Сабақтың хронометражы
| Кіріспе бөлім (ұйымдастыру моменті) | 5 мин | |
| Пән саясатын баяндау және талқылау | 5 мин | |
| Техника қауіпсіздігінің ережелерімен таныстыру | 10 мин | |
| Материалды мәселелік баяндау және пікірталас | 20 мин | |
| Лаборияториялық жұмысты теориялық тұрғыдан талқылау | 10 мин | |
| ҮЗІЛІС | 10 мин | |
| Лабораториялық жұмысты орындау және талқылау | 25 мин | |
| Жазбаша бақылау | 20 мин | |
| Сабақты қорытындылау | 5 мин |
Шағын топтармен жұмыс:
Оқытушының нұсқауымен студенттер үш топқа бөлінеді, әр топқа ситуациялық есептер беріледі.Тапсырманы орындау алдында сабақтың тақырыбы студенттермен ауызша талданады. Тапсырманың орындалуы шағын топтарда талданады, содан кейін студенттердің біреу жауабын айтады. Тапсырманы бірінші орындаған, екі топқа, тағыды бір тапсырмадан беріледі.Барлық тапсырмаларды орындаған, топтар, үздік деп саналады. Талдау кезінде оқытушы студенттердің жұмысын бақылап және коррекция енгізіп отырады.
ӘДЕБИЕТТЕР:
Негізгі:
1. Тюкавкина Н.А. Биоорганикалық химия [Мәтін]: Оқулық / Н.А. Тюкавкина, Ю.И. Бауков, С.Э. Зурабян; Қазақ тіліне аударған және жауапты ред.проф. Т.С.Сейтембетов.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 197-216.
2. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мәтін]: Оқулық / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 249-253.
Қосымша:
1. Асанбаева, Р.Д. Биоорганикалық химиядан емдеу, педиатрия, санитария-гигиена, стоматология фак-ң 1 курс студент-ң өзіндік жұмысына арналған оқу-әдістемелік құрал [Мәтін]: 1-бөлім / Р.Д. Асанбаева; С.Ж.Асфендияров атындағы ҚазҰМУ.- Алматы, 2004.- 136 б.
2. Алмабекова, А.А. Органикалық химиядан тесттік тапсырмалар жинағы. [Текст] / А.А. Алмабекова, Ш.Ж. Айтуғанова.- Алматы: Эверо, 2009.- 304 б.
Дополнительная
1. Под ред.проф. Н.А. Тюкавкиной. Биоорганическая химия: руководство к практическим занятиям [Текст]: Учебное пособие.- М.: ГОЭТАР-МЕДИА, 2012.-168 с.
Ағылшын тілінде:
1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.
Лабораториялық жұмыстар:
Студенттер хаттаманы толтырады (реакция химизмі және негізгі қортындылар). Оқытушы студенттердің жұмысын бақылыап, оларды практикалық дағдыларға үйретеді.
№ 1 ЖҰМЫС. ГЛЮКОЗАНЫҢ МЫС(II) ГИДРОКСИДІМЕН СІЛТІЛІК ОРТАДА ӘРЕКЕТТЕСУІ (СУЫҚТА)
Реактивтер:1% глюкоза ертіндісі, 10% натрий гидроксиді ертіндісі, 2% мыс сульфаты ертіндісі Пробиркаға 1 тамшы глюкоза және 2-3 тамшы натрий гидроксиді ертіндісін таммызып шайқап, оның үстіне 1 тамшы мыс сульфатын қосады. Алғашқы кезде түзілген тұнба мыс гидроксиді Cu(OH)2 тез еріп, мөлдір көк түсті мыс сахараты түзіледі. Мыс (II) гидроксидінің еруі глюкозада гидроксил тобы бар екенін дәлелдейді. Қоспа ертіндіні келесі тәжірибеге қалдырыңыздар. Жүргізілген реакцияны, мыс глицератын (3 жұм.қара), және шарап қышқылының комплексті тұздарын алу реакцияларымен салыстырыңыздар.
Рекациятеңдеуінжазыңыздар.
№ 2 ЖҰМЫС. МЫС(II) ГИДРОКСИДІНІҢ СІЛТІЛІК ОРТАДА ГЛЮКОЗАМЕН ӘРЕКЕТТЕСІП ТОТЫҚСЫЗДАНУЫ (ҚЫЗДЫРУ КЕЗІНДЕ – ТРОММЕР РЕАКЦИЯСЫ)
Алдыңғытәжірибеденалынғанкөктүсті мыс сахаратынқыздырыңдар. Не байқадыңыздар?
