Ладзімір Караткевіч – публіцыст, эсэіст (на матэрыяле 2-3 твораў).

Непаўторна раскрыўся талент Уладзіміра Караткевіча ў публіцыстыцы, літаратурнай крытыцы і мастацкім перакладзе. У нарысах і эсэ Уладзімір Караткевіч, нібы дапытлівы, уважлівы чараўнік, ішоў з ліхтарыкам па зямлі і высвечваў усё яркае, незвычайнае і адначасова рэальнае і жыццёвае. Ён ішоў са сваёй любоўю, трывогай і болем за чалавека, за зямлю, дзе нарадзіўся і жыў. Пісьменнік, па сутнасці, адкрываў для сваіх сучаснікаў гісторыю іхняга краю, абуджаў патрыятычныя пачуцці, выклікаў цікавасць да гісторыі Беларусі, выхоўваў любоў да Радзімы. Яго хвалявала не толькі мінулае Беларусі, але і сённяшні яе дзень, што выявілася ў эсэ, напісаных да 1000-годдзя Віцебска і Турава "Тысячу стагоддзяў табе!" і "Сцюдзёная вясна, або 1000 год і 7 дзён", а таксама ў эсэ пра беларускае Палессе "Званы ў прадоннях азёр" і пра старажытны Мсціслаў "Дыяментавы горад". Уладзімір Караткевіч выступае ў іх не як апалагет гісторыі, а як пісьменнік-гуманіст, занепакоены лёсам сваёй зямлі і лёсам людскім.

У сваіх публіцыстычных творах пісьменнік натхнёна і па-майстэрску пісаў пра старажытныя помнікі беларускай архітэктуры ("Балады каменя") і пра Кастуся Каліноўскага ("Гэта было 10 сакавіка 1864 года"), пра неабходнасць стварэння на Беларусі музея народнай архітэктуры і быту ("Наш агульны клопат") і пра дбайныя, беражлівыя адносіны да прыроды ("Абдуванчык на кромцы вады"), пра зберажэнне беларускай мовы ("Родная мова") і пра захаванне міру на зямлі ("Пану Старшыні ІІ спецыяльнай сесіі Генеральнай Асамблеі ААН па раззбраенні").

Здаецца, няма ў беларускай літаратуры такой публіцыстычнай кнігі, дзе б, як у нарысе "Зямля пад белымі крыламі" Уладзіміра Караткевіча, так арыгінальна выяўлена веданне беларускага народа, яго эканамічнага, палітычнага і культурнага жыцця, гісторыі, побыту, - словам, усяго пра Беларусь. "Зямля пад белымі крыламі" - своеасаблівая мастацкая энцыклапедыя Беларусі, напісаная таленавіта, з любоўю.

У свядомасці беларуса заўсёды будзе існаваць паэтычнае і метафарычнае караткевічаўскае вызначэнне Беларусі як зямлі пад белымі крыламі. Ужо на самым пачатку гэтай кнігі Уладзімір Караткевіч з любоўю, пяшчотай і прыхаванай лагоднай усмешкай піша: "Да пэўнай ступені бусел - сімвал Беларусі. Ёсць, вядома, дацкія буслы, апетыя Андэрсенам, ёсць буслы і ў іншых заходніх краінах. Ёсць яны і на поўдні. Але на ўсход ад Беларусі, калі не лічыць Сярэднюю Азію, яны ўжо амаль не водзяцца. Так што нават цікава, а хто там прыносіць у дом дзяцей".

Пісьменнік ахоплівае ў кнізе беларускую гісторыю ад самых старажытных часоў і да 70-х гадоў ХХ стагоддзя. Ён разважае пра прыроду свайго краю і нацыянальны характар беларуса, успамінае гістарычныя падзеі і факты, піша пра славутых грамадскіх культурных дзеячаў, пра гарады, пра помнікі гісторыі і культуры беларускага народа.

У гэтай кнізе няма голай рэгістрацыі лічбаў і фактаў. У ёй ёсць раскрыццё душы народа, які прайшоў праз усе выпрабаванні і цяжкасці і які жыве багатым паўнакроўным жыццём - радуецца, смяецца, смуткуе, перажывае...

