Нәтижелер арқылы есептеулер жүргізеді
| Реттік № | Ісіну уақыты t, мин | Резинаның бастапқы құрғақ массасы m0, мг | Ісінген резинаның массасы m, мг | Ісіну дәрежесі  | |||
| бензин | спирт | бензин | спирт | бензин | спирт | ||
Алынған нәтижелер арқылы резинаның спирт пен бензинде ісіну дәрежесінің( 
) уақытқа(t) тәуелді графмгін салады.
Қорытынды: Резина қандай еріткіште ісінетіндігін және ол қай ісінуге жататындығын(шекті және шексіз) қорытындылайды
2 тәжірибе. «Желатиннің ісіну дәрежесіне ортаның рНның әсері»
Жұмысты жүргізу жолы Ход работы: Бес құрғақ пробиркаға желатин ұнтақтарының бірдей мөлшерін -5мм (h0) биіктікте салады. Одан кейін пробиркаларға З10 мл ден рНы әртүрлі ерітінділерді құяды. Пробиркалардың ішіндегі қоспаны шыны таяқшамен араластырады да 40 минуттей уақытқа қойып қояды.Уақыт өткеннен кейін әр пробиркадағы ісінген желатиннің деңгейін (h) өлшейді. Алынған нәтижелерді кестеге жазады.
Нәтижелер арқылы есептеулер жүргізеді
| Пробиркалардың № | Ерітінділердің рН | Желатиннің деңгейі | Ісінген желатиннің деңгейі, Dh, мм | |
| бастапқы, h0, мм | Ісінгеннен кейінгі, h, мм | |||
| 4,1 | ||||
| 4,7 | ||||
| 5,3 | ||||
| 12,0 |
Тәжірибе нәтижесінен ісінген желатин деңгейінің (Dh) ортаның рНна тәуелділік графигін салады. Графиктен желатиннің изоэлектрлік нүктесін (ИЭН) табады.
Қорытынды: Желатиннің ісінуінің ерітінділердің рНна тәуелділігін сипаттау және ИЭНін көрсету.
БАҚЫЛАУ
Бағаланатын құзыреттілік:
1) Білім
Бақылау әдістері:
2) Тесттілеу және карт.бақылау.
Сұрақтар
1) Тірі ағзаның биополимерлері. Белоктардың адам ағзасы үшін маңызы.
2) Белок-полиамфолиттер. Белоктың изоэлектрлік нүктесі және оны анықтау әдістері. Белок рН-тің қандай мәнінде өзін қабысқан негіз және қышқыл ретінде көрсете алды? Электрофорез, белоктар мен петидтерді бөлетін әдісі. Белок молекуласының зарядын қалай анықтауға болады?
3) Ограниченное и неограниченное набухание. Степень набухания и факторы, влияющие на нее.
Limited and unlimited swelling. The degree of swelling and the factors affecting it.
4) ЖМЗ мен зол ертінділерінің қасиеттеріне салыстырмалы түрде сипаттама беріңіз?
5) Биополимерлердің тұрақылығын бұзатын факторлар: денатурация, тиксотропия, синерезис, тұз түзу(тұнбаға түсу), коацервация. Сірненің, тиксотропияның және синерезистің медико-биологиялық маңызы.
6) Белоктардың денатурациясы. Денатурациямен бірге жүретін процестер; денатурацияны тудыратын физика- химиялық факторлар; денатурацияның физиология мен медициналық практика үшін маңызы.
7) Қанның онкотикалық қысымы және оның биологиялық маңызы. Биополимерлердің осмостық қысымын есептеудің ерекшеліктері. Галлер теңдеуі.
8) ЖМЗның тұтқырлығы. Марка Кун-Хаувинк теңдеуі. Қанның және басқа биологиялық сұйықтықтардың тұтқырлығы. Биореология туралы түсінік.
Ситуациялық есептер:
1) Бұлшық ет миозині суға қарағанда сутек ионының концентрациясы 100есе артық ерітіндіге .батырылды. Белок молекуласының зарядын анықтаңыз.
2) Гидрофосфат- және дигидрофосфат-аниондарының концентрациялары бірдей буферлік ерітіндіге батырылған β-лактоглобулин электрофорез кезінде қай электродқа қарай жылжиды, егер белок рН=5,2 де бастапқы стартта қозғалмай қалса?
3) рН=8,6 буферлік ерітіндісіндегі β-лактоглобулиннің электрофорезді жүргізгенде қай электродқа жылжитынын анықтаңыз, егер оның рI= 5,2 болса. Жауабын түсіндіріңіз.
№14 Тәжірибелік сабақ
ТАҚЫРЫП:Моносахаридтер: құрлысы, стереоизомериясы, цикло-оксотаутомериясы, химиялық қасиеттері, биологиялық ролі. Фелинг, Троммер, Селиванов реакциялары.
МАҚСАТЫ:
1. Тірі ағзадағы бұл заттардың алмасуын түсіну үшін, моносахаридтердің реакциялық қабілеттілктерін, оптикалық изомерлері, құрлысы туралы білімдерін қалыптастыру.
2. Көмірсуларды биологиялық сұйықтықтарда демонстрациялы сапалы реакциялармен ашу және алынған нәтижелерге негізделген дағдыларды қалыптастыру
ОҚЫТУ МІНДЕТТЕРІ:
Білім алушылар қабілетті болады:
1. Биологиялық маңызды моносахаридтердің кеңістіктік құрылымының өкілдері және молекуладағы хиралды орталықтың бар екендігін анықтау.
2. Моносахаридтердің маңызды өкілдерінің формулаларын көрсету және олардың реакциялық қабіліеттіліктерін түсіндіру.
3. Моносахаридтердің рекациялық қабілеттіліктерін бағалау үшін көмірсутектердің гомо және гетерофункционалды туындыларының реакциялық қабілеттіліктерінен алған білімдерін пайдалану.
4. Моносахаридтердің қасиеттері мен құрлысы туралы білімдерін жануарлар ағзасындағы бұл заттардың алмасуын түсіну үшін пайдалану.
5. Көмірсуларға сапалы реакцилар жасаудың нәтижесіне қортынды жасай білу, оларды биологиялық сұйықтықтарда моносахаридтердің ашу үшін қолдану.
ТАҚЫРЫПТЫҢ НЕГІЗГІ СҰРАҚТАРЫ:
1) Көмірсулар, жіктелуі, маңызы.
2) Моносахаридтер. Жіктелуі.
3) Көмірсулардың стереоизомериясы.
4) Моносахаридтердің цикло-оксотаутомериясы. Фишер формуласы. Хеуорстың перспективті формулалары.
