РАЗДЗЕЛ V. Дзеячы культуры, навукi i грамадска-палiтычнага руху

Тэмы рэфератаў:

1. Навуковая i грамадска-палiтычная дзейнасць I.Лялевеля.

2. Мецэнацкая дзейнасць М.П.Румянцева.

3. А.Чартарыйскi – грамадскi i палiтычны дзеяч.

4. К.П. i Я.П.Тышкевiчы – навукоўцы i меценаты.

5. М.К.Агiнскi – культурны i палiтычны дзеяч.

6. Жыццё i творчасць Напалеона Орды (1810 – 1885).

7. Аляксандр Семянтоўскi – этнограф, археолаг i краязнаўца.

8. I.Дамейка – дзеяч беларускага грамадскага руху i нацыянальны герой Чылi.

9. Мiкалай Судзiлоўскi-Русель. Жыццё і дзейнасць.

10. Валерый Урублеўскi – дзеяч беларускага i мiжнароднага рэвалюцыйнага руху.

11. Зыгмунд Серакоўскi (Даленга): погляды i рэвалюцыйная дзейнасць.

12. Адам Гурыновiч – беларускi пiсьменнiк-рэвалюцыянер.

13. Iван Чэрскi – даследчык i навуковец.

14. М.Баброўскi – беларускi вучоны славiст.

15. Мiтрапалiт Літоўскі Iосiф (Сямашка). Жыццё і дзейнасць.

16. Ян Чачот: лiтаратурная i выдавецкая дзейнасць.

17. Пратаірэй Іаан (Грыгаровіч) – заснавальнік беларускай археаграфіі.

Крынiцы i лiтаратура да V раздзела рэфератаў:

Крынiцы

Беларуская лiтаратура XIX ст. Хрэстаматыя. Мн., 1988.

Белоруссия в эпоху капитализма: Сб. док. и материалов: В 3 т. Мн., 1983 – 1990.; Т. 1 – 2.

Белоруссия в эпоху феодализма: Сб. док. и материалов: В 4 т. Мн., 1979. Т.4.

Дакументы i матэрыялы па гiсторыi Беларусi. Т.2. (1772 – 1903 гг.) Мн., 1940.

Калiноўскi К. За нашую вольнасць. Творы, дакументы. Мн., 1999.

Мемуары князя Адама Чарторийского и его переписка с императором Александром I: В 2 т. М., 1912-1913.

Публицистика белорусских народников. Мн., 1983.

Уния в документах. Мн., 1997.

Фiламаты i фiларэты. Зборнiк. Мн., 1998.

Хрестоматия по истории Белоруссии. С древнейших времен до 1917 г. Мн., 1977.

Чачот Я. Выбраныя творы. Мн., 1996.

Лiтаратура

Асвета i педагагiчная думка ў Беларусi: Са старажытных часоў да 1917 г./ Ткачоў М.А., Пасэ У.С., Сянькевiч Г.Р. i iнш. – Мн., 1985.

Асветнiкi зямлi беларускай X - XX стст. Мн., 2001.

Басевич А.М. Иахим Лелевель. М., 1961.

Беларусы: У 8 т. – Т. 3. Гiсторыя этналагiчнага вывучэння. Мн., 1999.

Бэлза И. Михаил Клеофас Огинский. М., 1974.

Гiлевiч Н. З клопатам пра песнi народа. Мн., 1970.

Гiсторыя беларускага мастацтва: У 6 т. Мн., 1987 – 1995. Т. 1-6.

Гiсторыя беларускай дакастрычнiцкай лiтаратуры. Мн., 1969. Т. 2.

Гiсторыя Беларускай ССР: У 5 т. Мн., 1972. Т. 2.

Грицкевич В.П. Путешествия наших земляков. Из истории странствования Белоруссии. Мн., 1968.

Гужалоўскi А. Тамаш Зан – аўтар першага беларускага музейнага праекта // Беларускi гiстарычны часопiс. 1999. №3. С. 60-62.

Дробаў Л.Н. Графiка Беларусi XIX – пачатку XX стагоддзя. Мн., 2000.

Дробов Л.Н. Живопись Белоруссии XIX – начала XX века. Мн., 1974.

