Дениет философиясының негізі.
Мақсаты.
Көне мәдениет саласындағы құндылықтық қарым – қатынаспен мәдениет негізіне назар аудару.
Жоспары:
1.Мәдениет туралы әртүрлі ғылыми концепциялардың тұжырымдары.
2.Мәдениет және өркениет арақатынасы, байланысы, заңдылықтар, ерекшеліктері.
3.Жеке адамның, әлеуметтік топтың, қауымдастықтың, жалпы қоғамның мәдениеті туралы.
Тапсырма:
Мәдениет теориясының түсінігіне, маңызына назар аудару.
Әдістемелік нұсқау
Мәдениет ұғымына, тарихи қалыптасуына, маңызына деген назар аудару және көңіл бөлу.
«ФИЛОСОФИЯ» ТЕСТІЛЕРІ
1ФИЛОСОФИЯНЫҢ ҚАРАЙТЫН МӘСЕЛЕЛЕР ШЕҢБЕРІ
ЖӘНЕ ҚОҒАМДАҒЫ РОЛІ
1 Дүниетанымның рефлексиялық типін көрсетіңіз
A) мифологиялық;
B) діни;
C) философиялық;
D) қарапайым;
E) ғылыми.
2 Адам өмірінің сапасының себебі ретінде ерікті қарастырушы, бірақ
ақылдың мәнін төмендете қарастыратын дүниетаным
A) релятивизм;
B) фидеизм;
C) фатализм;
D) скептицизм;
E) волюнтаризм.
3 Дүние туралы түсінігі « Кез келген діни құрылымдар былай пайда
болады... ішкі күштердің адам басындағы фантастикалық бейнесі, оларға оның
үстемдігі, бұл дүниелік күштің бейнесі о дүниелік форма ретінде қабылданады»
деген түсінікке сәйкес ілім
A) неотомизм;
B) марксизм;
C) прагматизм;
D) неофрейдизм;
E) экзистенциализм.
4 Жоғарғы мәдени құндылыққа сәйкес келетін ғылыми білім ретіндегі
дүниетанымдық позиция қалай аталады?
A) аксеология;
B) герменевтика;
C) отнология;
D) сциентизм;
E) праксеология.
5 Праксеология – ілімі бұл...
A) таным;
B) адам әрекеті;
C) өнеге;
D) қоғам;
E) мәдениет.
6 Дүниетанымның келесі түрі белгілі:
A) дүниетанымдық, поэтикалық, философиялық;.
B) діни, ғылыми, ғылыми емес, атеистік;
C) мифологиялық, діни, гуманитарлық;.
D) мифологиялық, діни, философиялық;
E) діни, жаратылыстану ғылымы, гуманитарлық .
7 Қоғамдық сананың формасы бойынша философия:
A)тіршілік етпейді;
B) қоғамдық болмыс сирек жағдайда ғана бейнеленеді;
С) жалпылама көзкарас жағдайында ғана қоғамдық болмыс бейнеленеді;
D) қоғамдық болмыс бейнеленбейді, бірақ объективті өмір сүреді;
E) жеке сананың қосындысы деп сипатталады.
8 Философиялық әдістемеге тән түсінік:
A) зерттеме объектісінің негізін ашудағы бағыт;
B) күрделі терминология мен түсініктерді пайдалану;
C) зерттеме процесстерін нақты шекаралық этаптарға бөлу;
D) жаңа жіктемелік әдістерді жасау;
E) тек қана теориялық әдістермен жұмыс.
9 « Әлем мынадан тұрады... » деген қандай ілім нұсқасы:
A) діни ілім;
B) субстраттық жақ;
C) субстанционалдық жақ ;
D) материализм;
E) идеализм.
10 Құдайды табиғатпен бір деп қарастыратын ілім қалай аталады?
A) деизм;.
B) теизм;
C) атеизм;
D) пантеизм;
E) солипсизм.
11 Әлем негізі екі бастама: материя және идеядан тұрады деген
философиялық ағым қалай аталады?
A) дуализм;
B) идеализм;
C) монизм;
D) плюрализм;
E) скептицизм.
12 Материализмнің қандай негізгі түрін білесіз?
A) метафизикалық, реалистік;
B) диалектикалық , позитивтік;
C) диалектикалық , метафизикалық.;
D) вульгарлық, скептикалық ;
E) метафизикалық, талдаулық .
13 Философияның қай анықтамасы дұрыс әрі толық?
A) философия – бұл логикалық тіл ілімі;
B) философия – бұл ғылымдардың ғылымы;
C) философия – бұл әлем жүйесі туралы жалпы түсінік, дүниетанымның
теориялық негізі;
D) философия – бар болу туралы ілім;
E) философия – даналықты сүйемін.