5) Моносахаридтердің химиялық қасиеттері.
САБАҚ БЕРУ және ОҚЫТУ әдістері:
1.Әдіс- үйлескен түрде:
а) үйлесімді сұрау (ауызша сұрау, кіші топтармен жұмыс, жазбаша сұрау).
б) Үй тапсырмасын шығару.
2. Белсенді оқыту әдісі «Кіріс құжаттарымен папка»
Оқыту құралдары: оқу кестелер, тақырып бойынша сызба нұсқалар, тесттік тапсырмалар, билеттер.
Шағын топтармен жұмыс:
Оқытушының нұсқауымен студенттер үш топқа бөлінеді, әр топқа ситуациялық есептер беріледі.Тапсырманы орындау алдында сабақтың тақырыбы студенттермен ауызша талданады. Тапсырманың орындалуы шағын топтарда талданады, содан кейін студенттердің біреу жауабын айтады. Тапсырманы бірінші орындаған, екі топқа, тағыды бір тапсырмадан беріледі. Барлық тапсырмаларды орындаған, топтар, үздік деп саналады. Талдау кезінде оқытушы студенттердің жұмысын бақылап және коррекция енгізіп отырады.
ӘДЕБИЕТТЕР:
Негізгі:
1. Тюкавкина Н.А. Биоорганикалық химия [Мәтін]: Оқулық / Н.А. Тюкавкина, Ю.И. Бауков, С.Э. Зурабян; Қазақ тіліне аударған және жауапты ред.проф. Т.С.Сейтембетов.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 197-216.
2. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мәтін]: Оқулық / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 249-253.
3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия [Текст]: Учебник /.- Изд.5-е, стереотип. - М.: Дрофа, 2006.- с.369-399.
Қосымша:
1. Алмабекова, А.А. Органикалық химиядан тесттік тапсырмалар жинағы. [Текст] / А.А. Алмабекова, Ш.Ж. Айтуғанова.- Алматы: Эверо, 2009.- 304 б.
Көмекші:
1. Асанбаева, Р.Д. Биоорганикалық химиядан емдеу, педиатрия, санитария-гигиена, стоматология фак-ң 1 курс студент-ң өзіндік жұмысына арналған оқу-әдістемелік құрал [Мәтін]: 1-бөлім / Р.Д. Асанбаева; С.Ж.Асфендияров атындағы ҚазҰМУ.- Алматы, 2004.- 136 б.
Ағылшын тілінде:
1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.
Лабораториялық жұмыстар:
Студенттер хаттаманы толтырады (реакция химизмі және негізгі қортындылар). Оқытушы студенттердің жұмысын бақылыап, оларды практикалық дағдыларға үйретеді.
№ 1 ЖҰМЫС. ГЛЮКОЗАНЫҢ МЫС (II) ГИДРОКСИДІМЕН СІЛТІЛІК ОРТАДА ӘРЕКЕТТЕСУІ (СУЫҚТА)
Реактивтер:1% глюкоза ертіндісі, 10% натрий гидроксиді ертіндісі, 2% мыс сульфаты ертіндісі Пробиркаға 1 тамшы глюкоза және 2-3 тамшы натрий гидроксиді ертіндісін таммызып шайқап, оның үстіне 1 тамшы мыс сульфатын қосады. Алғашқы кезде түзілген тұнба мыс гидроксиді Cu(OH)2 тез еріп, мөлдір көк түсті мыс сахараты түзіледі. Мыс (II) гидроксидінің еруі глюкозада гидроксил тобы бар екенін дәлелдейді. Қоспа ертіндіні келесі тәжірибеге қалдырыңыздар. Жүргізілген реакцияны, мыс глицератын (3 жұм.қара), және шарап қышқылының комплексті тұздарын алу реакцияларымен салыстырыңыздар.
Рекациятеңдеуін жазыңыздар.
№ 2 ЖҰМЫС. МЫС (II) ГИДРОКСИДІНІҢ СІЛТІЛІК ОРТАДА ГЛЮКОЗАМЕН ӘРЕКЕТТЕСІП ТОТЫҚСЫЗДАНУЫ (ҚЫЗДЫРУ КЕЗІНДЕ – ТРОММЕР РЕАКЦИЯСЫ)
Алдыңғы тәжірибеден алынған көктүсті мыс сахаратын қыздырыңдар. Не байқадыңыздар?
Сілтілік ортада глюкозаның молекуласының көміртегі тізбегі үзіліп, түрлі тотығу өнімдері түзіледі, олардың ішінен: глицерин, гликоль, құмырсқа қышқылдарын кездестіруге болады.
№ 3 ЖҰМЫС. ФЕЛИНГ РЕАКЦИЯСЫ.
Реактивтер:1% глюкоза ертіндісі, Фелингреактиві.
Пробиркаға 1 тамшы глюкоза тамызып, оныңүстіне 2-3 тамшы Фелинг реактивін қосып қыздырыңдар. Не байқалады? Фелинг реактиві құрамында мыс (II) гидроксиді және сегнет тұзы кіретін күрделі комплексті қоспа ертінді. Кейде сегнет тұзының орнына мыс (II) гидроксидін ертіндіге ауыстыру үшін, глицерин (Гайнес рекативі) қолданады. Троммер реакциясына қарағанда Фелинг және Гайнес реактивтерінің артықшылықтары олармен қантты тез ашуға болады. Сонымен қатар глюкозаның аздығына қарамай, мыс (II) гидроксидінің комплексті қосылысы артық болса да қайнатқанда бүл інбейді, яғни қара тұнба мы (II) оксиді түзілмейді.
Фелинг және Гайнес рекативтері, клиникада кіші зәрден глюкозаны ашуға қолданылады.
№ 4 ЖҰМЫС. ТҰЗ ҚЫШҚЫЛЫНЫҢ ФРУКТОЗАҒА ӘСЕРІ – СЕЛИВАНОВ РЕКАЦИЯСЫ
Реактивтер:1% фруктоза ерітіндісі, Селиванов реактиві.
Пробиркаға 2-3 тамшы фруктоза тамызып және оның үстіне 1-2 тамшы Селиванов реактивін қосады. Пробиркадағы затты су моншасында қыздырады. Біразданкей інсұйықтық шие–қызыл түске боялады.
Кетогексоздарды тұз қышқылымен немесе күкірт қышқылымен қосып қыздырғанда, резорцин мен конденсация өнімін беретін (шие–қызыл түсті), үш молекула су бөлініп гидроксиметилфурфурол түзеді.
БАҚЫЛАУ
Бағаланатын құзыреттілік:
1) Білім
2) Тәжірибелік дағдылар.
Бақылау әдістері:
1) Жаттығулардың орындауын бақылау.
