Олданбалы программалық қамтамасыздандыру және оның даму тенденциялары

Қолданбалы программалық қамтамасыздандыру (ҚПҚ) Қолданушының нақты есептерін жаңартуға және орындауға арналған.(2 сурет)

3.сурет. Қолданбалы ПҚ құрылымдық схемасы

ПҚ базалық ПҚ басқаруында жекелесек ОЖ-да міндет атқарады. Қолданбалы ПҚ құрамына кіреді:

• Әр түрлі міндеттегі қолданбалы программалардың пакеті;
• Қолданушы мен жалпы ақпараттық жүйенің жұмыс программалары;

Қолданбалы программалардың пакеті(ҚПП)- анық кластардың есептерін шешу үшін арналған программалар кешені.

ҚПП-ң келесі типтері айырылады:

• Жалы міндет;
• Тәсілді-бағытталған;
• Проблема –бағытталған;
• Глобальдық желінің;
• Есептеу процесінің ұйымдастырылуы;

Жалпы міндетті ҚПП жалпы ақпараттық жүйенің және қолданушының функционалдық есептерін қолдану, жаңарту, автоматизациялау үшін арналған әмбебап программалық түліктер. ҚПП-ң бұл типіне мыналар жатады:

· Мәтіндік және графикалық редакторлар;

· Электрондық кестелер;

· Базалық мәліметтердің басқару жүйесі(БМБЖ);

· Интегралданған пакеттер;

· Case-технологиялар;

· Жасанды интеллект және эксперттік жүйесі.

Мәтіндік редакторлар. Көп жағдайда қолданушының ПК-да жұмысының барлығы келесі өңдеумен байланысты. Алдымен құжаттарды дайындауға байланысты жұмыстарға жатады. Құжаттарды дайындауда мәтіндік мәлліметтер, графикалық объектілер, кестелер, математикалық формулалар және т.б. кіреді. Мәтіндік редактордың негізгі міндеті құжатты жөндеуде, құруда қолданушыға оптималды жағдай жасау. Кейінгі кезде мәтіндік редакторларды таза парақты басу ғана емес, сонымен қатар оны безендіріп түрлі-түстермен бояйтын мәтіндік процессор ысырып шығаруда.

Көптеген мәтіндік редакторларды 4 топқа топтастыруға болады

Мәтіндік редакторлар - мәтіндерді құру және жөндеуге арналған (MultiEdlit.Brief.Norton Editor.Windows блокноты)

Құжаттар редакторы - құрлымы бойынша енгізілген құжаттар, беттер, азат жолдар және т.б. құжаттармен жұмыс істеу үшін арналған. Құжат құрлымына басқа қосымшаларда құрылуға болатын кестелер, графикалық оброздар.

Баспа жүйелері - үлкен, қиын құжаттарды(кітаптар, альбомдар, журналдар, газеттер және т.б.) дайындау үшін қолданылады. Баспа жүйелеріне мысал ретінде Corel Ventura Publisher, Adobe PageMaker, QuarkXPress айтуға болады.

Ғылыми мәтіндердің редакторлары - олар формулалардың, арнайы графикалық белгілердің көп көлемде бар ғылыми математикалық мәтіндерді жөндеуде және қолдануда дайындалуда ерекшелінеді. Ғылыми мәтіндердің редакторларының ішінен ең белгілілері ChiWriter және MathCAD көрсетуге болады, қазіргі мәтіндік редакторлар формулаларымен құжаттарды дайындау құралдарын өздеріне қосады, солардың бірі Microsoft Equation болады.

Графикалық редакторлар диаграмма, илюстрация, кестелер сияқты графикалық құжаттарды өңдеу. Графикалық редакторлардың ішіндегі ең белгілілері PC Paintbrush, Corel DRAW пакеті, Adobe Photoshop және Adobe Illustrator.

Электрондық кестелер. Кестені өңдеу үшін арналған ҚПП электрондық кесте деп атайды. Кестедегі мәліметтер жол мен бағананың қиылысында орналасқан ұяшықта болады. Бұл кластың ең белгілілері Microsoft Excel, Lotus1-2-3,Ouattro Pro.

Базалық мәліметтерді басқару жүйесі. Ішкі машиналық ақпараттық қамтамасыздандыруды орнату үшін арнайы ҚПП-БМБЖ қолданылады.

Мәліметтер базасы - дискіде сақталатын арнайы ұйымдастырылған мәліметтер жинағының жиынтығы.