Сілтілікортадаглюкозаныңмолекуласыныңкөміртегітізбегіүзіліп, түрлітотығуөнімдерітүзіледі, олардыңішінен: глицерин, гликоль, құмырсқақышқылдарынкездестіругеболады.
№ 3 ЖҰМЫС. ФЕЛИНГ РЕАКЦИЯСЫ.
Реактивтер:1% глюкоза ертіндісі, Фелингреактиві.
Пробиркаға 1 тамшы глюкоза тамызып,оныңүстіне 2-3 тамшыФелингреактивінқосыпқыздырыңдар. Не байқалады? Фелингреактивіқұрамында мыс (II)гидроксидіжәнесегнеттұзыкіретінкүрделікомплекстіқоспаертінді.Кейдесегнеттұзыныңорнына мыс (II)гидроксидінертіндігеауыстыруүшін, глицерин (Гайнесрекативі)қолданады. ТроммерреакциясынақарағандаФелингжәнеГайнесреактивтерініңартықшылықтарыоларменқантты тез ашуғаболады. Соныменқатарглюкозаныңаздығынақарамай, мыс (II)гидроксидініңкомплекстіқосылысыартықболса да қайнатқандабүлінбейді, яғниқаратұнба мы (II)оксидітүзілмейді.
ФелингжәнеГайнесрекативтері, клиникадакішізәрденглюкозаныашуғақолданылады.
№ 4 ЖҰМЫС. ТҰЗ ҚЫШҚЫЛЫНЫҢ ФРУКТОЗАҒА ӘСЕРІ – СЕЛИВАНОВ РЕКАЦИЯСЫ
Реактивтер:1% фруктоза ерітіндісі, Селивановреактиві.
Пробиркаға 2-3 тамшы фруктоза тамызыпжәнеоныңүстіне 1-2 тамшы Селиванов реактивінқосады. Пробиркадағызатты су моншасындақыздырады. Біразданкейінсұйықтықшие–қызылтүскебоялады.
Кетогексоздардытұзқышқылыменнемесекүкіртқышқылыменқосыпқыздырғанда, резорцинмен конденсация өнімінберетін (шие–қызылтүсті), үш молекула су бөлініпгидроксиметилфурфуролтүзеді.
№ 5 ЖҰМЫС. ДИСАХАРИДТЕРДІҢ ТОТЫҚСЫЗДАНДЫРУ ҚАСИЕТТЕРІ
Реактивтер:1%сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, Фелингреактиві.
Біріншіпробиркаға 1 тамшы сахароза,екіншіпробиркаға 1тамшы мальтоза,үшіншіпробиркаға 1 тамшы лактоза ертінділерінқосыңдар. СоданкейінбарлықүшпробиркағадаФелингреакциясынжүргізіңдер(3жұм. қараңыз)және мыс (II)гидроксидіменқандайдисахаридтертотықсыздандаратынынанықтаңыздар.Нәтижелерінкестегеенгізіңіздер(6жұм. қараңыз).
Мальтоза үшінФелингреакциясыныңхимизмінжазыңыздар.
№ 6. ДИСАХАРИДТЕРГЕ СЕЛИВАНОВ РЕАКЦИЯСЫ
Реактивтер:1% сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, Селиванов реактиві.
Біріншіпробиркаға 2-3 тамшы сахароза,екіншіге– мальтоза,үшіншіге – лактоза ерітінділерінқосып, жәнеосы ертінділергеСеливанов реакциясынжүргізіңдер (4жұм.).
Алынғаннәтижелердісалыстырыңдаржәнеқортындыжасаңдар, қандайдисахаридтерде фруктоза бар екенінанықтаңыздар.
Дисахаридтердіңқасиеттерінеқортындыжасапжәнежүргізілгенреакциялардыңнәтижелерін (5,6жұм.) таблицағаенгізіңіздер. Реакция нәтижелерінжүрсеоң (+),жүрмесесол (-)таңбаларменбелгілеңіздер.
| Дисахаридтер | Реакциялар | Тотықсыздандыратын, тотықсыздандырмайтын дисахаридтер | |
| Фелинг | Селиванов | ||
| Мальтоза | |||
| Лактоза | |||
| Сахароза |
№ 7 ЖҰМЫС. САХАРОЗАНЫҢ ҚЫШҚЫЛ ӘСЕРІНЕН ГИДРОЛИЗДЕНУІ
Реактивтер:1% сахароза ертіндісі, 10% күкіртқышқылыертіндісі, 10% натрий гидроксидіерітіндісі, Фелингреактиві.