14 Идеализм деген
A) өмірге идеалдық мәнді негіздеуге ұмтылыс;
B) адамды жетілдіруге ұмтылыс;
С) өмірден алыс бұлдыр түсінік;
D) материалдықты анықтауда сананы, ойды алғашқы деп мойындау;
E) абстракты ойлау.
15 Табиғаттың жалпы заңдылығы жайлы ғылым, қоғам және сана былай
аталады
A) метафизика;
B) синергетика;
C) теология;
D) философия;
E) схоластика.
16 Философияның негізгі сұрағының мәні келтірілген тұжырымдардың
қайсысына сәйкес келеді?
А) адам – Құдай;
В) теория – тәжірибе;
С) сөз – іс;
D) сана – материя;
Е) себеп – салдар.
17 Мифология ұғымы нені білдіреді?
А) рационалдық таным;
В) жалпы сана;
С) күмәнділік;
D) еркін ой;
Е) интуитивтік таным.
18 Діндегі басты нәрсе:
А) прогреске сенім;
В) өзіне сенім;
С) тылсым күшке сенім;
D) ғылымға сенімсіздік;
Е) болашаққа сенім.
19 Адамзаттың ең көне рухани мәдениетінің түрі:
А) миф;
В) философия;
С) дін;
D) атеизм;
Е) ғылым.
20 Будда бойынша өмірдің мәні не болып табылады?
А) қарым-қатынас;
В) еңбек;
С) азаптану;
D) ақиқатқа жету;
Е) қоғамдық өмір.
21 Философияның әдістемелік міндетінің негізгі ерекшелігі:
А) нақтылы және жалпы ғылым танымның әдістерін жүйелеу;
В)теориялық ойланудың жалпылық және универсалдық формаларын зерттеу;
C) рационализация дегеніміз– философиялық емес ойларды логикалық
түсініктерге ауыстыру;
D)танымның бірегей формаларын зерттеу;
E) ғылыми-теориялық танымның жеісіктерін жалпылау.
22 Философияның негізгі сұрағын басқа түрде қалай айтуға болады ?
А) әлемдегі оқиғалар кездейсоқтықтың әсерінен бола ма, әлде олар қатаң бір
заңдылықтардың тізбегі ме?
В) ойлану қандай формада жүзеге асады және оның материяға қатынасы?
С) адам миы қалай дамыды?
D) адам өмірінің мәні мен мақсаты неде?
Е) біздің ойларымыздың мазмұны қайдан және қалай пайда болады?
23 Философиялық білімнің негізгі ерекшелігі неде?
А) оған дәуірдің түрлі әсері болады;
B) өз мәні бойынша ол мәңгілік;
С) тұрақты түрде дамып, жаңарып отырады;
D) ол жалпы және теориялық мазмұнда;
Е) ол көбінесе субъективті.
24 Өмірге көзқарастар мен оны бағалау,ол жайындағы принциптер
жиынтығын қалай атайды:
A) дүниені ойлау;
B) дүниетаным;
C) дүниетүсінік;
D) дүниені сезіну;
E) дүниені көру.
25 Ведалық текстер әдебиеті:
A) мистикалық сипатта;
B) теологиялық сипатта;
C)мифологиялық сипатта;
D)діни сипатта;
E) ғылыми сипатта.
26 Мына тұжырымдардың қайсысы философияға қатысты?
A) кез-келген құбылыс себепті негізделген;
B) бостандық пен қажеттілік біріне-бірі сәйкессіз;
C) заттар атомдардан құралған;
D) кеңістік пен уақыт болмыстың материалдық обьектісінің формасы емес;
Е) энергияның мөлшері тұйық жүйеде сақталады.
27 Аристотельден кейінгі «екінші ұстаз » атанған Шығыс ойшылы:
A) әл-Кинди;
B) аль-Газали;
C) ибн-Бадж;
D) әл-Фараби;
Е) ибн-Сина.
28 Қазақтардың дүниетанымында орталық табыну заты не болып еді:
A) ұмай;
B) жер-су;
C) күн;
D) Ай;
Е) Тәңір.
29 Тарихи тұрғыдан философияның алдында келесілердің қайсысы болған
жоқ?
А) мифология;
В) дін;
С) әлеуметтану;
D) геометрия;
Е) тарихи білім.
30 Философия қай елде пайда болды?
А) ежелгі Қытайда;
В) ежелгі Үндістанда;
С) ежелгі Грецияда;
D) бір уақытта ежелгі Үнді, Қытай және Греция жерлерінде;
Е) Еуропада.