Залуский А. Время и музыка Клеофаса Огинского. Мн., 1999.

Збралевич Л.И. Издание документов по истории Белоруссии в первой половине XIX в. // Из истории книги, библиотечного дела и библиографии в Белоруссии. Мн., 1972. Вып. 2.

Каханоўскi Г.А. Археалогiя i гiстарычнае краязнаўства Беларусi ў XVI – XIX стст. Мн., 1984.

Каханоўскi Г.А. Прадвесне навукi. Мн., 1990.

Каханоўскi Г.А., Каханоўскi А.Г. Руплiвец нашай старасведчыны. Яўстах Тышкевiч. Мн., 1991.

Кеневич С. Лелевель: перевод с польского. М., 1970.

Кiсялёу Г.В. Ад Чачота да Багушэвiча. Праблемы крынiцазнаўства i атрыбуцыi беларускай лiтаратуры XIX ст. Мн.,1993.

Кiсялёў Г. Героi i музы. Мн., 1982.

Кляшчонак Т. Мiхаiл Клеафас Агiнскi i Беларусь// Беларускi гiстарычны часопiс. 2000. №2.

Козлов В.П. Колумбы российских древностей. 2-е изд. М.. 1985.

Лiс Я. Палiтык Мiхаiл Клеафас Агiнскi // Спадчына. 1996. №2.

Лойка А. Адам Мiцкевiч i беларуская лiтаратура. Мн., 1959.

Лойка А.А. Гiсторыя беларускай лiтаратуры. Дакастрычнiцкi перыяд. Мн., 1980. Ч.1.

Мальдзiс А. Падарожжа ў XIX стагоддзе. З гiсторыi беларускай лiтаратуры, мастацтва i культуры. Мн., 1969.

Мальдзiс А. Традыцыi польскага Асветнiцтва ў беларускай лiтаратуры XIX ст. Мн., 1972.

Мыслiцелi i асветнiкi. Энцыклапедычны даведнiк. Мн., 1995.

Попков Б.С. Польский учёный и революционер Иоахим Лелевель: Русская проблематика и контакты. М., 1974.

Скарабагатаў В. Зайгралi спадчынныя куранты. Мн., 1998.

Славутыя iмёны Бацькаўшчыны. Мн., 2000. Вып. першы.

Теплова В.А. Жизнь и труды преосвещенного митрополита Иосифа: К 200-летию со дня рождения // IV Международные Кирилло-Мефодиевские чтения, посвященные Дням славянской письменности и культуры: Материалы чтений. М., 1999. Ч.1.

Улащик Н.Н. Очерки по археографии и источниковедению Белоруссии феодального периода. М., 1973.

Черепица В.Н. «Отторгнутые насилием воссоединены любовию…» // Гродненские епархиальные ведомости. 1999. №1. С. 10-11.

Энцыклапедыя лiтаратуры i мастацтва: У 4 т. Мн., 1984-1987. Т. 1-4.

Якiмовiч Ю.А. Беларуская архiтэктура ў малюнках Напалеона Орды // Мастацтва Беларусi. 1983. №7.

Пытанні для самакантроля

“Гісторыя Беларусі XIX стагоддзя ”