Мәліметтер ұйымдастыру тәсіліне қарай желілік, иерархалдық, бөлінген және реляциялық БМБЖ болып ажыратылады.

БМБЖ-ң ішінен кең тарағаны Microsoft Access, Microsoft FoxPro, Paradox(Borland коорпорациясы), және де Oracle, Informix, Ingres, Sybase, Progress т.б. БМБЖ компаниялары.

Интегреттелген пакеттер деп жалпы міндетті ҚПП –ң функционалды түрлі программалық кұрамдас бөліктерін біріктіретін ҚПП-ны айтамыз.

Қазіргі интегрелген ҚПП өзіне қосады:

• Мәтінді редактор;
• Электрондық кесте;
• Графикалық редактор;
• БМБЖ;
• Коммуникациялық модуль;

Case-технологияларды әр түрлі мамандар (аналитиктер, жобалаушылар, программистер) қатысатын жобаны коллективті таратуды талап ететін қиын ақпараттық жүйені құруда қолданылады.

Қазіргі Case-технологиялар әр түрлі класстағы АО құру үшін қолданылады: банктер, қаржы корпорациялары, үлкен фирмалар.

Эксперттік жүйе (ЭЖ). Эксперттік жүйенің негізін білім базасы құрайды. ЭЖ-да білімді көрсетудің екі негізгі формасы бар: фактілер және ережелер.

Эксперттік жүйелер– профессионалдық эксперттер деңгейінде қолданушылардың шешімдерін дайындау тар мамандандырылған облыста білім өңдеу жүйесі.

Эксперттік жүйелер келесі мақсаттарда қолданылады:

· Жүйе жағдайының интерпретациясы;

· Жүйедегі ахуал жобалауы;

· Жүйелердің жағдайын диагностикалау;

· Мақсатты жобалау;

· Жүйенің қызмет көрсетуіндегі қателіктерді жою;

· Қызмет көрсету үрісін басқару.

Тәсілді-бағытталған ҚПП. Тәсілді-бағытталған ҚПП айырмашылығы есептерді шығаруда оның алгоритмдік негізіне қандай да бір экономика – математикалық тәсіл таратылған.

Оларға жатады:

· Математикалық программалау (динамикалық, сызықтық, статистикалық);

· Желілік жобалау мен басқару;

· Массалық қызмет көрсету теориясы;

· Математикалық статистика.

Проблемалы-бағытталған ҚПП.Бұл ҚПП-ң ең кең классы. Проблемалы-бағытталған ҚПП деп нақты бір функционалдық облыста қандай да бір есепті шығаруға арналған программалық түліктер аталады.

Өндіріс саласы үшін проблемалы-бағытталған ҚПП. Кәсіпорындармен автоматизацияландырылған басқару жүйесінің жаппай енуі біздің елге 70-80 жылдарға келді. Оларды сол кездің ақпараттық базасында құрды-мэйнфреймде ЕС ЭЕМ, СМ ЭЕМ және т.б. Бүгін де олардың дамуының негізгі бағыты жаңа талаптарға сай, интегретталған ақпараттық жүйені құру.

Өндірістік – экономикалық қызметті автоматизациялаудың шетел нарығының жүйесі жүздеген ҚПП кешендеріне жетеді. Оларды 4 топқа топтастыруға болады:

1.Үлкен және орта кәсіпорындардың барлық қызметтін автоматизациялау үшін ортақ міндетті ығыстырылған ұсыныстар ҚПП кешендері. Бұған жоғары бағалы класстың көп функционалды түліктері: R/3 (SAP), Oracle, Mac-Pac Open(A.Andersen) және т.б. Бұл класстың Ресейлік ҚПП «Галактика»(Жаңа Атлант);

2.Анық типтің өндірісін басқару үшін ұсыныс комплектілері. Оларға: Genesic Manufacturing Suite (Edwards)-тапсыры спен жинау, Trition (Baan)- дискреттік өңдірістің түрлі формалары, PRISM (Macam)- циклді бұзбайтын өңдіріс;

3.Мамандандырылған программалық түліктер: MMPS (i2 Technologies), MES (Fast System);

4.Бөлшектердің жобалауынан бастап тұтынушымен дайын өнім алған уақытқа дейін процестердің барлық тізбегін басқару ҚПП-сы(ERP жүйесі және т.б.)