2) Тест тапсырмаларын және бақылау карталарын бақылау.
СҰРАҚТАР:
1) Углеводы, классификация, значение.
Carbohydrates, classification, importance.
2) Моносахаридтер.Функционал топтардың түрі бойынша (альдозалар, кетозалар) және көміртегі атомдарының саны бойынша (пентозалар, гексозалар).
3) Көмірсулардың стереоизомериясы.Энантиомерлер. Диастереомерлер. Эпимерлер.a-,b-аномерлер. Рацемат.
4) Глюкоза, галактозалар, манноза, фруктоза, рибоза, дезоксирибозаның оксо түрі және сақиналы түрін түзуі. Фишер формуласы. Циклооксотаутомерия. a- және b-аномерлер. Хеуорстың перспективті формулалары. Гликозидтік гидроксил.
5) a-және b-гликозидтердің түзілуі және қасиеттері.
6) Моносахаридтердің тотығуы: он, ар, урон қышқылдары. Урон қышқылдарының декарбоксилденуі.
7) Тотығу реакцияларына негізделген сапалық реакциялар: күміс айна (Толленс) және мыс гидроксидімен (II) (Троммер) және Фелинг реактивімен реакциялар.
8) Моносахаридтердің тотықсыздануы: маннит, сорбит, дульцит, ксилит.
9) Гидроксил тобы бойынша реакциялар: жәй және күрделі эфирлер, органикалық және минералды (Н2SО4, Н3РО4) қышқылдармен.
10) Аминоқанттар: глюкозамин, галактозамин. О- и N-ацил туындыларының түзілуі.
Жаттығулар
1. a-галактопиранозаның және b-фруктофуранозаның оксо формадан түзілу схемасын жазыңыз.
2. Д-маннозаның a,b-аномерлерінің Хеуорс формулаларын жазыңыз.
3. Глюкозаның глюкон және глюкар қышқылдарына дейін тотығу реакциясын жазыңыз.
4. Галактозаның галактурон қышқылына дейін тотығуын және өнімнің декарбоксилдену реакциясын жазыңыз. Галактурон қышқылының оксо-және циклді түрлерін жазыңыз.
5. Маннозаның гидрлену реакциясын жазыңыз.
6. N-ацетил-Д-маннозаминмен пирожүзім қышқылының алдольдық конденсациясының нәтижесінде ацетилнейрамин (сиал) қышқылын алыңыз.
7. Жартылай ацеталдық гидроксил тобының ерекше қасиеттері. Глюкопиранозаның метил спиртімен реакциясын жазыңыз (НСI-дың қатысуымен).
8. b,Д-фруктофуранозаның 1,6-дифосфатының түзілу реакциясын жазыңыз.
9. Галактозаминнің сірке қышқыл ангидридімен жәіне күкірт қышқылмен N- және О-ацил туындыларының реакциясын жазыңыз.
№15 Тәжірибелік сабақ
ТАҚЫРЫП:Олиго- және полисахаридтер. Тотықсыздандыратын және тотықсыздандырмайтын дисахаридтер. Гомо- және гетерополисахаридтер биологиялық ролі. Крахмалға түсті реакция.
МАҚСАТЫ:
1. Олиго- және полисахаридтердің реакциялық қабілеттілігін және олардың биологиялық ролін қоя білуді, құрлыстарын түсіндіре білуді үйрену.
2. Көмірсуларды биологиялық сұйықтықтарда демонстрациялы сапалы реакциялармен ашу және алынған нәтижелерге негізделген дағдыларды қалыптастыру
ОҚЫТУ МІНДЕТТЕРІ:
Білім алушылар қабілетті болады:
1. Оқытушының нұсқауымен дисахаридтердің формулаларын жаза білу, гликозидтік байланыс түрін анықтай білу.
2. Олардың құрлысына байланысты дисахаридтердің қасиеттерін түсіндіру.
3. Гомо- және гетерополисахаридтердің құрлысы туралы білімі бар және олардың биологиялық ролін түсіндіру.
ТАҚЫРЫПТЫҢ НЕГІЗГІ СҰРАҚТАРЫ:
1. Күрделі көмірсулардың жіктелуі. Маңызы.
2. Тотықсыздандыратын және тотықсыздандырмайтын дисахарид.
3. Дисахаридтердің қасиеттері және сапалы реакциялары.
4. Гомо- және гетерополисахаридтер.
САБАҚ БЕРУ және ОҚЫТУ әдістері:
Әдіс- үйлескен түрде:
а) үйлесімді сұрау (ауызша сұрау, кіші топтармен жұмыс, жазбаша сұрау).
б) Үй тапсырмасын тексеру.
Оқыту құралдары: оқу кестелер, тақырып бойынша сызба нұсқалар, тесттік тапсырмалар, билеттер.
ӘДЕБИЕТТЕР:
Негізгі:
1. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мәтін]: Оқулық / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 254-259.
2. Тюкавкина Н.А. Биоорганикалық химия [Мәтін]: Оқулық / Н.А. Тюкавкина, Ю.И. Бауков, С.Э. Зурабян; Қазақ тіліне аударған және жауапты ред.проф. Т.С.Сейтембетов.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 217-229.
3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия [Текст]: Учебник /.- Изд.5-е, стереотип. - М.: Дрофа, 2006.- с.400-420.
Қосымша:
1. Алмабекова, А.А. Органикалық химиядан тесттік тапсырмалар жинағы. [Текст] / А.А. Алмабекова, Ш.Ж. Айтуғанова.- Алматы: Эверо, 2009.- 304 б.
Көмекші:
1. Асанбаева, Р.Д. Биоорганикалық химиядан емдеу, педиатрия, санитария-гигиена, стоматология фак-ң 1 курс студент-ң өзіндік жұмысына арналған оқу-әдістемелік құрал [Мәтін]: 1-бөлім / Р.Д. Асанбаева; С.Ж.Асфендияров атындағы ҚазҰМУ.- Алматы, 2004.- 136 б.
Ағылшын тілінде:
1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.
Лабораториялық жұмыстар:
Студенттер хаттаманы толтырады (реакция химизмі және негізгі қортындылар). Оқытушы студенттердің жұмысын бақылыап, оларды практикалық дағдыларға үйретеді.
№ 1 ЖҰМЫС. ДИСАХАРИДТЕРДІҢ ТОТЫҚСЫЗДАНДЫРУ ҚАСИЕТТЕРІ
Реактивтер:1% сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, Фелинг реактиві.