1. Крыніцы па гісторыі Беларусі XIX стагоддзя. Іх асноўныя публікацыі.
2. Гістарыяграфія гісторыі Беларусі XIX ст. Асноўныя накірункі і публікацыі.
3. Беларусь ў складзе Расійскай імперыі. Адміністрацыйна-тэрытарыяльныя пераўтварэнні. Насельніцтва і яго саслоўная структура.
4. Сельская гаспадарка Беларусі ў першай палове XIX ст.
5. Праблема “крызіса прыгонніцтва”. Сацыяльныя супярэчнасці.
6. Прамысловасць і гандль Беларусі ў першай палове XIX ст.
7. “Польскае пытанне” і урадавая палітыка на тэрыторыі Беларусі ў XIX ст.
8. Аляксандр I. Новыя тэндэнцыі ў палітыцы на тэрыторыі Беларусі.
9. Ваенныя дзеянні на тэрыторыі Беларусі ў 1812 г.
10. Палітыка французскіх акупацыйных улад на Беларусі ў час вайны 1812 г.
11. Грамадска-палітычны рух на Беларусі ў першай чвэрці XIX cт.
12. Рэформы П.Д. Кісялёва і іх вынікі.
13. Канфесіянальная сітуацыя на Беларусі ў першай палове XIX cт. Полацкі царкоўны сабор.
14. Развіццё навуковых ведаў на Беларусі ў першай палове XIX ст.
15. Віленская навучальная акруга. Арганізацыя і дзейнасць.
16. Паўстанне 1830-1831 гг. на Беларусі.
17. Уплыў паўстання 1830-1831 гг. на ўрадавую палітыку.
18. Грамадска-палітычны рух на Беларусі ў 1830-1850-я гг.
19. Літаратура і тэатр у першай палове XIX cт.
20. Жывапіс. Графіка. Скульптура. Архітэктура Беларусі першай паловы XIX cт .
21. Гарады Беларусі першай паловы XIX cт. Колькасны і сацыяльны склад насельніцтва.
22. Мястэчкі на Беларусі. Склад і заняткі насельніцтва.
23. Перадумовы і падрыхтоўка адмены прыгоннага права
24. Адмена прыгоннага права на Беларусі: спецыфіка і вынікі.
25. Мадэрнізацыйныя працэсы на Беларусі ў XIX ст.: агульнае і асаблівае.
26. Паўстанне 1863 – 1864 гг. на Беларусі.
27. Урадавая палітыка на Беларусі ў 60-90-я гг.XIX ст.: агульная характарыстыка асноўных накірункаў.
28. «Заходнерусізм»: ідэалогія і плыні.
29. Абмежавальныя законы на тэрыторыі Беларусі ў 60-90-я гг. XIX ст. Прычыны і наступства.
30. Буржуазныя рэформы на Беларусі ў 60-90-я гг. XIX ст.: спецыфіка і вынікі.
31. Развіццё сельскай гаспадаркі Беларусі ў 60-90-я гг. XIX ст.
32. Развіццё прамысловасці Беларусі ў 60-90-я гг. XIX ст.
33. Гарады Беларусі ў 60-90-я гг. XIX ст.
34. Народніцкі рух на Беларусі. Група “Гоман”.
35. Дзейнасць польскіх і яўрэйскіх арганізацый на Беларусі ў 60-90-я гг. XIX ст.
36. Зараджэнне сацыял-дэмакратычнага руху на Беларусі ў канцы XIX ст.
37. Зараджэнне беларускага нацыянальнага руху ў XIX ст.
38. Фарміраванне беларускай нацыі.
39. Адукацыя на Беларусі ў 60-90-я гг. XIX ст.
40. Этнаграфічныя, гістарычныя, мовазнаўчыя і краязнаўчыя даследаванні на Беларусі ў 60-90-я гг. XIX ст.
41. Грамадская думка на Беларусі ў 60-90-я гг. XIX ст.
42. Прыродазнаўчыя навуковыя веды: дасягненні на Беларусі ў 60-90-я гг. XIX ст.
43. Выяўленчае мастацтва Беларусі ў 60-90-я гг. XIX ст.
44. Архітэктура Беларусі ў 60-90-я гг. XIX ст.
45. Развіццё гандлю і шляхоў зносін на Беларусі ў 60-90-я гг. XIX ст.
46. Сацыяльная структура насельніцтва Беларусі ў другой палове XIX ст.

ХРАНАЛОГІЯ

1801 г., верасень Утварэнне Гродзенскай губерні (замест скасаванай Літоўскай)

1802г. Адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформа ў Беларусі

1803 г. Адкрыццё Віленскага універсітэта і арганізацыя Віленскай навучальнай акругі

1805 г. Адкрыццё ў Свіслачы гімназіі - першай на Беларусі

1806 –1868 гг. Жыццё і дзейнасць К.Тышкевіча – аднаго з заснавальнікаў археалогіі на Беларусі

1807 – 1883 гг. Жыццё і дзейнасць беларускага мастака і кампазітара Н.Орды

1810 – 1885 гг. Жыццё і творчасць беларускага мастака І.Хруцкага

1810 г. Узнікненне ваенных пасяленняў ў Віцебскай і Магілёўскай губернях

1810 – 1820 гг. Будаўніцтва Бабруйскай крэпасці

1812–1820 гг. Дзейнасць Полацкай езуіцкай Акадэміі.