Өндірістік емес салада проблемалы-бағытталған ҚПП. Материалдық өңдіріспен байланысты емес фирмалардың қызметін автоматизациялауға арналған. Бұл класс талаптары өндірістік ҚПП кешенінің талаптарына ұқсайды: ығыстырылған көп деңгейлі жүйе құру.

Өндірістік емес саладағы ҚПП кешендерінің ішінен банкілік, қаржылық және құқықтық автоматизацияландыратын пакеттерді бөліп көрсетейік:

Банкілік ҚПП ақпараттық жүйенің таңдап алынған декомпозициясына байланысты болады. Интерактивтік режимде, нақты уақытта, қаржылық операцияларды жүргізудегі есептерді шығаруда және банкпен басқаруда көрсететін көп модульдік жүйені айтатын пакет жиынтығынан тұрады. Банкілік ҚПП кешенінің таратудың техникалық негізі - глобальдық есептеу желілеріне қосылатын көп машиналы есептеу желісі (Swift, Reuter, Sprint, Internet және т.б.)

Кешенді банкілік ҚПП арасынан келесі фирмалар мен жасалған пакеттерді бөліп көрсетуге болады:

• IBM басқа фирмалармен бірігіп- программалық өнімдерді өндірушілер: IBIS/AS, Midas ABS;
• DEC –DBS концепциясы (Digital Banking System), PROFILE/FMS -Financial Management System PROFILE/IBS-Integrated Banking System-де таратылған, IBS-90-интегреттік банкілік жүйе;
• NCR, DBS-банктік типтегі ҚПП-ң кешені банкілік жұмысы (NCR Bank View) облысында «мәліметтерді ашық бірлесіп өңдеу» концепциясын таратады;
• Hewlett-Packard, HAI Bank концепциясын ұсынған (фирмасы мен бірігіп Diagram), программалық модульдердің жиынтығы түрінде таратылған;
• UNISYS-FSA жүйесі, Finesse Financial Branch Automation(банкілік мекеменің функцияларын автоматизациялау жүйесі);
• Siemens - Nixdorf (Германия)- диалогтық жүйе KORDOBA(банк қызметінің кешенді автоматизациялау);
• Olivetti (Италия)-банкілік платформа (Platform for Banking) автоматизацияланған банк үшін (банк қызметтінің ҚПП кешені);
• Bull (Франция)-банкілерді кешенді автоматизациялау ICBS жүйесі.

Рессейлік ҚПП банк кешенінің «Диасофт-БАНК»(АО «Диасофт»), RS-BANK(R-Style), «Ва-Банк СТАРТ»(ФОРС) және де ҚПП фирмалар кешені «Программбанк», «Инверсия», «Центр финансовых технологий», «ИЦАнкей», CSBI EE (Петербург).

Жеке зат облыстарының қолданбалы программалар жинағы. Әр түрлі зат (бухгалтерлік есеп, қаржылық менеджмент, құқықтық жүйе) облыстары үшін бірнеше жылдар бойы ҚПП-мен өңделген сотфердік индустрияның басты бағыттары болып табылады.

Бухгалтерлік есептің ҚПП(БЕ ҚПП). Әлемде әр түрлі қуаттағы, бағадағы бухгалтерлік пакеттердің таралғанына қарамастан Рессейлік кәсіпкерлер бухгалтерлік есепті реттейтін тез ауысатын заңдық актілер мен ауыспалы экономика талаптарына сай отандық пакеттерді таңдайды. Бүгінгі таңда Ресейлік автоматизацияландырылған бухгалтерлік жүйенің үш кезеңі шығуда.

БЕ ҚПП-ң бірінші кезеңі бухгалтерлік есептің тез өзгеретін ережелеріне функционалдық шектеу мен бейімделуге қиындығымен сипатталады. Олар автономды компьютерлерде автоматтандырылған жұмыс орны түрінде қолдануға арналған. Мысалы: «Финансы без проблем», «Турбобухгалтер», «Парус», «Баланс в 5 минут» БЕ ҚПП-ң екінші кезеңі айырмашылығы бухгалтерлік ережелеріндегі әр түрлі өзгерістерге бейімделуі және үлкен функционалдық толықтығы болып табылады. Олар локальдық желілерде және автономды қолдануға арналған. Мысалы: «1С.Бухгалтерия», «Инфобухгалтер», «Квестор», «Бест», «Монолит-Инфо» және т.б.