Пробиркаға 1-2 тамшы сахароза тамызып, 1 тамшыкүкіртқышқылынжәне5-6 тамшы су қосыңдар. Қоспаны 1 минут қайнатыңыздар.Оданкейінсілтіменнейтралдап,Фелинг реакциясын жүргізіңіздер (3жұм.).
Сахарозаның гидролиз реакциясынжазыңыздар.
№ 8 ЖҰМЫС. ДИСАХАРИДТЕРДЕГІ ГИДРОКСИЛ ТОПТАРЫН АШУ
Реак.тивтер:1%сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, 10% натрий гироксидіерітіндісі, 2% мыссульфатыныңерітіндісі.
Үш пробирка алып, біртамшыданбіріншіге1 тамшылактоза,екіншіге – мальтоза жәнеүшіншіге – сахароза ертінділерінтамызып,олардыңүстіне 2-3 тамшыдан натрий гидроксидініңертіндісінқосып, шайқапжәнеоған1тамшыданмыс сульфатының 2% ерітіндісінбарлықпробиркаларғақосыңыздар – реакция нәтижесіндекөктүсті лактоза, мальтоза және сахароза алкоголяттарытүзіледі.
Дисахаридтердіңбіреуімен мыс сахаратыныңтүзілуреакциясынжазыңыздар.
№ 9 ЖҰМЫС. КРАХМАЛДЫ ИОДПЕН АНЫҚТАУҒА АРНАЛҒАН ТҮСТІ РЕАКЦИЯ.
Реактивтер:1% крахмалерітіндісі, Люголь реактиві.
Пробиркаға 1-2 тамшыЛюгольтамызып оны ақшыл-сарытүскедейінсуменсұйылтыңдар (ертіндінікелесіәдістердіжасауүшінсақтаңыздар).
Басқапробиркаға 2-3 тамшы крахмал ертіндісінжәне 1тамшысұйытылғанЛюгольреактивінқосыңыздар. Ерітіндікомплекстіқосылыстытүзеотырыпкөктүскебоялады.
Егердепробиркадағыерітіндінісулымоншадақыздырса – ерітіндітүссізденеді, салқындатсақайтаданкөктүскеайналады.
Иодкрахмалдыреакцияны, крахмалдыжәнеиодтыашуғақолданады.
№ 10 ЖҰМЫС. КРАХМАЛДЫҢ ҚЫШҚЫЛДЫҢ ӘСЕРІНЕН ГИДРОЛИЗДЕНУІ (ДЕКСТРИНДЕНУІ)
Реактивтер:1% крахмал ерітіндісі, 10% күкіртқышқылыныңерітіндісі(9), Фелингреактиві (8), лакмус қағазы, 10%натрий гидроксидініңерітіндісі.
Пробиркаға 3 мл крахмалертіндісін, 1мл күкіртқышқылынқұйыпжәнеқайнапжатқан су моншасынақойыңыздар.
Қыздырабастағаннан 2-3 минуттанкейінқоспадан 1 тамшыертіндініалып, оны ішінде 2-3 тамшысұйытылғанЛюголь реактиві бар (4, 5жұм.)пробиркағақосыңыздар. Крахмалы бар пробирканықыздыраотырып, әрбір1-2 минут сайын, 2-3 тамшысұйытылғанЛюгольреактиві бар, пробиркаданбасқапробиркаға1 тамшыданертіндіалыныпотырады. Алынғанпробиркаларданиодпен реакция кезіндесынауықтардыңтүстерініңөзгереберетіндігінбайқауғаболады.
Осыданкейінерітіндінісуытып, лакмус арқылысілтіменнейтралдап, Фелингреакциясынжүргізіңдер(3 жұм.). Крахмалдыңгидролизікезіндебірқатараралықөнімдерге – декстриндергеыдырайды. Бұны схема ретіндебылайкөрсетугеболады:
| Крахмал жәнеоныңдекстринденуөнімдері | Иодпен боялады |
| Крахмал | Көк түске |
| амилодекстриндер | Күлгін, қоңыр-күлгін |
| эритродекстриндер | ал-қызыл, қызғылт-сары |
| флаводекстриндер | Ашық сары |
| ахродекстриндер | Иодпенбоялмайды |
| Мальтодекстриндер | |
| Мальтоза | |
| глюкоза |
Бақылау:
Осы сабақта бағалау компетенциясы тұрады:
«Білім» бағалау компетенциясы: шағын топтармен жұмыс істеу кезінде, ауызша сұраудың жауаптарымен, ( ситуациялық есептерді шығару),ауызша сұрау (билеттер және тесттер),үй тапсырмаларын тексеру (жаттығулар, тесттер) бойынша өткізіледі.