Бірінші пробиркаға 1 тамшы сахароза, екінші пробиркаға 1 тамшы мальтоза, үшінші пробиркаға 1 тамшы лактоза ертінділерін қосыңдар. Содан кейін барлық үш пробиркағада Фелинг реакциясын жүргізіңдер (3 жұм. қараңыз) және мыс (II) гидроксидімен қандай дисахаридтер тотықсыздандаратынын анықтаңыздар. Нәтижелерін кестеге енгізіңіздер (6 жұм. қараңыз).
Мальтоза үшін Фелинг реакциясының химизмін жазыңыздар.
№ 2. ДИСАХАРИДТЕРГЕ СЕЛИВАНОВ РЕАКЦИЯСЫ
Реактивтер:1% сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, Селиванов реактиві.
Бірінші пробиркаға 2-3 тамшы сахароза, екіншіге – мальтоза, үшіншіге – лактоза ерітінділерін қосып, және осы ертінділерге Селиванов реакциясын жүргізіңдер (4 жұм.).
Алынған нәтижелерді салыстырыңдар және қортынды жасаңдар, қандай дисахаридтерде фруктоза бар екенін анықтаңыздар.
Дисахаридтердің қасиеттеріне қортынды жасап және жүргізілген реакциялардың нәтижелерін (5, 6 жұм.) таблицаға енгізіңіздер. Реакция нәтижелерін жүрсе оң (+), жүрмесе сол (-) таңбалармен белгілеңіздер.
| Дисахаридтер | Реакциялар | Тотықсыздандыратын, тотықсыздандырмайтын дисахаридтер | |
| Фелинг | Селиванов | ||
| Мальтоза | |||
| Лактоза | |||
| Сахароза |
№ 3 ЖҰМЫС. САХАРОЗАНЫҢ ҚЫШҚЫЛ ӘСЕРІНЕН ГИДРОЛИЗДЕНУІ
Реактивтер:1% сахароза ертіндісі, 10% күкіртқышқылы ертіндісі, 10% натрий гидроксиді ерітіндісі, Фелинг реактиві.
Пробиркаға 1-2 тамшы сахароза тамызып, 1 тамшы күкіртқышқылын және 5-6 тамшы су қосыңдар. Қоспаны 1 минут қайнатыңыздар. Одан кейін сілтімен нейтралдап, Фелинг реакциясын жүргізіңіздер (3 жұм.).
Сахарозаның гидролиз реакциясынжазыңыздар.
№ 4 ЖҰМЫС. ДИСАХАРИДТЕРДЕГІ ГИДРОКСИЛ ТОПТАРЫН АШУ
Реак.тивтер:1% сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, 10% натрий гироксиді ерітіндісі, 2% мыс сульфатының ерітіндісі.
Үш пробирка алып, бір тамшыдан біріншіге 1 тамшы лактоза, екіншіге – мальтоза және үшіншіге – сахароза ертінділерін тамызып, олардың үстіне 2-3 тамшыдан натрий гидроксидінің ертіндісін қосып, шайқап және оған 1 тамшыдан мыс сульфатының 2% ерітіндісін барлық пробиркаларға қосыңыздар – реакция нәтижесінде көк түсті лактоза, мальтоза және сахароза алкоголяттары түзіледі.
Дисахаридтердің біреуімен мыс сахаратының түзілу реакциясын жазыңыздар.
№ 5 ЖҰМЫС. КРАХМАЛДЫ ИОДПЕН АНЫҚТАУҒА АРНАЛҒАН ТҮСТІ РЕАКЦИЯ.
Реактивтер:1% крахмал ерітіндісі, Люголь реактиві.
Пробиркаға 1-2 тамшы Люголь тамызып оны ақшыл-сары түске дейін сумен сұйылтыңдар (ертіндіні келесі әдістерді жасау үшін сақтаңыздар).
Басқа пробиркаға 2-3 тамшы крахмал ертіндісін және 1 тамшы сұйытылған Люголь реактивін қосыңыздар. Ерітінді комплексті қосылысты түзе отырып көк түске боялады.
Егерде пробиркадағы ерітіндіні сулы моншада қыздырса – ерітінді түссізденеді, салқындатса қайтадан көк түске айналады.
Иодкрахмалды реакцияны, крахмалды және иодты ашуға қолданады.
№ 6 ЖҰМЫС. КРАХМАЛДЫҢ ҚЫШҚЫЛДЫҢ ӘСЕРІНЕН ГИДРОЛИЗДЕНУІ (ДЕКСТРИНДЕНУІ)
Реактивтер:1% крахмал ерітіндісі, 10% күкіртқышқылыныңерітіндісі (9), Фелинг реактиві (8), лакмус қағазы, 10% натрий гидроксидінің ерітіндісі.
Пробиркаға 3 мл крахмал ертіндісін, 1 мл күкірт қышқылын құйып және қайнапжатқан су моншасына қойыңыздар.
Қыздыра бастағаннан 2-3 минуттан кейін қоспадан 1 тамшы ертіндіні алып, оны ішінде 2-3 тамшы сұйытылған Люголь реактиві бар (4, 5 жұм.) пробиркаға қосыңыздар. Крахмалы бар пробирканы қыздыра отырып, әрбір 1-2 минут сайын, 2-3 тамшы сұйытылған Люголь реактиві бар, пробиркадан басқа пробиркаға 1 тамшыдан ертінді алынып отырады. Алынған пробиркалардан иодпен реакция кезінде сынауықтардың түстерінің өзгереберетіндігін байқауға болады.
Осыдан кейін ерітіндіні суытып, лакмус арқылы сілтімен нейтралдап, Фелинг реакциясын жүргізіңдер (3 жұм.). Крахмалдың гидролизі кезінде бірқатар аралық өнімдерге – декстриндерге ыдырайды. Бұны схема ретінде былай көрсетуге болады:
| Крахмал жәнеоныңдекстринденуөнімдері | Иодпен боялады |
| Крахмал | Көк түске |
| амилодекстриндер | Күлгін, қоңыр-күлгін |
| эритродекстриндер | ал-қызыл, қызғылт-сары |
| флаводекстриндер | Ашық сары |
| ахродекстриндер | Иодпенбоялмайды |
| Мальтодекстриндер | |
| Мальтоза | |
| глюкоза |
БАҚЫЛАУ
Бағаланатын құзыреттілік:
1) Білім
Бақылау әдістері:
2) Тесттілеу және карт.бақылау.
Сұрақтар:
1) Classification of coplex carbohydrates.
Классификация сложных углеводов.
2) Дисахаридтер: тотықсыздандыратын (мальтоза, лактоза), олардың құрлысы, байланыс түрі.
3) Тотықсыздандырмайтын дисахарид (сахароза), құрлысы, қасиеттері, байланыс түрі. Сахароза неге Троммер, күміс айна реакцияларына түспейді?