Қазіргі үшінші кезеңі БЕ ҚПП кәсіпорындар қызметінде автоматизациялау кешенді жүйесі интегралданады. Бұл пакеттердің көбі ОЖ Windows басқаруында жұмыс істейді және олар локальдық желілерде қолдануға арналған. Мысалы: Microsoft және 1C фирмаларын біріктіретін БЕ ҚПП «Офис», бұл бухгалтер функциясын автоматтандырып қана қоймайды, сонымен қатар фирманың іс жүргізуді «электрондық түрде» ұйымдастырады.

Қаржылық менеджмент ҚПП(ҚМ ҚПП). Фирма қызметінің анализі және қаржылық жобалау мүмкіндігі мен байланысты пайда болды. Бүгінгі Рессейлік нарық ҚМ ҚПП-ң екі негізгі классымен танылған: кәсіпорынның қаржылық анализі және инвестиция пайдалылығын бағалау үшін. Кәсіпорынның қаржылық анализ программалары қызметінің өткен және ағымдағы кешенді бағалауына және қаржылық тұрақтылық, капиталды қолданудың пайдалалығы, мүлікті бағалау сияқты жалпы қаржылық жағдайды бағалауын алуға бағытталған .

Бұл түрдегі есептерді шығару үшін ақпарат көзі жекелендіру типіне қарамастан бір формада құрылатын бухгалтерлік есептілік болады.

Берілген класстың ҚПП ішінен «ЭДИП» («Центривест Софт»), «Альт Финансы» («Альт»), Финансовый анализ («Инфософт»)

ҚМ ҚПП-ң басқа классы нақты инвестициялар мен жұмсалған капиталдың пайдалылығының бағалауына бағытталған. Бұл класста таралған ҚПП Project Expert (PRO-Invest Coiisalting), «Альт-Инвест» («Альт»), FOCCAL («Центривест софт»)

Анықтамалық құқықтық жүйе ҚПП. Олар өзімен үзілмейтін ағынымен келіп жатқан заңдық ақпараттардың үлкен көлемімен жұмыс істейтін пайдалы құралды көрсетеді.

Көбіне барлық дамыған экономикалық мемлекеттерде құқықтық анықтама жүйесі бар. АҚШ-та Wru, Lexis және т.б.; Великобританияда-Infolex, Prestel, Polis және т.б.; Италияда-Italguire, Entex; Бельгияда- Creoder; Германияда- Jurist, Lexinform және т.б.; Австрияда– RDB; Канадада- Datum; Францияда- Iretiv және т.б.

Ресейде он шақты құқықтық программалық жүйелер бар, олардың ішіндегі белгілілері «Консультант плюс» және «Гарант».

ЭЕМ-ң глобалдық желі программаларының қолданбалы программалар пакеті. Глобалдық есептеу желілерінің негізгі міндеті қолданушылардың территориялы – бөлінген ортақ желі ресурстарына, хабар жіберу мәліметтер базасына кіруінің берік және ыңғайлы қамтамасыздандыруы болып табылады. Электрондық пошта, электрондық хабарлама тақтасын құру үшін стандартты (осы желілерде) ҚПП қолданылады.

Глобалдық желі Internetтің стандарттық ҚПП-ны мысалға келтіруге болады:

· Кіру құралдары және навигация-Netscape Navigator, Microsoft Internet, Explorer;

· Электрондық пошта (Mail), мысалы Eudora банкілік жүйеде стандартты ҚПП халықаралық желілерде мәліметтерді беру мен дайындауды қамтамасыздандыратын стандартты ҚПП Swift, Sprint, Reuters.

Есептеу процессін ұйымдастырудағы ҚПП. ЭЕМ-де глобальдық және локальдық желілерде есептеу процессінің әкімшілік ұйымдастыруды әлемнің 50%-дан көп жүйелері Bay Networks(АҚШ) фирамасының ҚПП-н қолданады.

Бүгінгі таңда өңделіп жатқан ҚПП АО (Ақпараттық орта) 4 кезеңін ұйымдастыру концепциясына негізделген және келесі негізгі принциптері бар:

• Өңдеуді бөлу ортасынын потенциалын толық қолдану;
• Абсолютті ашық жүйені құру;
• Максималды экономикалық жүйені қамтамасыздандыру;
• Сапалы жаңа өңдірістік, иілгіш және ұйымдастырудың динамикалылық деңгейіне жету;
• АО құрлымын параллельды оптимизациялау, «бизнес қосымшалары» ОА ресурстарының көмегімен ұсталынатын;