1812 г, 24 чэрвеня Пачатак вайны Францыі супраць Расіі.

1812г., 1 ліпеня Утварэнне Часовага ўрада Вялікага княства Літоўскага-органа

адміністрацыйнага кіравання на акупіраваннай вайскамі Напалеона тэрыторыі Літвы і Беларусі

1812 г., 22-23 ліпеня Бой рускіх войск з напалеонаўскімі каля в. Салтанаўка (Магілеўская губ.)

1812 г., 17-18 жніўня Бітва рускіх войск з напалеонаўскімі каля г. Полоцка

і 17-23 кастрычніка

1812 г.,

26-28 лістапада Разгром напалеонаўскіх войск на р. Бярэзіна ў час пераправы каля вёскі Студзёнка

1814 – 1873 гг. Жыццё і дзейнасць Я.Тышкевіча – беларускага археолага, гісторыка, краязнаўца

1817-1823 гг. Дзейнасць тайных студэнцкіх таварыстваў ў Віленскам універсітэце

1824 –1839 гг. Будаўніцтва Аўгустоўскага канала

1818 г. – 1820 гг. Выданне часопіса «Полацкі штомесячнік»

1820 гг. Забарона дзейнасці ордэна іезуітаў у Расійскай імперыі

1821-1825 гг. Дзейнасць дзекабрысцкіх арганізацый у Беларусі

1822 г. Заснаванне ў Гродне тытунёвай фабрыкі

1825 – 1826 гг. Дзейнасць тайнага таварыства “Ваенныя сябры” ў Літоўскім корпусе

1826-1841 гг. Дзейнасць Беларускага вольнага эканамічнага таварыства

1829 -1850 гг. Утварэнне і дзейнасць Беларускай навучальнай акругі

1830-1831 гг. Польскае нацыянальна-вызваленчае паўстанне ў Літве і Заходняй Беларусі

1831 г. Скасаванне Статута ВКЛ 1588 г. у Віцебскай і Магілёускай губернях

1831 – 1834 гг. Існаванне Мінскага генерал-губернатарства

1831-1848 гг. Дзейнасць Камітэта па справах заходніх губерняў

1832 г. Закрыццё Віленскага ўніверсітэта

1833 1842 гг. Будаўніцтва Брэсцкай крэпасці

1836 г Перавод навучання ва ўсіх установах Беларусі на рускую мову замест польскай

1836 г. Утварэнне Ф. Савічам нелегальнага студэнцкага “Дэмакратычнанага

таварыства”

1838 – 1917 гг. Выданне “Губернских ведомостей» у Беларусі

1839 гг. Полацкі царкоўны Собор

1840 гг. Адкрыццё земляробчай школы ў м.Горы-Горкі

1840 г. Скасаванне Статута Вялікага княства Літоўскага ў Віленскай, Гродзенскай і Мінскай губернях

1842 г. Заснаванне ў Лагойску першага на Беларусі гісторыка-археалагічнага музея

1844 г Пачатак інвентарнай рэформы на Беларусі

1844 – 1857 гг. Перавод дзяржаўных сялян на аброк

1845 – 1847 гг. Дзейнасць у Віцебску балетнай трупы П.Піёна

1846-1849 гг. Дзейнасць на Беларусі падпольнай арганізацыі “Саюза свабодных сяброў”

1848 – 1864 гг. Дзейнасць Горы-Горацкага земляробчага інстытута

1857 г., Адрас на імя Аляксандра II памешчыкаў Віленскай, Гродзенскай і Ковенскай губерній, дзе выказвалася згода на вызваленне сялян ад прыгона без зямлі

1857 г., 20 лістапада (2 снежня) Рэскрыпт імператара Аляксандра II віленскаму генерал-губернатару У.І.Назімаву аб стварэнні губернскіх камітэтаў па сялянскаму пытанню

1857 – 1897 гг. Жыццё і дзейнасць Янкі Лучыны (І.Неслухоўскага)

1859 г. Увод у эксплуатацыю першай на Беларусі тэлеграфнай лініі Мінск – Бабруйск

