Фанетыка i арфаэпія. Графіка i арфаграфія

ПАТРАБАВАННІ ДА ПАДРЫХТОЎКІ АБІТУРЫЕНТАЎ

Пасля заканчэння ўстановы агульнай сярэдняй адукацыі з беларус­кай і рускай мовамі навучання (узровень агульнай сярэдняй адукацыі) абітурыент павінен в е д а ц ь:

прыметы тэксту, спосабы (віды) і сродкі сувязі сказаў і частак тэк­сту, функцыянальна-стылістычную сістэму сучаснай беларускай мовы, тыпы маўлення і іх тыповыя кампазіцыйныя схемы;

нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы;

фанетычную сістэму і фанетычныя законы беларускай мовы; асаб­лівасці вымаўлення галосных, зычных гукаў і іх спалучэнняў у беларускай мове;

адназначныя і мнагазначныя словы, сінонімы, амонімы, антонімы, паронімы; прыметы фразеалагізмаў, іх значэнне і сінтаксічную ролю;

марфемную будову слова, словаўтваральныя і формаўтваральныя марфемы; віды асноў; спосабы ўтварэння слоў;

паняцці марфалогіі і класіфікацыю часцін мовы; граматычныя пры­меты розных часцін мовы ў сказе і тэксце;

арфаграфічныя нормы, заснаваныя на фанетычным і марфалагічным прынцыпах правапісу;

адзінкі сінтаксісу, іх тыпы;

пунктуацыйныя нормы.

Абітурыент павінен у м е ц ь:

рабіць сэнсавы і кампазіцыйны аналіз тэксту: вызначаць прыметы тэксту, фармуляваць яго тэму і асноўную думку, даваць загаловак; вызна­чаць спосаб і сродкі сувязі сказаў і частак у тэксце; вызначаць прыналеж­насць тэкстаў да пэўнага тыпу, стылю і жанру маўлення;

адрозніваць гукі і літары, устанаўліваць паміж імі адпаведнасць;

размяжоўваць значэнні мнагазначных слоў і амонімаў; падбіраць да слоў сінонімы, антонімы; адрозніваць паронімы; выяўляць фразеалагізмы ў сказах, тэкстах, тлумачыць іх значэнне, вызначаць сінтаксічную функцыю;

вызначаць марфемную будову і спосаб утварэння слоў; правільна пісаць словы з арфаграмамі, абумоўленымі марфемнай будовай слова;

распазнаваць часціны мовы ў сказах, тэкстах на аснове іх сэнсавых, граматычных і сінтаксічных прымет;

валодаць арфаграфічнымі нормамі, заснаванымі на фанетычным і марфалагічным прынцыпах правапісу; знаходзіць і выпраўляць арфагра­фічныя памылкі;

вызначаць віды сінтаксічнай сувязі слоў у словазлучэннях, сінтаксіч­ную функцыю слоў (словазлучэнняў) у сказе;

выяўляць у сказах сінтаксічныя канструкцыі, якія патрабуюць выдзя­лення знакамі прыпынку; знаходзіць і выпраўляць пунктуацыйныя памылкі.

ЗМЕСТ ПРАГРАМЫ

Маўленне

Паняцці «мова» і «маўленне».

Культура вуснага і пісьмовага маўлення. Нормы сучаснай беларус­кай літаратурнай мовы.

Тэкст як адзінка мовы і маўлення. Асноўныя прыметы тэксту: тэма­тычнае адзінства, цэласнасць, звязнасць, завершанасць. Загаловак. Споса­бы (віды) і сродкі сувязі сказаў і частак у тэксце.

Тыпы маўлення, тыповыя кампазіцыйныя схемы.

Функцыянальныя стылі (сфера выкарыстання, задачы выказвання, асноўныя стылявыя рысы, характэрныя моўныя сродкі, асноўныя жанры).

Фанетыка i арфаэпія. Графіка i арфаграфія

Фанетыка і арфаэпія. Гукі беларускай мовы. Нормы беларускага літаратурнага вымаўлення (вымаўленне галосных, зычных і спалучэнняў зычных).

Графіка і арфаграфія. Прынцыпы беларускай арфаграфіі.

Беларускі алфавіт. Назвы літар. Суадноснасць гукаў і літар. Пры­значэнне і гукавое значэнне літар е, ё, ю, я, і.

Склад і націск. Роля націску пры адрозненні слоў і некаторых фор­маў слоў.

Вымаўленне і правапіс (перадача на пісьме) галосных пасля цвёрдых і зацвярдзелых зычных.

Правапіс галосных о, э, а; е, ё, ю, я, і (у тым ліку ў складаных, складанаскарочаных, запазычаных словах і ва ўласных назвах).

Правапіс спалучэнняў іо, іа, іё (ыё), ія (ыя), іе (ые) у запазычаных словах.

Зычныя гукі. Зычныя цвёрдыя, мяккія, зацвярдзелыя, глухія, звонкія, санорныя (няпарныя звонкія), свісцячыя і шыпячыя. Вымаўленне і пра­вапіс зычных.

Вымаўленне і правапіс спалучэнняў зычных.

Правапіс зычных д–дз, т–ц.

Прыстаўныя зычныя і галосныя. Правапіс прыстаўных зычных і галосных.

Падоўжаныя зычныя, іх вымаўленне і правапіс.

Правапіс у–ў.

Ужыванне вялікай літары.

Абазначэнне мяккасці зычных на пісьме. Правапіс мяккага знака і апострафа.

Лексіка. Фразеалогія

Слова, яго лексічнае значэнне.

Адназначныя і мнагазначныя словы. Прамое і пераноснае значэнні слоў.

Амонімы, іх адрозненне ад мнагазначных слоў.

Сінонімы і антонімы, іх роля ў маўленні.

Паронімы.

Агульнаўжывальныя словы і словы абмежаванага ўжытку. Стыліс­тычны падзел лексікі.

Фразеалагізмы, іх роля ў маўленні.

Марфемная будова слова.