4) Крахмал. Құрамы, крахмалдың біріншілік құрылымы. Крахмалдың маңызы және қолданылуы.
5) Амилоза, амиопектиннің құрлысы
6) Гликоген. Құрамы. Гликогеннің біріншілік құрлымы.
7) Қосалқы тіннің полисахаридтері. Гиалурон қышқылының дисахарид фрагментінің түзілу схемасы. Фрагменттердің араларында және ішінде қандай байланыс түрлері бар? Гиалурон қышқылы ағзада қандай функцияны орындайды?
8) Хондроитин-4-сульфаты, хонроитин-6-сульфатының дисахарид фрагменттерінің түзілу схемасы. Фрагменттердің араларында және ішінде қандай байланыс түрлері бар? Хондротинсульфаттардың биологиялық ролі.
9) Гепариннің түзілу схемасы. Фрагменттердің араларында және ішінде қандай байланыс түрлері бар? Гепариннің маңызы.
Жаттығулар
1. Лактоза, мальтоза және сахарозаның түзілу реакциясын жазыңыз. Бастапқы моносахаридтерді және реакция нәтижесінде түзілген, гликозидтік байланыстарды атаңыз.
2. Лактоза, мальтоза, сахароза дисахаридтердің қай түріне жатады және оны қандай сапалық реакция арұылы дәлелдеуге болады?
3. 1) Фелинг реакциясы; 2) гликозидтер түзу; 3) жәй және күрделі эфирлер түзу реакцияларындағы сахароза, мальтоза, лактозаның ұқсастығы мен айырмашылығы неде?
4. Амилоза, амилопектиннің дисахаридтік фрагменттін жазыңыз.
5. Хондроитин-6-сульфатының дисахарид фрагментінің түзілу схемасын жазыңыз.
6. Гиалурон қышқылының дисахарид фрагментінің түзілу схемасын жазыңыз.
7. Гепариннің дисахарид фрагменті түзілу схемасын жазыңыз. Ағзада гепарин қандай роль атқарады?
№16 Тәжірибелік сабақ
ТАҚЫРЫП:Биологиялық маңызды гетероциклды қосылыстар. Зәр қышқылының және оның тұздарының ерігіштігін зерттеу. Нуклеозидтер,нуклоетидтер. Нуклеин қышқылдарының бірінші реттік құрылымы.
МАҚСАТЫ:
1. Гетероциклды қосылыстардың құрылысы, таутомериясы, қасиеттері, және биологиялық ролі туралы білімді қалыптастыру.
2. Алынған нәтижелер негізінде бейімділік дағдыларын және гетероциклды қосылыстар үшін көрнекілік реакциялар дағдыларын қалыптастыру.
3. Нуклеин қышқылдарының және нуклеотидтердің, нуклеозидтердің маңызы және жалпы түзілу схемасының ерекшеліктері туралы білімді қалыптастыру.
ОҚЫТУДЫҢ МІНДЕТТЕРІ:
Білім алушылар қабілетті болады:
1) Бір және екі гетероатомды бес, алты мүшелі гетероциклдарын және олардың туындыларының электрондық құрылыстарының ерекшеліктерін, таутомериясын, қасиеттерін, биологиялық ролдерін түсіндіре білу.
2) Конденсирленген гетероциклдың және олардың туындыларының құрылысының ерекшеліктері мен маңызын талдау.
3) Көрнекілік әдісті орындау кезінде жеке гетероциклдар мен алкалоидтардың құрылысы мен қасиеттері туралы білімді бекіту.
тақырыптың негізгі сұрақтары:
1. Бес, алтымүшелі және конденсирленген гетероциклдер.
2. Пирролдың, пиридиннің химиялық қасиеттері.
3. Пурин мен пиридиннің туындылары.
- Алкалоидтар. Никотин. Кофеин.
- Нуклеозидтер.Нуклеотидтер.
- Нуклеин қышқылдарының бірінші реттік құрылымы.
ОҚЫТУ әдістері МЕН ҚҰРАЛДАРЫ:
1. Әдіс үйлестірілген
а)Үйлестірілген сұрау (ауызша сұрау, кіші топтармен жұмыс, жазбаша, сұрау)
б) Үй тапсырмасын тексеру.
2. ТВL әдісі
Құралдар: оқу кестелері, тақырып бойынша кестелер, тест тапсырмалары, билеттер
Шағын топтармен жұмыс:
Оқытушының нұсқауымен студенттер үш топқа бөлінеді, әр топқа ситуациялық есептер беріледі.Тапсырманы орындау алдында сабақтың тақырыбы студенттермен ауызша талданады. Тапсырманың орындалуы шағын топтарда талданады, содан кейін студенттердің біреу жауабын айтады. Тапсырманы бірінші орындаған, екі топқа, тағыды бір тапсырмадан беріледі. Барлық тапсырмаларды орындаған, топтар, үздік деп саналады. Талдау кезінде оқытушы студенттердің жұмысын бақылап және коррекция енгізіп отырады.
ӘДЕБИЕТтер:
Негізгі:
Негізгі:
1. Тюкавкина Н.А. Биоорганикалық химия [Мәтін]: Оқулық / Н.А. Тюкавкина, Ю.И. Бауков, С.Э. Зурабян; Қазақ тіліне аударған және жауапты ред.проф. Т.С.Сейтембетов.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 255-291.
2. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мәтін]: Оқулық / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 260-268.
3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия [Текст]: Учебник /.- Изд.5-е, стереотип. - М.: Дрофа, 2006.- с.147-149, 278-312, 420-444, 484-488.
Қосымша:
1. Алмабекова, А.А. Органикалық химиядан тесттік тапсырмалар жинағы. [Текст] / А.А. Алмабекова, Ш.Ж. Айтуғанова.- Алматы: Эверо, 2009.- 304 б.
Көмекші:
1. Асанбаева, Р.Д. Биоорганикалық химиядан емдеу, педиатрия, санитария-гигиена, стоматология фак-ң 1 курс студент-ң өзіндік жұмысына арналған оқу-әдістемелік құрал [Мәтін]: 1-бөлім / Р.Д. Асанбаева; С.Ж.Асфендияров атындағы ҚазҰМУ.- Алматы, 2004.- 136 б.
Ағылшын тілінде:
1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.
Лабораториялық жұмыстар:
Студенттер хаттаманы толтырады (реакция химизмі және негізгі қортындылар). Оқытушы студенттердің жұмысын бақылыап, оларды практикалық дағдыларға үйретеді.
№ 1 ЖҰМЫС. ПИРИДИННІҢ ҚАСИЕТТЕРІ.