1861 г., 19 лютага (3 сакавіка) Маніфест аб адмене прыгоннага права

1861 – 1917 гг Жыццё і дзейнасць Ігната Буйніцкага

1862 г. Пачатак ваеннай рэформы. Утварэнне Віленскай ваеннай акругі

1862 г., чэрвень – 1863 г., май Выданне газеты “Мужыцкая праўда” – першай нелегальнай рэвалюцыйна-дэмакратычнай беларускай газеты

1862 г., лета Стварэнне Камітэта руху (Літоўскага правінцыяльнага камітэта) у Вільні

1863 г., студзень – 1864 г. Паўстанне ў Польшчы, Беларусі і Літве

1863 г.,студзень Адозва Літоўскага правінцыяльнага камітэта да паўстання. Маніфест Часовага правінцыяльнага ўрада аб надзяленні сялян зямлёй

1863 г., люты Захоп “белымі” кіраўніцтва ў ЛПК

1863 г., 1 (13) сакавіка Указ аб увядзенні абавязковага выкупу сялянскіх надзелаў у Віленскай, Гродзенскай, Мінскай губернях і інфляндскіх паветах Віцебскай губерні

1863 г., 24 красавіка Захоп паўстанцамі г. Горкі

1863 г., 22 мая Бітва паміж паўстанцамі і ўрадавымі войскамі каля в. Мілавіды

1863 г., 18 (30) кастрычніка Цыркуляр М.М.Мураўёва аб прадастаўленні трохдзесяціннага сямейнага надзелу сялянам, абеззямеленым ў 1846 – 1856 гг., і аб вяртанні надзелаў сялянам, пазбаўленым зямлі пасля 1857 г.

1863 г., 2 (14) лістапада Указ аб абавязковым выкупу сялянскіх надзелаў у Магілёўскай губерні і беларускіх паветах Віцебскай губерні

1864 г., 10 (22) сакавіка пакаранне смерцю К.Каліноўскага ў Вільні

1864 г., 5 (17) сакавіка Палажэнне аб ільготах і перавагах асобам рускага паходжання пры куплі зямлі ў Заходніх губернях

1864 г, май Зацверджаны “Часовыя правілы” для народных вучылішч Заходняга краю, распрацаваныя М.М.Мураўевым

1864 г., ліпень – 1920 г. Дзейнасць Маладзечанскай настаўніцкай семінарыі

1864 г., 10 (22) ліпеня Забарона яўрэям купляць зямлю па-за гарадамі і мястэчкамі заходніх і паўднёва-заходніх губерняў

1864 г., 14 (26) ліпеня Прыняты “Палажэнне аб пачатковых народных вучылішчах” і новы статут гімназій і прагімназій. Пачатак школьнай рэформы

1865 г. Прыняцце новага цэнзурнага статута. Пачатак цзнзурнай рэформы

1865 г., 10 (22) снежня Забарона палякам купляць і арэндаваць зямлю ў заходніх і паўднёва-заходніх губернях

1867 г., 16 (28) мая Палажэнне аб пазямельным упарадкаванні дзяржаўных сялян заходніх губерній

1869 – 1878 гг. Будаўніцтва Маскоўска-Брэсцкай чыгункі

1869 – 1894 гг. Жыццё і дзейнасць А.Гурыновіча

1870 г. Выдадзены “Слоўнік беларускай мовы” І.Насовіча

1871 г., лістапад Увод у эксплуатацыю чыгуначнай лініі Смаленск – Мінск – Брэст

1872 –1918 гг. Дзейнасць настаўніцкіх семінарый ў Нясвіжы і Полацку

1872 г. Увядзенне міравых судоў. Пачатак судовай рэформы на Беларусі

1872 г. Заснавана чыгуначная станцыя Асіповічы

1873 – 1875 гг. Узнікненне і дзейнасць першых народніцкіх гурткоў у беларускіх гарадах

1873 г., верасень Пачатак эксплуатацыі чыгуначнай магістралі Маладзечна – Бабруйск – Гомель Лібава-Роменскай дарогі