31 Философияның алғашқы түсінігі?
A) жетілген даналық идеясы;
B) ойлану формасы;
C) даналық туралы ілім;
D) жан, мәдениет;
E) даналықты сүйемін.
32 "Медицинаның канондары"еңбегінің авторы
A) ибн –Сина;
B) Абай;
C) Ш. Уалиханов;
D) Ы. Алтынсарин;
E) Аристотель.
33 Қазақтардың дәсүрлі философиясының негізгі ерекшелігі:
A) идеализм;
B) суфизм;
C) космоцентризм;
D) материализм;
E) геоцентризм.
34 Аталған танымдық әдістердің ішінде қайсысы жалпы логикалыққа
жатпайды?
А) анализ;
В) синтез;
С) байқау;
D) абстрактылық;
С) индукция.
35 Онтология – ілімі бұл:
А) ойлау;
в) болмыс;
С) таным;
D) құндылық;
Е) адам.
36 Ғылымға «мәдениет философиясы» терминін XIX ғасырда кім енгізді?
A) Фихте;
B) Мюллер;
С) Конт;
D) Шеллинг;
E) Гегель.
37 Табиғат пен әлеуметтік шындықты тануда сананы бірінші орынға
қоюды қалай атайды?
А) материализм;
В) дуализм;
C) прагматизм;
D) идеализм;
E) агностицизм.
Рационалдық пен жүйелілігі,
теориялық бейнеленуімен
ерекшеленген дүниетанымның жоғарғы деңгейі
А) философия;
B) таным;
C) болмыс;
D) дін;
E) мифология.
39 Философияның қандай анықтамасы мүлдем дұрыс емес
А) философия- бұл жеке теория;
В) философия- бұл дүниетаным;
С) философия-қоғам мен табиғаттың дамуының жалпы заңдылықтары туралы
ғылым;
D) философия- бұл мәдениеттің квинтэссенциясы;
Е) философия-бұл ойларға толы, дәуір.
40 Тарихи процестің қозғаушы күштерін, бағытын, мәні мен мақсатын
зерттейтін философия бөлімі?
А) гносеология;
B) онтология;
C) ғылыми философияның әдістемесі;
D) әлеуметтік философия және тарихи философия;
Е) философиялық антропология.
41 Жердің шығуы туралы ғылым гипотеза жасаған, неміс классикалық
идеалистік философиясының өкілі:
А) И. Фихте;
В) И. Кант;
С) Г. Гегель;
D) Л. Фейербах;
Е) Ф. Шеллинг.
42 Орыс философ-евразиялық:
А) Л.Н. Толстой;
В) В. С. Соловьев;
С) Н. П. Огарев;
D) В. Г. Белинский;
Е) А. И Герцен.
43 «Мен бірегеймін» деп зиратына жазуды өсиет еткен, жалпыға
қарағанда жекенің рөлін күшейткен XIX ғасырдағы философ :
А) Г. Гегель;
B) Ф. Ницше;
C) А. Шопенгауэр;
D) С. Кьеркегор;
E) К. Маркс.
44 Эвтаназия дегеніміз:
А) клиникалық өлім;
В) реанимация;
С) «тыныш өлім»;
D) өлімнен кейінгі өмір;
Е) биологиялық өлім.
45 Ницше Құдай мәселесін былайша қарастырады:
А) құдай өлген;
B) құдай мен адам – бірлікте;
C) құдай құндылықтарды жасаушы;
D) құдайда барлығы бірлікте;
E) құдай –жоғарғы адам.
46 Құдай мен табиғатты біртұтас деп есептейтін философиялық ағым?
A) эмпиризм;
B) деизм;
C) атеизм;
D) пантеизм;
E) фидеизм.
47 Философияның маңыздылығы:
А) тұжырымдардың қатаң ғылымилығында;
В) догматизмде;
С) дүниені тануда жалпылығы мен бұзылмастығын қарастыруға
талпынушылық;
D) табылмайды;
Е) дүниеге деген практикалық қатынас.
48 Ежелгі үнді діни-философиялық ілім, қазіргі әлемдік діндердің бірі:
А) буддизм;
В) чарвак-локаята;
С) брахманизм;
D) йога;
Е) джайнизм.
49 Қайта Өрлеу дәуірінде гелиоценризм идеясының авторы:
А) Бруно;
В) Галилео;
С) Кузанский;
D) Дж. Пико;
Е) Коперник.
50 Адамның қоршаған ортаға деген көзқарасын марксистік анықтама
бойынша бер
А) дүниеге деген теориялық қатынас;
В) дүниеге деген рухани, ішкі белсенділік;
С) биологиялық бейімделу белсенділігі;
D) қоршаған орта туралы ой толғау;
Е) заттық-ауыспалы практикалық іс-әрекет.
