Кіші жүзден шыққан айыр тілді алшын – Әйтеке би

Азақтардың қоныстануы мен жалпы саны.

1. Кіші жүздің иеленген (мекендеген) жер-аумағы бүкіл Батыс Қазақстан аумағы.

Орта жүздің иеленген (мекендеген) жер-аумағы Орталық, Солтүстік, Солтүстік-шығыс Қазақстан.

Ұлы жүздіңиеленген (мекендеген) жер-аумағы Оңтүстік, Оңтүстік-шығыс Қазақстан.

2. XVIII ғ.аяғында қазақ халқының саны шамамен 2,5 миллион адамға жуық.

3. Жалпыға бірдей алғашқы халық санағы болды Ресей империясында 1897 жылы.

4. 1897 жылы Ресей империясында болған жалпыға бірдей алғашқы халық санағында Қазақстанда тұратын қазақтардың саны шамамен 3,4 миллион адамға жуық.

5. Қалаларда тұратын қазақтың саны 1,1%-дан асқан жоқ.

6. Қазақстанда тұратын қазақтардың саны шамамен 3,4 миллион адамға жуық болды1897 жылы Ресей империясында болған жалпыға бірдей алғашқы халық санағы бойынша.

7. Шыңғысхан ұрпақтары Қазақстанды биледі 600 жыл бойы.

8. Хан сайлау үшін сұлтандарды, билерді, батырлар мен рубасыларды арнайы шақырып хан сайлайтын құрылтай жиналысын.

9. Хан билігі Кіші жүз бен Орта жүзде жүргізіліп келді 1822-1824 жылдарға дейін.

10. Астрахан губерниясындағы Ішкі Ордада хан билігі жойылды 1845 жылы.

11. Қазақ хандары қалыптасқан дәстүр бойынша жерленетін Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Йасауи мешітінің кесенесіне.

12. XVIII ғасырдағы ең айбынды хандар: Тәуке , Абылай және Әбілқайыр хан.

13. XIX ғасырдағы ең күшті хан – Кенесары Қасымұлы.

Сұлтандар.

14. Шыңғысханның бүкіл ұрпақтары аталдысұлтандар.

15. Олар (Шыңғысханның ұрпақтары – сұлтандар) қожалар секілді болды «ақсүйектер» қатарында.

16. Халық арасында оларды атадытөрелер.

17. Төрелер жеке әлеуметтік артықшылықты топты құрды. Оларды мойындады қазақтар мен көршілес жартылай көшпелі және отырықшы диқандар.

18. XVIII ғасырдың бүкіл барысында төрелер тобынан шыққандарды хан тағына отыруға арнайы шақырулар жиі-жиі болып тұрды Башқұртстан мен Орта Азия мемлекеттерінде.

19. Сұлтандардың (төре, ақсүйектердің) айрықша артықшылық жағдайы көрініс тапты қазақтардың дәстүрлі әдет заңында нақты.

20. Сұлтандардың ісін билер соты қарай алмайтын, олардың ісін тек қана қарайалатын хан сотында.

21. Сұлтандарға денеге зақым келтіретін жаза қолданылмайтын және оларға тіл тигізіп, масқаралағандарға айып төлеу міндетті болған. Ал оны өлтіріп қойған жағдайда төлететін ә дет заңы бойынша құн.

22. Бұл құнның мөлшері тең болатын қатардағы 7 қарапайым көшпелілердің құнына.

23. Олар өздерінің қыздарын ұзататын тек сұлтандар мен қожаларға ғана.

24. «Қара сүйектен» қыз алып некеге тұрғандар аталатынқарамандар.

25. Сұлтандар жеке-жеке ауыл болып көшіп-қонып жүретін. Бұл әлеуметтік топтың белгілі өкілдері Сұлтанбет төре, Орыс Сұлтанбетұлы, Шоқан Уәлиханов, Ғұбайдулла Уәлиұлы, Қасым Абылайұлы, Саржан Қасымұлы және басқалары.

