁=0,894,
4ø20 А-III
Ортаңғы тіректегі қима: М=273 кНм.
h0=55-4=51 ,
𝜁=0,854,
2ø36 А-III
Шеткі тіректегі қима: М=160 кНм.
𝜁=0,922,
2ø25 А-III
Ригельдің қиғаш қимасы бойынша беріктік есебі
Q=255 кН.
d= 36 мм, dsw= 8 мм.
Asw=0,503 см2.
А-III Rsw= 285 МПа,
Rsw=285∙0,9= 256,5 МПа.
Қаңқа саны – 2 :
Көлденең арматураның конструктивтік шарты бойынша:
S= = = 15 .
Барлық тірек участкелерінде ұзындығы l/4 қабылданып, адымы
S=15 , ал аралықтың ортаңғы бөлігінде адымы S= = = 35
Сығылған қиғаш жолақ бойынша бетон беріктігін тексеру:
Шарт орындалды.
3.3 Ригель арматурасын құрылымдау
Сурет-Материалдар эпюрасы
Ортадағы тіректегі арматура: 2ø36 А-III
ξ= , 𝜁=0,83,
𝜁
2ø12 А-III As=2,26 см2,
ξ= 𝜁= 0,98 ,
𝜁·
Көлденең күштеулер үшін қима: Q= 119 кН.
2ø36 А-III адымдар сақталып қалады: S=15 см.
=1919 Н/см,
Аралықтағы арматура: 4ø22 А-III As=15,2 см2.
ξ= , 𝜁= 0,87 ,
𝜁
Алдындағы аралықтардың орнына арматура:
2ø22 А-III, As=7,6 см2 ,
ξ= 𝜁= 0,93 ,
𝜁
Мұндағы көлденең күш: Q= 107 кH.
Н/см,
Қабылдаймыз
Мұндағы көлденең күш Q=124kH
.
Қабылдаймыз
Шеткі тіректегі арматура 2ø25 А-III
.
ζ= ξ=0.92
ξ
Мұндағы көлденең күш Q=196kH
2ø36 А-III адымдар сақталып қалады S=15см
=1919 Н/см.
.
Қабылдаймыз .
4 Орта қатардағы ұстын есебі
4.1. Ұстынды және бөлшектерін арматуралау
Есептік жүктемелерге байланысты тік күштеулерді анықтау:
Ригельден: бағаннан: (қимасы 0,3x0,3; l = 4,6 м, p=2500 кг/м3; γf=1,1; γn= 0,95) – 10,8 кН. Барлығы: G= 185 кН.
4 – сурет-Ұстын сызбасы
Уақытша жүктеме бірқабатты аражабыннан:
γn= 0,95; Q= 5,2∙41,6∙0,95= 206 кН.
Ұзақ мерзімді: Q= 4,2∙41,6∙0,95= 166 кН.
Қысқа мерзімді: Q= 1,8·41,6∙0,95= 71 кН.
Тұрақты жүктеме плита мен жабыннан - 5∙41,6∙0,95= 198 кН; ригельден – 32кН; бағаннан – 10,8кН.
Уақытша жүктеме – қардың І ауданына байланысты сенімділік коэффициенті γf=1,4; γn=0,95; Q=0,5∙1,4∙41,6∙0,95=28 кН; ұзақ мерзімді Q=0,25∙55=27,5 кН ; қысқа мерзімді Q=27,5кН.
Ұзақ мерзімді жүктемеден бірінші қабат ұстынының бойлық күші:
N=241 + 27,5 + (185 + 166) ∙2= 971 кН.
Сондай, толық жүктемеден:
N= 971+27,5 + 71∙2= 1141 кН.
Ұзақ мерзімді жүктемеден:
N= 971+(185+166) = 1322 кН.
Сондай, толық жүктемеден:
N= 1322+27,5 + 71∙3= 1563 кН
Есептік жүктемелерге байланысты иілу моментін анықтау
к
1+2 ұзақ мерзімді жүктеме кезінде:
Толық жүктеме кезінде:
Ұзақ мерзімді жүктеме кезінде:
Толық жүктеме кезінде:
Ұзақ мерзімді жүктемеден жертөле ұстынының ию моменті:
Толық жүктеме кезінде:
.
Ұзақ мерзімді жүктемеден бірінші қабат ұстынының ию моменті:
.
Толық жүктеме кезінде:
Ригельдің аралығы бойынша жүктемелерді қолданамыз.
Ұзақ мерзімді жүктемеден ұстынның ию моменті:
Жертөле ұстынының ию моменті:
Бірінші қабат үшін:
Толық жүктеме үшін:
Жертөле үшін:
Бірінші қабат үшін:
4.1 Ортаңғы ұстынның беріктік есебі
ξ>ξR; As=As.’
Бетон мен арматураның беріктік мінездемелері:
В30- бетон класы; арматура - А-III.
1. Nmax= 1563 кН, Nl=1322 кН,
M= 9,2 кНм, Ml=8
2. Ммах=42,4 , Мl=31,2 кНм.
1+2:
N= 1563 - = 1460 кH,
N= 1322 - = 1239 кH.
Симметриялық арматуралардың қималарын таңдап алу.
As=As’.
Қиманың жұмыстық биіктігі: Һ0= һ-а = 30-4 = 26 см; ені b=30 см.
Күш эксцентриситеті: e0=M/N= = 2,9 см.
Кездейсоқ эксцентриситет: e0= = = 1 немесе e0= = = 0,8˂1.
Ұзақ мерзімді жүктеме: M1= Ml+Nl( - a )= 31,2 + 1239∙0,11= 167,5 кHм.
Толық жүктеме: M1= 42,4 + 1460∙0,11=203 кНм.
= = 54 >14 - ұстынның майысуын ескеру керек. r= 0,289h= 8,6 см.
Ауыр бетон үшін: φе=1+ = 1 + = 1,83 ,
,
e=
ξу
w=0,85-0,008∙0,9∙17= 0,72,
ξ= ,
μ1= 0,056;
2ø16 А-III, As= 4,02 см2.
Q=254 кH (ригельдің көлденең күштеулерінде).
Бетон В30: Rb=17Мпа, А-III, Rs=365 МПа, γb2=0,9.
l=20 см, lbt= 25 см,
l1=25 см,
см,
см,
.
Майыстырушы момент: M= = 267·0,15=40 кНм.
Көлденең хомуттар Ø6 А-I. Адымы s=10 см.
5 Іргетас есебі
5.1 Іргетасты жобалау және есептеу
Ұстын қимасы 30х30 см.
1) N=1563 кH, M= =4,6 кНм,
2) N= 1460 кH, M= = 21,2 кНм,
Nп= = 1360 кH.
= 0,3 МПа; γb2= 0,9; B 30; Rbt= 1,2 МПа.
Н= 105 см.
Іргетас өлшемінің табаны:
Іргетас астындағы топырақ қысымы:
Іргетас биіктігі
.
2) Ұстынның іргетасқа бекітілу шарты:
3) Арматураның бетонға сенімді бекіту шарты:
Іргетас биіктігі: Н= 90 см,
,
8Ø14 А-IIІ
m1= = =0,13,
m1= = =0,14,
m1, m2 артық m=0,05, шарт орындалды.
5 – сурет-Іргетас сызбасы