Пернетақта немесе пернелік

ДЭЕМ пернелік тақтасы немесе пернелігі, кез-келген ЭЕМ пернелігі тәрізді бір тақтада орналасқан пернелер жиынтығынан тұрады. Әрбір адам пернелік арқылы компьютерге символдық ақпарат енгізіп солардан оны басқару командаларын да құрастыра алады. Бұл күнде IBM компьютерлері пернелігінің екі түрлі стандартты бар: 84 және 101 пернелік. Бірақ екі стандартта да пернелерінің қызметі бірдей тек олардың орналасуында кейбір пернелердің екі-екіден болуында ғана аздап айырмашылық бар.

IBM мен үйлесімді ДЭЕМ пернелігі стандартты пернелер жиынтығынан тұрады, олар белгілі бір тәртіппен орналасып мынадай топтарға жіктеледі;

___алфавиттік-цифрлық және таңбалық пернелер:

Латын әріптері және олармен бірге орналасқан орыс,қазақ әріптері цифрлар, тыныс белгілері арифметикалық,логикалық және де басқа символдар “бос орын” белгісі;

___Функционалдық пернелер;F1-F12

___әр түрлі қызмет атқаратын пернелер: enter,tab,ctrl,alt,shift,numlock,capslock scrolllock,pause(break),prtsc,және “+”, “-”, “*”, “/” тәрізді пернелер;

___түзету үшін қолданылатын басқару пернелері: Insert, Delete, Home, End, Pgup, Pgdn, Bascspace және бағыттауыш тілсызық пернелер. Терілген символдар экранның “I” таңбасы яғни курсор тұрған екпінді нүктесіне енгізіледі.

Курсор (сілтеме белігі) - жыпылықтап тұратын тік сызықша тәрізді бір символдың орнын көрсетіп тұратын таңба.

Алфавиттік әрбір перне латының не қазақтың (орыстың) бір әріпін енгізе алады.Латын әріптері QWERTY стандарты (екінші жолдың сол жақ шетінде орналасқан пернелер тізбегі) бойынша,ал қазақ орыс әріптері баспа машинкасындағыдай болып орналасқан. Цифрлық пернелер қазақ әріптерімен бірге жоғарғы жолда тұр, сандар енгізуді оңайлату мақсатында олар оң жақ шетте тағы қайталанған. Функционалдық пернелер басқару командалары ретінде белгілі бір операцияны орындалай алады.Олардың атқаратын қызметі жұмыс істеп тұрған программаға байланысты болады. F1 пернесі көбінесе ЭЕМ-нің өзінен жылдам көмек алуды сұрау үшін қолданылады.

Бағыттауыш ( ) тілсызық пернелер мен Home, End, Pgup, Pgdn пернелерін курсорды басқару пернелері деп аталады. Олардың қызметі:

-пернелері курсорды көрсетілген бағытта бір орынға жылжыту;

Home – курсорды жолдың басына жылжыту;

Pgup - курсорды мәтін бойынша бір рет жоғары көтеру;

Pgdn - курсорды мәтін бойынша бір рет төмен түсіру;

Baskspace пен Delete пернелері қате енгізілген символдарды өшіреді, Baskspace – сол жақтағы символды өшіреді, Delete – курсордың оң жағындағы символдарды өшіреді. Бір сөзбен, екінші сөз “бос орын” пернесін басу арқылы бөлініп жазылады.Tab пернесі курсорды көрші терезеге немесе кестенің келесі бағанасына жылжытады. Insert пернесі мәтінді түзету режимінде екі мүмкіндіктің бірінен біріне ауысуын қамтамасыз етеді, олар: ”Енгізу”-символдарының арасына оларды ығыстыра отырып, жаңа символ енгізу режимі және “Алмастыру”- бұрынғы енгізілген символдарды теріліп отырғанжаңа символдарменауыстырады. Enter – пернесін басу кез-келген команданың енгізіліп біткенін көрсетеді де, енгізіліп ақпаратты компьютермен өңделе бастайды.

Capslock, Scrolllock, Numlock - белгілі бір тәртіп (режим) орната алатын пернелер тобын құрайды. Бұлардың бірін басқанда мүмкін болатын екі тәртіптің бірін орындайды: негізгі тәртіп компьютер іске қосылғанда бірден орнатылады.Сол пернені қайта бассақ, қосалқы режим іске қосылады.