«Дағдылар» бағалау компетенциясы: ситуациялық есептердің, жаттығулардың нәтижелеріне интерпретация жасау біліктілігіне және практикалық сабақтың хаттамаларын толтыруын бақылау бойынша өткізіледі.
Жаттығулар
1. a-галактопиранозаның жәнеb-фруктофуранозаның оксо формадан түзілу схемасын жазыңыз.
2. Д-маннозаның a,b-аномерлерінің Хеуорс формулаларын жазыңыз.
3. Глюкозаның глюкон және глюкар қышқылдарына дейін тотығу реакциясын жазыңыз.
4. Галактозаның галактурон қышқылына дейін тотығуын және өнімнің декарбоксилденуреакциясын жазыңыз. Галактурон қышқылының оксо-және циклді түрлерін жазыңыз.
5. Маннозаның гидрлену реакциясын жазыңыз.
6. N-ацетил-Д-маннозаминмен пирожүзім қышқылының алдольдық конденсациясының нәтижесінде ацетилнейрамин (сиал) қышқылын алыңыз.
7. Жартылай ацеталдық гидроксил тобының ерекше қасиеттері. Глюкопиранозаның метил спиртімен реакциясын жазыңыз (НСI-дың қатысуымен).
8. b,Д-фруктофуранозаның 1,6-дифосфатының түзілу реакциясын жазыңыз.
№9 Тәжірибелік сабақ
ТАҚЫРЫП:Биологиялық маңызды гетероциклды қосылыстар. Зәр қышқылының және оның тұздарының ерігіштігін зерттеу. Алкалоидтардың тұнбаға түсу реакциялары.
МАҚСАТЫ:
1. Гетероциклды қосылыстардың құрылысы, таутомериясы, қасиеттері, және биологиялық ролі туралы білімді қалыптастыру.
2. Алынған нәтижелер негізінде бейімділік дағдыларын және гетероциклды қосылыстар үшін көрнекілік реакциялар дағдыларын қалыптастыру.
ОҚЫТУДЫҢ МІНДЕТТЕРІ:
оқушы қабілетті болу керек:
1) Бір және екі гетероатомды бес, алты мүшелі гетероциклдарын және олардың туындыларының электрондық құрылыстарының ерекшеліктерін, таутомериясын, қасиеттерін, биологиялық ролдерін түсіндіре білу.
2) Конденсирленген гетероциклдың және олардың туындыларының құрылысының ерекшеліктері мен маңызын талдау.
3) Көрнекілік әдісті орындау кезінде жеке гетероциклдар мен алкалоидтардың құрылысы мен қасиеттері туралы білімді бекіту.
тақырыптың негізгі сұрақтары:
1. Гетероциктер. Анықтамасы. Жіктелуі.
Пиррол, фуран, тиофен, имидидозол, пиридин, пиразол, пиримидинның мысалымен гетероциклдардың қасиеттері мен электрондық құрылысы. Ароматтылық критериі.
2. Кислотно-основыные свойства пиррола и пиридина.
3. Пирролдың, пиридиннің тотықсыздану реакциялары.
4. Пирролдың, пиридиннің электрофильді орын басу раекциялары.
5. Пиримидиндік негіздер: урацил, тимин, цитозин. Құрлысы. Лактим-лактам таутомериясы.
6. Алкалоидтар. Никотин. Кофеин. Химиялық табиғаты жәен маңызы.
7. Никотин қышқылы және оның амиді (витамин В3) НАД+ және НАДФ коферменттерінің құрылымдық бірілігі. Маңызы. НАД+ - НАДН жүйесінің әсерінен және гидрид-ионының тасымалдануы туралы түсінік.
8. Конденсирленген гетероциклдар: пурин. Құрылысы.
9. Пуриннің гидрокси туындылары: а) гипоксантин және ксантин, лактим-лактам таутомериясы; б)зәр қышқылы. Құрылысы. Зәр қышқылының қышқылдық және орта тұздары.Таутомериясы.
10. Пуриннің амин туындылары: аденин, гуанин.Лактим-лактам таутомериясы. Олардың зәр қышқылына айналуы.
ОҚЫТУ әдістері МЕН ҚҰРАЛДАРЫ:
1. Әдіс үйлестірілген:
а) үйлестірілген сұрау(ауызша сұрау, кіші топтармен жұмыс, жазбаша, сұрау)
б) үй тапсырмасын тексеру.
2. TBL әдісі
Құралдар:слайдтар, оқу кестелері, тақырып бойынша кестелер, тест тапсырмалары, билеттер