Химиялық қасиеттері

Алкендердің химиялық қасиеттері олардағы қос байланыс бойынша анықталады (1-кесте). Оның құрамына кіретін π–байланыс оңай бұзылып, әлсіздеу π– байланыстың әсерінен алкендерге тән қосылу, сонымен қатар изомерлену және тотығу (оның ішінде жану реакциясы да) реакциясы жүреді.

1- кесте.

Көміртек–көміртекті байланыстың сипаттамасы:

Байланыс	Энергия, кДж моль	Байланыс ұзындығы, нм
C–C		0,154
C=C		0,133

Алкендер қалыпты жағдайда катализатор қатысында сутекті қосып алып қаныққан көмірсутектерге ауысады:

CH₂=CH–CH₃+H₂―›CH₃–CH₂–CH₃;

пропен пропан

CH₂=CH₂+Cl₂―›Cl–CH₂–CH₂–Cl
бутен–2 l,2–дихлорэтан

π-байланыстың реакцияға жоғары бейімділігінен алкендер гидрогалогендеу және гидратациялану реакциясына оңай түседі:

CH₂=CH₂+HCl―›CH₃–CH₂–Cl

этен хлорэтан

CH₂=CH–CH₃+HBr―›CH₃–CH–CH₃

пропен 2–бромпропан

CH₂=CH₂+HOH―›CH₃–CH₂–OH

этен этанол

Мұнда Марковников ережесіне сәйкес – сутек атомы қос байланыстағы неғұрлым сутектендірілген (қос байланыстағы көп сутек атомдарына) көміртек атомына қосылады.

Алкендер оңай тотығады, мұнда түзілген өнімдер мен олардың құрылысы процесті жүргізу жағдайына байланысты болады:

Жану: Толық емес каталитикалық тотығу:

Калий перманганатымен бейтарап немесе сілтілік ортада тотықтырғанда екі атомды спирттер–гликольдар (Вагнер реакциясы) түзіледі:

3CH₂=CH₂+2KMnO₄+4H₂O―›3CH₂–CH₂+2KOH+2MnO₂

Этилен

OH OH

Этиленгликоль

Калий перманганатымен қышқылдық ортада (карбон қышқылдары түзіледі) тотықтырғанда қос байланыстың тотыға ыдырауы болады:

O

CH₃–CH=CH–CH₃+4(O) ―›2CH₃ –C

OH

Бутен -2 (KMnO₄-нан) сірке қышқылы

Алкендер полимерленеді, полимерлену процесі әртүрлі жоғары молекулалы қосылыстар түзе жүреді:

Алкадиендер (диендер) – молекуласында екі қосбайланыс болатын қанықпаған алифатты көмірсутектер. Алкадиендердің жалпы формуласы С_nН_2n-2. Қос байланыстардың орналасуы бойынша алкадиендерді оқшауланған, кумирленген және орайлас (сопряженные) деп бөледі:

Оқшауланған	Кумулирленген	Орайлас
СН2=СН-СН2-СН=СН2	СН2=С=СН2(аллен)	СН2=СН-СН=СН2

Бу фазасы крекингісі мен пиролиз өнімдерінің құрамында 5-тен 15%-ке дейін диолефиндер болуы мүмкін. Бұлар – бутадиен, пиперилен, циклопентадиен. Осы диолефиндердің барлығы орайлас байланысты диолефиндер болып табылады.

Халықаралық аталым бойынша алкадиендердегі қос байланыстың орналасуын атауының соңында, ал орынбасарлардың орнын атауының басында көрсетеді:

Алкадиендердің ішінде маңызды орын алатыны орайлас қос байланысты дидердер. Олар полимерленуге және бағалы полимерлі материалдар түзуге қабілетті. Орайлас диендерге изомерленудің мынадай түрлері тән:

1. Орайлас қос байланыстың орналасу изомериясы:

СН₂=СН-СН=СН-СН₂-СН₃ СН₃-СН₂=СН-СН=СН-СН₃

гексадиен-1,3 гексадиен-2,4

2. Көміртек қаңқасының изомериясы:

СН₂=СН-СН=СН-СН₃ СН₂=С-СН=СН₂

пентадиен-1,3 сн₃

2-метилбутадиен-1,3 (изопрен)

3. Алкиндер және циклоалкендер (С₄Н₆) арасындағы изомерия:

сн = сн

СН₂=СН-СН=СН₂ СН=С-СН₂-СН₃

СН₂-СН₂

бутадиен-1,3 бутин-1 циклобутен

Диендердің кеңістік изомерлері