Қосалқы режимге көшкенде пернеліктегі кішене шам жанып белгі береді.

Capslock - пернесінің негізгі режим – кіші әріптерді енгізу, қосалқысы – бас әріптерді енгізу.

Numlock- пернесінің негізгі режимі - қосымша цифрлық пернелердің курсорды басқару тәртібін орнату болса, қосалқы - цифрларды теру тәртібін орнату.

Ctrl, Alt, Shift - пернелері тіркелу пернелері болып саналады да басқа пернелермен бірге пайдаланып әртүрлі әрекеттер комбинациясын іске асырады. Олардың атқаратын қызметтері әрбір программада өзгеріп отырады,сол себепті атқаратын жұмысын программалар сипаттамаларын білу керек.

Ctrl,Alt пернелері басқа пернелер қызметін өзгертуге пайдалынады.

Компьютерді басқару мақсатында қолданылатын бірнеше негізгі комбинация бар:

Сtrl+Alt+Delete-компьютерді өшіріп қайта іске қосу әрекетін орындайды,яғни оператциялық жүйе жұмысын жаңалау ісін атқарады.Көптеген ЭЕМ-дер жүйе блогында Reset батырмасы бар. Соны басу арқылы да жоғарыдағы әрекетті орындауға болады.

Ctrl+Break-орындалып жатқан программаны кілт тоқтату немесе команда орындауды доғару,кейде бұл комбинция орнына Ctrl+C пернесінде болады.

Ctrl+S орындалап жатқан әрекетті уақытша тоқтата,тұрып мұның да орнына Pause пернесін басуға болады.

Shift+Prtsc экрандағы бейнені баспа құрылғысына шығару жаңа компьютерлерінде бұл экрандағы бейне буферге алу қызметін атқарады. Мәтіндерді түзету кезінде регистрлік пернелер ішінен тек shift пернесінің тікелей атқаратын қызметі бар,ол бас әріп енгізуді іске асырады.Мысалы Shift+r-R бас әріпін енгізу.Ал цифрлық перненің бетінде жазылған екі символдың жоғарғы жағында көрсетілгенін енгізу үшін Shift пернесін басу қажет.Бас әріптерді тұрақты күйде теру үшін Caps Lock пернесін қолданамыз.

Esc-пернесі (шығу,көшу) кез келген әрекетті орындамай тоқтатуды жүзеге асырады.

Tab-мәтінді түзету кезінде кестенің келесі бағанасына өтуді орындайды.Кейбір программада оның атқаратын қызметі басқашада болуда ықтимал:экрандағы келесі терезеге өту немесе менюдің басқа командасына ауысу және т.с.с. Пернелікте латын әріптері американдық машинкалардағы секілді,ал қазақ,орыс әріптері біздегі машинанкалар таңбаларына сәйкес орналастырылған. Бұл алфавиттен екіншіге ауысу перне драйверінің арнаулы програмасын орындау арқылы жүргізіледі. Ол компьютер ток көзіне жалғанғанда іске қосылып тұрақты күйде жұмыс жасап отырады.Кейбір драйверлер алфавитті ауыстыру үшін екі Shift пернелерін қатар басуды талап етсе,кейбір Shift+Ctrl пернелерін немесе одан да басқа комбинацияларды пайдалануды талап етеді.

Тышқан

Қазіргі көптеген прогаммалармен жұмыс істеу үшін тышқан немесе оны ауыстыра алатын құрылғылар қолданылады. Бұл құрылғыларды көрсеткіш (указатель ) құрылғылар деп аталады.

Тышқан алақанға сиятын, екі не үш кнопкасы бар кішкене қорапша. Жүелік блокқа жалғанатын проводымен бірге ол шынында тышқанға ұқсайды.Тышқанды стол бетімен қозғалтқанда компьютер экрандағы тышқанның стрелкасыда қозғалады. Керекті командаға стрелканы әкеліп кнопканың біреуін бассақ, командамыз орындалады. Әдетте тышқанның сол жағындағы кнопка қолданылады.