26. Сұлтандардың беделі қарапайым қазақтың беделімен тең болуына себеп болған1867-1868 ж. қабылданған патша үкіметінің әкімщілік реформасы(Кіші жүз бен Орта жүзде хандық билік жойылғаннан кейін).

Ожалар.

27. Қожалар қазақ қоғамында саналды ақсүйектер қатарында.

28. Қожалар өздерінің арғы аталарын кімнен тараған деп есептеді Мұхаммед пайғамбардың туыстарынан.

29. Ислам дінін насихаттап, олардың негізгі қағидаларын уағыздаған қожалар.

30. Балаларды сүндетке отырғызу, неке қию, үйлену, қайтыс болған адамды жерлеу, аруақтарға арнап ас беру өткізілді қожалардың қатысуымен.

31. Қазақтар қожаларды шақыртатын Қазақстанның оңтүстігінен және Орта Азия қалаларынан.

32. Көшпелі және жартылай көшпелі қазақ руында қожалардың отбасы болатын 2-3.

33. Патша үкіметі қожалар жайында Түркияның саясатын жүргізушілер деп ойлады.

34. Қазақ халқының рухани мәдениетін дамытуға елеулі үлес қосқан қожалар.

35. Айтыстарға түсіп, халық арасына кең танылған Күдері қожа.

36. Ағартушы-ғалымдардың бірі – қожадан шыққан Мұхамед Салық Бабажанұлы.

Рамалар.

37. Қазақ қоғамының құрамында әр түрлі этностық және субэтностық топтар болды. Соларды бір тобы құрамалар.

38. Құрамалар – әр түрлі рулардың, тайпалардың және басқа халық өкілдерінен құралды.

39. Олардың құрамында болды қарақалпақтардың, қырғыздардың және ноғайлардың бірнеше шағын топтары.

40. Ақмола губерниясының, Көкшетау уезіндегі қазақтардың ортасына біржола сіңісіп кеткен қырғыздардың өкілдері.

41. Ташкент қаласындағы құрамалардың жалпы саны 50 000 адамнан асатын.

42. Қазақ даласының шет аймақтарын мекендеген құрамалар.

Тархандар.

43. Патша өкіметіне айрықша сіңірген адал қызметі үшін берілетін атақ тархан.

44. Қазақтар арасында Ресей императоры II Елизаветаның арнайы жарлығымен ең алғаш тархан атағын 1743 жылы Жәнібек пен Есет батыр алды.

45. Ең алғаш 1743 жылы тархан атағын алған Орта жүз батыры Жәнібек пен Кіші жүз батыры Есет болды.

46. Қазақтардың башқұрттар мен қалмақтар арасындағы шиеленісті басуға белсене қатысқан тархандар.

47. Ең алғаш 1743 жылы тархан атағын Орта жүз батыры Жәнібек пен Кіші жүз батыры Есет осы кісінің жарлығымен алды Ресей императоры II Елизаветаның.

48. Бұрын тұтқынға түскен орыс азаматтарын және империяның қол астындағы халықтардың құл болып жүрген адамдарын Ресейге қайтарып беруге көмектескен Орта жүз батыры Жәнібек пен Кіші жүз батыры Есет.

49. Тархандардың қатары азая бастаған уақыт XIX ғ.ортасы.

50. XIX ғ.орт. Қазақстанда тархан атағы барлар саны не барыболды 20 адам ғана.

Билер.

51. Қазақ қоғамында әлеуметтік билікке ие топ билер.

52. Билер ру ақсақалдары мен қазыларының міндетін атқарды.

53. Руарарлық және тайпааралық мәселелерді шешкен билер.

54. XVIII ғасырдың басында қазақ даласындағы атақты билер:

Кіші жүзден шыққан айыр тілді алшын – Әйтеке би