Реактивтер:пиридин, темір (III) хлоридінің 1% ерітіндісі, қызыл лакмус қағазы.
Пробиркаға 1 тамшы пиридин және 5-6 тамшы су қосып шайқаймыз.Пиридиннің тұнық ерітіндісі алынады, ол суда жақсы ериді. Пиридиннің өзіне тән өткір иісіне көңіл бөліңіздер (денатурат иісі). Пробирканы сәл еңкейтіп, лакмус қағазын пинцетпен ұстап пиридин ерітіндісіне батырыңыз. Қағаз көк түске боялады, яғни пиридин сумен негіз түзеді.
Осыдан кейін пиридин ерітіндісі бар пробиркаға 1-2 тамшы темір (III) хлориді ерітіндісін тамызыңыздар. Темірдің (III) қызыл күрең тұнбасы түзіледі..
Пиридиннің хлорлы сутекті тұзын алу схемасын жазыңыз.
№ 2 ЖҰМЫС. ЗӘР ҚЫШҚЫЛЫНЫҢ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҰЗДАРЫНЫҢ СУДА ЕРІГІШТІГІ
Реактивтер:зәр қышқылы, 10% натрий гидроксидінің ерітіндісі, қаныққан аммоний хлориді, көмір қықыл газ.
Зәр қышқылы екі түрлі таутомерия түрінде кездеседі:
2.1.Пробиркаға күрекшенің ұшымен зәр қышқылынан азғантай салыңыз. Оған тамшылатып су құйып, пробирканы шайқаймыз.8-10 тамшы су тамызғаннан кейінде, ерігендігі байқалмайды. Зәр қышқылы суда тіпті ерімейді.
2.2.Осы лайлы ерітіндіге 1-2 тамшы натий гидроксидін қосамыз. Ертінді еріп тұнық түске айналады.Зәр қышқылының лактим түрі сілтімен әрекеттесіп жақсы еритін орта тұз түзеді (натрий ураты).
Зәр қышқылының орта тұз түзу реакциясын жазыңыз:
Тура айтқанда бұл тұз емес, енолят. Зәр қышқылының қышқылдық қасиеті фенолда әлсіз берілген.
2.3.Екінші пробиркаға 1 тамшы аммоний хлоридінің ерітіндісін қосыңыз. Ақ тұнба ертінде зәр қышқылының аммоний тұзы түзіледі. Ураттағы екі натрий ионы, екі аммоний ионына алмасады.
Аммоний уратының түзілу схемасын жазыңыз.
№ 3 ЖҰМЫС. ЗӘР ҚЫШҚЫЛЫН АШУ (МУРЕКСИД ӘДІСІ).
Реактивтер:зәр қышқылы, концентрлі азот қышқылы, 10% аммиактың сулы ерітіндісі.
Фарфор пластинкаға күрекшенің ұшымен зәр қышқылынан кішкене салыңыздар, оның үстіне 1-2 тамшы азот қышқылын қосып жайлап кепкенше суалту керек. Суалтуды тартпа шкафының астында жүргізіңіздер. Кептірілгеннен кейін қалған қалдық ашық-қызыл түске боялады. Суытқаннан кейін бұл құрғақ қалдыққа 1 тамшы аммиак ертіндісін қосыңдар. Пурпур қышқылының аммиакты тұзы түзілуіне негізделген – мурексид (мурексидтік әдіс), яғни пурпурлі – күлгін түсті бояуды байқауға болады.
Мурексид әдісі зәр жолында пайда болған тастардың құрамындағы зәр қышқылын ашу жолында қолданылады.
Бұл әдіс кофеинді, теоброминді жәен пурин негіздерінің басқа туындыларын ашуға пқолданылады.
№ 4 ЖҰМЫС. НИКОТИННІҢ ҚАСИЕТТЕРІ (АЛКАЛОИД ТЕМЕКІЛЕРІ).
Реактивтер:никотиннің судағы ерітіндісі, Люголь реактиві, 5% танин ерітіндісі, на пикрин қышқылының қаныққан ерітіндісі, 1% фенолфталеиннің спирттегі ерітіндісі.
4.1.Пробиркаға 2-3 тамшы никотин ерітіндісін және 1 тамшы фенолфталеин тамызыңыздар. Қоспа малина түске боялғаны байқалады.Екі аминдік азоты бар, никотиннің бір азоты «ароматтық сақина» құрамына кірмейді, сондықтан ол күшті негіздік қасиет көрсетеді:
Никотиннің формуласын жазыңыз:
4.2.Үш пробирка алыпи 3 тамшыдан никотин ертіндісін тамызыңыздар. Бірінші пробиркаға 1 тамшы Люголь реактивін қосыңыз. Қоспадан қызыл-күрең түсті тұнба түзілгені байқалады. Екінші пробиркаға 1 тамшы танин қосыңыз. Ақ тұнба түзіледі. Үшінші пробиркаға 1 тамшы қаныққан пикрин қышқылын қосыңыздар, сары тұнба түзіледі. Никотин иодпен, танинмен, пикрин қышқылымен әрекеттесіп, суда нашар еритін өнімдер түзеді. Бұл тұнба түзу реакциялары жалпы көптеген алкалоидтарға тән қасиет, келтірілген реактивтер басқа да алкалоидтарға жалпы реактив болып табылады.
Тұнба түзу реакциялары сот-медициналық зерттеу кезінде, алкалоидтармен улану күдік тудырғанда қолданылады.
БАҚЫЛАУ
Бағаланатын құзыреттілік:
1) Білім
2) Тәжірибелік дағдылар.
Бақылау әдістері:
1) Жаттығулардың орындауын бақылау.
2) Тест тапсырмаларын және бақылау карталарын бақылау.
Сұрақтар:
1) Бес, алтымүшелі және конденсирленген гетероциклдер:пиррол, фуран, тиофен, имидидозол, пиридин, пиразол, пиримидин,пурин. Ароматтылық критерийі.
2) Гем,порфиннің құрлысы туралы түсінік.
3) Кислотно-основные свойства пиррола, пиридина.
The acid - base properties of pyrrol, pyridine.
4) Пирролдың, пиридиннің тотықсыздану реакциялары.
5) Пирролдың, пиридиннің электрофильді орын басу раекциялары.
6) Пиримидиндік негіздер: урацил, тимин, цитозин. Құрлысы. Лактим-лактам таутомериясы.
7) Алкалоидтар. Никотин. Кофеин. Химиялық табиғаты жәен маңызы.
8) Никотин қышқылы және оның амиді (витамин В3) НАД+ және НАДФ коферменттерінің құрылымдық бірілігі. Маңызы. НАД+ - НАДН жүйесінің әсерінен және гидрид-ионының тасымалдануы туралы түсінік.
