Тэхналогія, прыёмы ткацтва габелена

Спецыфіка і асаблівасці тэхналогіі гладкага ткацтва. Гладкае ткацтва ўключае тры важных тэхналагічных моманту, пра якія важна ведаць:

тэхніку перапляцення нітак асновы і ўтку;

спосабы счаплення каляровых уточных нітак у тканым палатне;

прыёмы перапляцення каляровых нітак (уткоў).

Асноўнай тэхнікай класічнага, гладкага габелена з'яўляецца рэпсавае перапляценне: ніткі асновы цалкам перакрываюцца ніткамі ўтку. Рэпсавае (палатнянае) перапляценне ўтвараецца чаргаваннем пракідак уточнай ніткі. Першая пракідка пакрывае няцотныя ніткі асновы, другая - цотныя і т. п, такую пракідку утку ў далейшым будзем зваць “туды-назад”. Пасля падбіўкі утку спецыяльнай калатушкай, відэльцам ці пальцамі рук аснова апынаецца цалкам пакрытай са знешняга і сподняга боку (рыс. 3.1).

Варта звярнуць увагу на такую асаблівасць працы каляровымі ўткамі, як пракладанне іх з невялікай слабіной (рыс. 3.2). Гэта спрыяе таму, што пры падбіўцы палатна габелена па меры яго вырабу яно не дэфармуецца, не звужаецца, а ніткі асновы не прасвечваюцца скрозь каляровы ўток.

У ткацтве габеленаў, як правіла, выкарыстоўваюць уточную нітку невялікай даўжыні, таму, калі яна канчаецца, уводзяць другую.

Робіцца гэта наступным чынам: канец ніткі, якая скончылася (1-2 см) пакідаюць на споднім боку вырабу, а новую нітку, пакінуўшы канец (1-2 см) на вывараце, выводзяць на знешнюю частку вырабу (рыс.3.3).

Важным момантам пры стварэнні тканага палатна з'яўляецца ўшчыльненне яго краёў на крайніх нітках асновы – стварэнне своеасаблівага бакавога беражка. З-за падбіўкі ўточнай ніткі аснова ў цэнтры моцна нацягаецца, у выніку чаго пасярэдзіне палатна ўтворыцца горка. Дзеля таго каб уточная нітка фармавала роўны рабочы край палатна, па баках на крайніх нітках асновы робяць беражок. Для ўшчыльнення краёў габелена праз 4-6 радоў рыпсавага перапляцення выконваецца зварот на 2-6 нітках асновы (рыс.3.4).

Шырыня бакавога беражка габелена залежыць ад памеру будучага вырабу.

Таксама, каб габелен не сцягваўся, на яго беражкі ставяць “расцяжкі” – прымацоўваюць ніткамі краі габелена да рамы (рыс.3.5).

Ў гладкім ткацтве на межах каляровых участкаў тканага палатна выкарыстоўваюць розныя спосабы злучэння каляровых уткоў, якія дыктуюцца малюнкам (узорам), які неабходна выткаць.

Злучэнне ўткоў на агульную нітку асновы(рыс.3.6).

Пакрокавае выкананне працы спосабам злучэння уткоў на агульную нітку асновы:

1) выбіраюць нітку асновы, якая ляжыць на мяжы двух колераў;

2) нітку аднаго колеру, напрыклад цёмнага, пракладаюць злева направа да абранай ніткі асновы і агінаюць яе;

3) гэту ж уточную нітку вяртаюць у зыходнае становішча ў рыпсавым перапляценні (чаргуючы перакрыцце цотных і няцотных асноў працоўнай уточнай);

4) другую нітку светлага колеру пракідваюць справа налева, дойдучы да патрэбнай ніткі асновы, агінаюць яе і вяртаюць назад;

5) далей працуюць цёмнай ніткай злева направа і т. д., змяняючы каляровыя ўткі, якія па чарзе абвіваюць адну і тую ж нітку асновы.

У выніку мяжа каляровых участкаў атрымліваецца не вельмі роўная, а зубчастая, бо ўточныя ніткі выходзяць за межы свайго колеру; там, дзе ўткі злучаюцца, утвараецца патаўшчэнне; у тканым палатне няма прасветаў (шчылін).

Кілім– другі спосаб злучэння каляровых уткоў, які, таксама часта выкарыстоўваны ў ткацтве і складаецца ў перапляценні ўточных нітак паміж сабой у прамежку паміж суседнімі ніткамі асновы (рыс.3.7).

Пакрокавае выкананне працы спосабам "кілім ":

1) выбіраюць дзве суседнія ніткі асновы, якія ляжаць на мяжы дзвюх кветак;

2) уточную нітку аднаго колеру пракідваюць злева направа да прамежку паміж абранымі ніткамі асновы;

3) уточную нітку іншага колеру пракладаюць справа налева да прамежку паміж асновамі;

4) далей ніткі ўтку пераплятаюць паміж сабой у прамежку суседніх асноў і вяртаюць назад;

5) дзеянні паўтараюць у наступным шэрагу і т. д.

У выніку на месцы злучэння ўткоў утвараецца рубчык, але ён меней заметны, чым у папярэднім прыёме (злучэнне уткоў на агульную нітку асновы ); малюнак мае каляровыя плоскасці з выразнымі межамі колеру; у тканым палатне няма шчылін-прасветаў.

Прыведзеныя спосабы злучэння каляровых уткоў ужываюцца ў габеленах як з геаметрычным узорам, так і раслінным і даюць магчымасць выконваць даволі складаную мадэлёўку выяўленчых і арнаментальных матываў.

Палас. Падчас працы дзве ніткі ўтку рознага колеру не злучаюцца паміж сабой у тым месцы, дзе пралягае мяжа колераў, а пасля замацавання на суседніх нітках асновы пляценне працягваецца ў зваротны бок (рыс.3.7).

Пакрокавае выкананне спосабу "палас":

1) выбіраюць дзве суседнія ніткі асновы, якія ляжаць на мяжы дзвюх колераў;

2) уточную нітку аднаго колеру пракідваюць злева направа да прамежку паміж абранымі ніткамі асновы;

3) уточную нітку другога колеру пракладаюць справа налева да прамежку паміж асновамі;

4) ніткі утку, не злучаючы паміж сабой, разгортваюць зваротна і, агінаючы кожнай сваю аснову, пракладаюць у зваротным кірунку;

5) у наступным раду дзеяння паўтараюць і т. п.

У выніку ў палатне габелена ўтвараюцца скразныя адтуліны-прасветы (шчыліны) і выразная мяжа паміж двума каляровымі ўчасткамі.

Рысунак 3.1 — Рыпсавае перапляценне	Рысунак 3.2 —Пракладанне ўточнай ніткі з невялікай слабіной
Рысунак 3.3 — Увядзенне новай уточнай ніткі: а, б – са знешняга і сподняга боку адпаведна
Рысунак 3.4 — Парадак пракладкі утку для беражка	Рысунак 3.5 — “Расцяжкі” на краях габелена
Рысунак 3.6 — Злучэнне ўткоў на агульную нітку асновы	Рысунак 3.7 — Кілім
Рысунак 3.8 — Палас