Батпақтардың пайда болуы және дамуы
Үстіне мол ылғалға және ағыссыз жағдайға бейімдел-І ген өсімдіктер ғана өсетін, қалыңдығы 0,3 метрдён кем1] болмайтын, минералды тау жыныстарының бетіне шөк-і кен, ылғалға қанық органикалық материалдардан (шым-і тезек) тұрқтын құрылымды батпақ деп атайды. Ал, шым-і тезектің қалыңдыры 30 см-ден аз аумақтарды батпақ-1 танған жерлер дейді.
Әдетте батпақтар мен батпақтанған жерлер қатарла-І са орналасады, сол себепті олардың арасың дәл бөлетімі шекара жүргізу мүмкін емес, олар бір ландшафт түзілі-1 мі болып табылады (8.1-сурет).
8.1-сурет. Беткейлік (а) және ойпаңдық (э) шымтезек бат-пақтарының нобайы: микроландшафтар: /—қоға, қоғалы-қа-мысты; 2 — мүк-сфагналык, қогалық; 3 — сфагналық, 4 — кандыағаш; 5 — қарағай-мүк; 6 — сфагналық мүк шымтезе-гінің шөгіндісі; 7 — қоға, қамыс шымтезегінің шөгіндісі; 8 — минералдық грунт.
Шымтезек жылма-жыл өлетін өсімдік қалдықтары-ның жеткіліксіз дәрежеде ыдырауының (шіруініқ) нәтич жесінде пайда болады. Ол өзіндік физикалық, химиялыщ қасиеттерімен бетінде орналасқан минералды тау жы-І ныстарымен ерекшеленеді. Батпақтьщ пайда болуынз екі түрлі негізгі себеп жауапты: 1) аумақтьщ жалпы ғалдылығы, 2) келетін жылу мөлшері.
Ылғалдьщ үздіксіз мол болуы жер бетінде органикг лық материалдардың жиналуына басты себеп болып та-і былады. Бұл жағдайда топырақтағы оттегі алмасу әлсі-| реп, топырақ қуыстарына ауа келу қиындауына байлг нысты өсімдіктердің органикалық өлі қалдықтарыны^ тотығуы шектеліп, гуминдік қышқылдар қальгатасаді және органикалық материалдардьщ «бұқтырылған» жи ынтығы пайда болады. Бұл заттар өз салмағының жәм ылғалдық түтікшелердегі қысымньщ әсерінен.
ығыздалуы әрі деформацияға ұшырауы нәтижесінде {'•рганикалық тау жынысына — шымтезекке айналады. Тымтезек күшті ылғал ұстау қасиетімен және денесін-дегі судың молдығымен ерекшеленеді.
Зерттеу жұмыстары шымтезектің көлемінің 87...97%-і су.10...2% — құрғақ зат, 1...7%-і — газдан тұратынын далелдеді.
Шекарасы шымтезек кенішінің шекарасымен сәйкес, ватпақ алып жатқан тұйық контурлы, жер бетінің бір бөлігін батпақ массиві деп атаймыз. Батпақ массивтері адетте біртіндеп батпақтанғак жерлермен ұштасып жатады.,
Батпақтардың өсімдік жамылғысы ағаш, шөп, мүк, буталардың көптегён түрлерімен ерекшеленеді. Өмір сү-регін ортаға бейімделген белгілі бір өсімдіктер бірлесті-гін фитоценоз деп атайды.
Батпақтардың өсімдік жамылғысында карапайым да, күрделі де фитоценоздер кездесуі мүмкін. Олардың орна-ласуына су режимінің әсері тікелей болуына байланыс-ты, бір ғана батпақ массивінің әр бөлігінде әр түрлі фи-тоценоз түрлерінің қалыптасуы әбден мүмкін.
Батпақ массивтері мен оның гидрологиялық режимі және батпақ өсімдіктерінің сипаттамасы арасындағы байланыстарды анықтау кезінде зерттеу нёгізіне батпақ фациясы немесе батпақтық ландшафт деген түсінікті алады. Батпақтық ландшафт деп біркелкі өсімдік қүры-лымы сақталған, түрлік қүрамы және батпақ бетінің бедері ^ірыңғай болып келетін батпақ амлп жатқан ау-мақтың бөлігін айтамыз. Батпақ ландшафтының өсім-діктері. қандай бір өсімдік ассоциациясы немесе флора-лық құрамьі құрылымы жақын өсімдік ассоциациялары-нан немесе әр түрлі ассоциациялар кешенінен Тұруы мүмкін.
Өсімдік ассоциацияЛары әр түрлі өмірлік сипатқа ие өсімдік түрлерінен тұрады (мүктер, ағаш тұқымдастар, бүталар, шөптесін өсімдіктер және т. б.) Мұндай әрбір топта сулық-минералдық қоректену жағдайына талап қоятын және талап қоймайтын өсімдіқ түрлері кездесуі мүмкін.
Қоректену жағдайына талап қоятын өсімдік түрлері минералдылығы жоғары суларда өседі және олар кұрай-тын фитоценоздар евтрофты өсімдіктер деп аталады.
Екінші топтағы өсімдік түрлері тек күрамында еріген тұздар өте аз мөлшерде болатын тұщы суларда өседі