9) Пуриннің гидрокси туындылары: а) гипоксантин және ксантин, лактим-лактам таутомериясы; б) зәр қышқылы. Құрылысы. Зәр қышқылының қышқылдық және орта тұздары.Таутомериясы.
10) Нуклеозидтер. Нуклеин негізінің көміртек қалдығымен байланысының сипаттамасы. Нуклеозидтер гидролизі.
11) Нуклеотидтердің циклді түрі. Циклды АМФ, ГМФ, маңызы.
12) Құрылымының жалпы схемасы. Нуклеин қышқылдарының түрлері. Маңызы. Рибонуклеин (РНҚ) және дезоксирибонуклеин (ДНҚ) қышқылдары. Құрамының ерекшеліктері. Полинуклеотид тізбегіндегі қалдықтарының арасындағы байланыстың сипаты. Нуклеин қышқылдарының (РНҚ, ДНҚ) бірінші реттік құрылысы туралы түсінік.
Жаттығулар:
1) Гликоген биосинтезіне глюкозаның активті формасы қатысады. 1-фосфат-Д-глюкопиранозаның уридинтрифосфатпен әрекеттесу реакциясын жазыңыз. Белгілі, реакция нәтижесінде дифосфат бөлінеді.
2) Гликолиздің стадиясының біреуіне глюкозаның АТФ-пен әрекеттесуі жатады. Реакция өнімдері:глюкоза 6-фосфат және АДФ. Реакция схемасын жазыңыз. Жаңа түзілген байланыс қалай аталады?
3) Келесі өзгерістердің схемасын жазыңыз: никотин®никотин қышқылы®никотинамид. Никотин қышқылы және оның амиді қандай витаминдер ботына жатады?
4) Никотиннің лимон қышқылымен тұз түзуін жазыңыз.
5) Зәр қышқылы ағзадағы метаболизмнің соңғы өнімі болып табылады. Ол ағзада қандай реакциядан, қандай заттардың нәтижесінде түзіледі? Бұл реакцияны жазыңыз.
6) Зәр қышқылы қандай тұздар түзеді? Бұны қалай түсінуге болады? Зәр қышқылының аммоний гидроксидімен қышқылдық және орта тұздарының түзілу реакциясын жазыңыз.
7) Дезоксицитидил қышқылы (дЦМФ) және гуанил қышқылының (ГМФ) түзілу реакцияларын жазыңыз.
8) Аденозин - 5’ – монофосфат (АМФ), аденозин - 5’- дифосфат (АДФ) аденозин - 5’-трифосфаттің (АТФ) түзілу реакцияларын жазыңыз. Олардың маңызы.
9) Циклды ГМФ-тың (гуанозин-3’, 5-циклофосфат) түзілу реакциясын жазыңыз.
10) Полинуклеотид тізбегінде мононуклеотидтер бірімен-бірі қалай байланысады. Аденозин-5-монофосфат (АМФ) пен цитидин - 5 - монофосфатты (ЦМФ) мысалға алып, олардың өзара байланысуын көрсетіңіз.
№17 Тәжірибелік сабақ
ТАҚЫРЫП: Сабынданатын липидтер, стериндер,стеридтер, стероидтар және олардың туындылары. Майларға реакциялар. Қанықпаған жоғар май қышқылдарын ашуға реакциялар.
МАҚСАТЫ:
1. Липидтердің жіктелуі, құрылысы, химиялық қасиеттері және негізгі қызметтері туралы түсінікті қалыптастыр.
2. Сабынданатын липидтердің химиялық қасиеттерінің көрнекілік дағдылары және алынған нәтижелер негізіндегі дағдыларды жетілдіру.
ОҚЫТУ МІНДЕТТЕРІ:
Оқушы қабілетті болады:
1. Жоғары қанықпаған май қышқылдарын ашуға көрнекілікті жұмыс жүргізу және липидтердің құрамына кіретін, жоғары май қышылдарының құрлысын талдау.
2. Фосфоглицеридтердің құрылысының жалпы схемасын сыза білуді меңгеру.
3. Липидтердің ағзадағы рөлін түсіндіру.
4. Сабынданбайтын липидтердің құрлысын талдау.
5. Жүргізілген реакциялардың нәтижелері бойынша студенттерді липидтердін жеке өкілдерінің қасиеттері мен құрылысына қорытынды жасай білуге үйрету.
ТАҚЫРЫПТЫҢ НЕГІЗГІ СҰРАҚТАРЫ:
1) Липидтер жіктелуі.
2) Май қышқылдары – табиғи липидтердің компоненттері.
3) Триацилглицирендер. Йодтық сан.
4) Фосфоглицеридтер.
5) Сабынданатын липидтердің химиялық қасиеттері.
6) Стериндер: холестерин, эргостерин. Д2 және Д3 витаминдері.
7) Өт қышқылдары.
САБАҚ БЕРУ ЖӘНЕ ОҚЫТУ әдістері:
1. Әдіс- үйлестірілген әдіс.
а) Үйлестірілген сұрау (ауызша сұрау, кіші топтармен жұмыс, жазбаша, сұрау)
б) Үй тапсырмасын тексеру
2. Интеллектуалды ойын «Липидтер»
Құралдар: оқу кестелері, тақырып бойынша кестелер, тест тапсырмалары, билеттер.
Шағын топтармен жұмыс:
Оқытушының нұсқауымен студенттер үш топқа бөлінеді, әр топқа ситуациялық есептер беріледі.Тапсырманы орындау алдында сабақтың тақырыбы студенттермен ауызша талданады. Тапсырманың орындалуы шағын топтарда талданады, содан кейін студенттердің біреу жауабын айтады. Тапсырманы бірінші орындаған, екі топқа, тағыды бір тапсырмадан беріледі. Барлық тапсырмаларды орындаған, топтар, үздік деп саналады.
ӘДЕБИЕТТЕР:
Негізгі:
1. Тюкавкина Н.А. Биоорганикалық химия [Мәтін]: Оқулық / Н.А. Тюкавкина, Ю.И. Бауков, С.Э. Зурабян; Қазақ тіліне аударған және жауапты ред.проф. Т.С.Сейтембетов.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 178-194, 269-300.
2. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мәтін]: Оқулық / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 269-273.
3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия [Текст]: Учебник /.- Изд.5-е, стереотип. - М.: Дрофа, 2006.- с.444-464, 469-476.
Қосымша:
1. Алмабекова, А.А. Органикалық химиядан тесттік тапсырмалар жинағы. [Текст] / А.А. Алмабекова, Ш.Ж. Айтуғанова.- Алматы: Эверо, 2009.- 304 б.