Багацце і невычэрпнасць таленту мастака раскрылася ў натхнёных і па-мастацку дасканалых эсэ і артыкулах пра Францыска Скарыну, Тараса Шаўчэнку, Лесю Украінку, Міхала Агінскага, Янку Купалу, Максіма Багдановіча, Міхаіла Шолахава, Янку Брыля, Уладзіміра Калесніка. Караткевіч пісаў пра іх з любоўю, цеплынёй і захапленнем.

Гаворачы пра творчасць вялікіх паэтаў, Уладзімір Караткевіч адзначае і вылучае ў першую чаргу яе непарыўную сувязь з жыццём народа. Пра Купалу: "І ён вельмі верыў у свой народ. Толькі гэта і дало яму сілу ствараць тое, што ён стварыў, даць нямому народу, якім усе пагарджалі, песню, слова і мову". Часам яна прыкрывалася панцырам іроніі, часам аддавала горкім сарказмам".

Неспакой і трывога не пакідаюць Уладзіміра Караткевіча і тады, калі ён думае пра свайго любімага Максіма Багдановіча. Багдановіч прываблівае высокай культурай паэтычнага мыслення, дасканаласцю творчасці, смеласцю ў распрацоўцы беларускага гістарычнага эпасу ("Максім і Магдалена"). Караткевіч глыбока пранікае ў паэтыку і эстэтыку гэтага таленавітага мастака, дае выразнае і канкрэтнае разуменне ягонай творчасці:

"Па-першае, ён змагаўся наводдаль ад сваёй арміі. Іншым было лягчэй. Яны былі сузор'ем. Ён - самотнай зоркай... Па-другое, гэты чалавек ніколі не зведаў кампрамісаў, ніколі не дапусціў сваё сумленне да згоды, не пісаў таго, чаго не думаў... Па-трэцяе, ён бараніў годнасць чалавечую, клікаў да гуманізму і на гэтай дарозе адступленняў не ведаў. Па-чацвёртае, быў наскрозь гістарычным паэтам у тым сэнсе, што абуджаў у народзе гістарычнае мысленне, а значыць, і гонар".

Караткевіч з'яўляецца таксама аўтарам цікавых тэкстаў для фотаальбомаў "Краявіды Беларусі" (1968), "Белавежская пушча" (1973, 1975) і "Памяць зямлі беларускай" (1979).

Заслугоўваюць добрага слова і развагі пра псіхалогію творчасці, выказаныя ў артыкуле "Задума: узнікненне і ўвасабленне", дзе пісьменнік адказаў на пытанні, якія даслаў яму па гэтай праблеме польскі даследчык Міраслаў Ахоцкі. Трэба згадаць і ягоныя адказы на анкеты газеты "Літаратура і мастацтва", Таццяны Шамякінай, Алега Бембеля, і ягоныя гутаркі-інтэрв'ю з Адамам Мальдзісам, Барысам Фірштэйнам, Святланай Алексіевіч, Леанідам Цыхуном, Ганнай Якаўлевай, Аленай Губіч, Розай Станкевіч, Валянцінай Аляшкевіч, Уладзімірам Ягоўдзікам, і выступленні на з'ездах, пленумах і іншых мерапрыемствах Саюза пісьменнікаў Беларусі, а таксама на радыё, тэлебачанні (там у другой палове 70-х і на пачатку 80-х гадоў ён быў вядучым прагарамы "Спадчына"), на шматлікіх сустрэчах з чытачамі і прыхільнікамі ягонага таленту, і многія іншыя матэрыялы.

Ён перакладаў творы пісьменнікаў розных часоў і народаў. І ўсё ж аддаваў перавагу пісьменнікам-рамантыкам, галоўным чынам духоўна блізкім аўтарам, творчасць якіх прасякнута моцным грамадзянскім і патрыятычным пафасам.

У творчасці Караткевіча выразна выявіліся кніжныя літаратурныя традыцыі, ён ведаў многія славянскія, некаторыя старажытныя і заходнееўрапейскія (напрыклад, лацінскую і нямецкую) мовы, цудоўна адчуваў беларускае слова, што станоўча ўплывала на якасць ягоных перакладаў.