1873 – 1912 гг. Дзейнасць Мінскага камерцыйнага банка

1874 г., 1 (13) студзеня Увядзенне ўсеагульнай вайсковай павіннасці

1875 г., 29 красавіка (11 мая) Пачатак рэформы гарадскога кіравання ў заходніх губернях

1876 г., сакавік Забастоўка рабочых Мінскіх чыгуначных майстэрань – адно з першых выступленняў рабочых на Беларусі

1876 – 1921 гг. Дзейнасць настаўніцкай семінарыі ў мястэчку Свіслач

1877 г. Дзейнасць у Мінску гурткоў арганізацыі “Зямля і воля”

1878 г. Заснаванне ў Гомелі тэхнічнага чыгуначнага вучылішча

1879 – 1880 гг Прыезды у Мінск Г.В.Пляханава з мэтай арганізацыі выдання газеты “Черный передел”

1879 – 1882 гг. Дзейнасць у Мінску гурткоў арганізацыі “Чорны перадзел”

1881 г. Дзейнасць у Мінску друкарні народніцкай арганізацыі “Черный передел”

1881 г., 1(13) сакавіка Забойства нарадавольцамі імператара Аляксандра II

1882 г. Стварэнне на Беларусі акруговых судоў

1882 – 1889 гг. Дзейнасць у Мінску гурткоў “Народнай волі”

1882 г., 9 студзеня Закон аб абавязковым выкупе зямлі сялянамі і спыненні часоваабавязаных адносін сялян з памешчыкамі з 1883 г.

1882 г., май Заснаванне Сялянскага пазямельнага банка

1882 г.,чэрвень Выданне рабочага заканадаўства. Закон аб забароне выкарыстоўваць на фабрыках, заводах і мануфактурах працы дзяцей да 12 гадоў, абмежаванне рабочага дня падлеткаў (12 – 15 гадоў) і вызваленне іх ад працы ў начны час і святочныя дні

1882 г. Забарона яўрэям пражываць па-за межамі гарадоў на тэрыторыі яўрэйскай аселасці

1884 г. Выданне ў Пецярбургу нелегальнага часопіса “Гоман” – органа беларускіх нарадавольцаў

1884 г. Пачатак эксплуатацыі чыгуначнай лініі Вільня - Мінск

1884 – 1889 гг. Дзейнасць у г. Мінску першых рабочых гурткоў марксісцкага кірунку

1885 г., 3 чэрвеня Закон аб забароне начной працы жанчын і падлеткаў (да 17 гадоў)

1886 г. Заснаванне ў Мінску музычнага таварыста

1886 – 1902 гг. Выданне грамадска-палітычнай і літаратурнай газеты “Минский листок”

1886 г., чэрвень Закон аб увядзенні на прадпрыемствах разліковых кніжак

1890 г., 5 чэрвеня Адкрыццё ў Мінску гарадскога тэатра

1892 г. Заснаванне мастацкай школы ў Віцебску

1895 г. Увядзенне ў эксплуатацыю электрастанцыі ў Мінску

1895 г., студзень і сакавік Забастоўкі рабочых Мінскіх чыгуначных майстэрань

1895 г., красавік (май) Першае святкаванне рабочымі Мінска 1 Мая

1896 г., красавік З’езд прадстаўнікоў літоўска-беларускіх сацыял-дэмакратаў у Вільні. Утварэнне Літоўскай сацыял-дэмакратычнай партыі

1896 г., май Утварэнне Рабочага саюза Літвы пад кіраўніцтвам С.Трусевіча

1897 г. Першы ўсеагульны перапіс насельніцтва ў Расійскай імперыі

1897 г., 2 чэрвеня Закон аб абмежаванні рабочага дня на фабрыках і заводах 11,5 гадзінамі

1897 г, верасень Першы з’езд прадстаўнікоў яўрэйскіх сацыял-дэмакратычных арганізацый у Вільні. Утварэнне БУНДа

1898 г, 103 (13-15) сакавіка З’езд дэлегатаў Пецярбургскага, Маскоўскага, Кіеўскага, Екацерынаслаўскага “Саюза барацьбы за вызваленне рабочага класа”, кіеўскай “Рабочай газеты” і БУНДа. Утварэнне РСДРП

1898 г. Увод у эксплуатацыю трамвая ў Віцебску