Көмекші:
1. Асанбаева, Р.Д. Биоорганикалық химиядан емдеу, педиатрия, санитария-гигиена, стоматология фак-ң 1 курс студент-ң өзіндік жұмысына арналған оқу-әдістемелік құрал [Мәтін]: 1-бөлім / Р.Д. Асанбаева; С.Ж.Асфендияров атындағы ҚазҰМУ.- Алматы, 2004.- 136 б.
Ағылшын тілінде:
1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.
Лабораториялық жұмыстар:
Студенттер протокол толтырады (реакция химизмі, негізгі қорытындылар). Оқытушы студенттердің жұмысын бақылап оларды практикалық дағдыларға үйретеді
№ 1 ЖҰМЫС. МАЙЛАРДЫҢ ЕРІГІШТІГІ.
Реактивтер:этил спирті, бензин, бензол, хлороформ, эфир,өсімдік майы.
Құрғақ жеті пробиркаға 1 тамшыдан өсімдік майын тамызыңыздар. Осыдан кейін 3 тамшыдан келесі еріткіштерді қосыңыздар:біріншіге – су, екінші және үшіншіге – спирт, төртіншіге – бензин, бесіншіге – бензол, алтыншыға – хлороформ, жетіншіге – эфир.
Барлық пробиркадағы қоспаны араластырыңыздар, ал үшінші пробиркадағы сұйықтықты қыздырыңыздар. Белгілеңіздер, қандай пробиркаларда майдың ерігендігі байқалды.
№ 2 ЖҰМЫС. МАЙДЫҢ САБЫНДАНУЫ.
Реактивтер:өсімдік майы, натрий гидроксидінің спирттегі ерітіндісі, қаныққан натрий хлоридінің ерітіндісі, 2% мыс сульфаты (II).
Пробиркаға 2 тамшы май және 3-4 тамшы сілтінің спиртті ерітіндісін қосыңдар. Араластырып және су моншасында 5 минуттай қыздырыңдар. Спирттің судағы ерітіндісінен сабынды бөліп алу үшін пробиркаға 6-8 тамшы натрий хлоридінің ерітіндісін ерітіндісін қосыңдар (сабынды май қылып алу). Суытыңдар. Жайлап декантациялау әдісімен ерітіндіні екінші пробиркаға құйыңдар. Бірінші пробиркада қалған сабынның түйіріне 2-3 мл су құйып қыздырыңдар. Пробирканы шайқағанда сабынның көбіктенгендігі байқалады. Осыдан кейін екінші пробиркаға 1-2 тамшы мыс сульфатын қосыңдар, ерітінді көк түске боялады, бұл глицериннің бар екендігін дәлелдейді (№7 жұм.).
Реакция химизмі:
№ 3 ЖҰМЫС. МАЙ ҚҰРАМЫНАН ҚАНЫҚПАҒАН МАЙ ҚЫШҚЫЛДАРЫН АНЫҚТАУ.
3.1. Калий перманганатына әсері
Реактивтер:0,1% калий перманганаты ерітіндісі, 10% сода ерітіндісі, өсімдік майы.
Пробиркаға 1 тамшы май, 1 тамшы сода ерітіндісі, 2-3 тамшы калий перманганаты ерітіндісін тамызып, шайқаңдар. Марганецтің тотықсыздануы барысында күлгін түс жоғалады, ал майдың құрамына кіретін, қанықпаған қышқылдар, этилен тәрізді тотығады.
Реакция схемасын жазыңдар:
БАҚЫЛАУ
Бағаланатын құзыреттілік:
1) Білім
2) Тәжірибелік дағдылар.
Бақылау әдістері:
1) Жаттығулардың орындауын бақылау.
2) Тест тапсырмаларын және бақылау карталарын бақылау.
Сұрақтар
1) Липидтер жіктелуі.
2) Fatty acids - a component of natural lipids. Essential fatty acids - vitamins of group «F».
Высшие жирные кислоты – компоненты природных липидов. Незаменимые жирные кислоты – витамины группы «F».
3) Триацилглицирендер. Жай және аралас майлар. Қатты сұйық майлар. Йодтық сан – майдың қанықпағандық мөлщері. Сабындану саны.
4) Фосфолипидтер. Фосфоглицеридтердің құрамына кіретін аминспирттері және олардың арасындағы генетикалық байланыс.
5) Фосфоглицеридтердің құрылысы. Фосфатид қышқылы. Фосфатидилсериндер, фосфатидилэтаноламиндер, фосфатидилхолиндер. Бұл қосылыстардың бифилдігі.
6) Сабынданатын липидтердің химиялық қасиеттері: гидролизі (сабындану), тотығуы, гидрирлеу, йодпен жәнеа броммен әрекетесу рекациялары.
7) Стериндер: холестерин, эргостерин. Табиғатта таралуы. Биологиялық ролі.
8) Жоғары май қышқылдарымен холестеридтердің, эргостеридтердің түзілуі.
9) Д2 және Д3 витаминдерінің түзілуі. Маңызы.
10) Өт қышқылдары. Хол қышқылы. Дезоксихол қышқылы. Жұп өт қышқылдары: гликохол, таурохол қышқылдары.
Жаттығулар:
1) Триацилгицериндердің құрлысын жазыңыз:1) 1-олео-2,3-дипальмитиннің;2)1,2-дилинолено-3-стеариннің түзулу реакцияларын жазыңыз. Консистенциясы қандай?
2) Тристеариннің гидролиз реакциясын жазыңыз: 1)сумен; 2)натрий гидроксидімен. Түзілген өнімді атаңыз.
3) Серин,коламин, холин арасындағы генетикалық байланыстың схемасын жазыңыз.
4) Стеарин және олеин қышқылдарының қалдықтарынан құралған, глицеро-3-фосфаттаң лейцитиннің (фосфатидилхолин) түзілу реакциясын жазыңыз.Молекуланың полярлы және полярсыз бөлігін белгілеңіз.
5) Стеарин және линолен қышқылдарының қалдықтарынан тұратын, кефалиннің (фосфатидилсерина) құрлысын жазыңыз.
6) Жоғары май қышқылдарымен холестеридтердің, эргостеридтердің түзілуін жазыңыз. Реакция механизмі.
7) Д3 витаминінің алынуының схема реакциясын жазыңыз.
8) Эргостериннің УК-сәуленің әсерінен жүретін реакция схемасын жазыңыз. Алынған витаминді атаңыз..
9) Глико- және таурохол қышқылдарының түзілу реакциясын жазыңыз. Олардың биологиялық ролі.
№18 Тәжірибелік сабақ