2 ЕЖЕЛГІ ДӘУІРДЕН ЖАҢА ЗАМАНҒА ДЕЙІНГІ
ФИЛОСОФИЯ ТАРИХЫ
51 Дүниенің бастамасы от деген идеяны айтқан көне грек философы;
A) Фалес;
B) Анаксимен;
C) Гераклит;
D) Эмпедокл;
E) Демокрит.
52 Эпикур мектебінің девизы, философиялық принцип:
A) барлығы өзгереді, барлығы ағымды;.
B) өзіңді өзің таны;.
C) елеусіз өмір сүр;.
D) білім – күш;
E) сенемін, бұл абсурдты.
53 Софистика бұл:
A) теория, ақиқатқа жету мүмкідігінде күмәндік келтіру;
B) әдейі негізгі
заңдылықтарды бұзу арқылы және формалды логикалық
принципті қолдану арқылы қате пікірді дұрыс жауап ретінде түсіндіру;
C) барлық жағдай түрінде қарастыратын пікір талас процесіндегі қорытынды
оқыту;
D) біздің барлық пікірлеріміз және білімізге қатынасты оқу;
E) қарама-қарсы пікір-талас қорытындысында пайда болған қиын шешімді
жағдай.
54 Көне қытай философиясының мектебіне жатады.
A) даосизм;
B) ньяя;
C) чарвак – локаята;
D) киники;
E) жайнизм.
55 Буддизмде нақты жаңа қайта туу күші қалай аталады?
A) атман;
B) сансара;
C) нирвана;
D) карма;
E) мокша.
56 Көне қытай Фа – цзя (законники) мектебі философиясының теориясы
жетілуі неге негізделген?
A) миф;
B) культ;
C) табу;
D) ритуал;
E) церемония.
57 Софистік адамгершілік позициясының этикалық бағытының
көрінісі?
A) этикалық релятивизм;
B) рационалдық этика;
C) гедонизм;
D) аскетизм;
E) альтруизм.
58 Ерте көне грек философиясының мәселесі
A) антропоцентризм;
B) космоцентризм;
C) социоцентризм;
D) гносеологизм;
E) эмпириомонизм.
59 Демокриттің философиялық позициясын анықтаңыз «кеңістікте
атомдар қозғалыста болады, осы арқылы басқа күрделілер пайда болады: от, су,
ауа, жер. Атомдардың кейбіреулерінің қосындысы ақырғы мәні»
A) материализм;
B) идеализм;
C) дуализм;
D) плюрализм;
E) эклектика.
60 Мына пікірді айтқан антик ойшылының атын атаңыз «Барлығы
ағымды, барлығы өзгереді...»
A) Фалес;
B) Демокрит;
C) Гераклит;
D) Зенон;
E) Сократ.
61 Буддизмнің негізгі идеясын атаңыз
A) өмір сүру қасірет;
B) әрекет істемеу позициясын ұстану;
C) өмір бұл ләззәт алу;
D) дүниені тануда өмірден рахат алу;
E) адам өмірінде ешқандай мән жоқ,
62 «Өзіңді өзің таны» деп айтқан авторды айтыңыз
A) Эпикур;
B) Парменид;
C) Сократ;
D) Платон;
E) Аристотель.
63 «Мемлекет» атты философиялық – саяси жұмыстың авторы, идеалды
мемлекеттің негізі туралы жазған антикалық философ
A) Анаксимен;
B) Зенон;
C) Платон;
D) Сократ;
E) Аристотель.
64 Майевитикалық танымның ерекше әдісін антик философтарының
қайсысы жасады?
А) Платон;
B) Сократ;
C) Аристотель;
D) Демокрит;
E) Эпикур.
65 Қытай философиясының өте маңызды түсінігі, аудармасындағы
мағынасы жол, сапар
A) инь;
B) жень;
C) дао;
D) ли;
E) ян.
66 Орта ғасыр философия бағыты, жалпы мағанасы реалды тұрғыда
маңызды және барлығын бір нәрсе деп түсіндіру
A) креационизм;
B) пантеизм;
C) номинализм;
D) теоцентризм;
E) реализм.
67 Негізгі қыры орта ғасырлық философиялық санаға тән
A) космоцентризм;
B) теоцентризм;
C) пантеизм;
D) наукоцентризм;
E) агностицизм.
68 Платонның «бар болмыс» туралы ойы:
A) атомдар;
B) ойлар;
C) әлемдік рух;
D) космос;
E) сезіммен қабылданатын заттар.
69 Үнді философиясындағы басты идеясы "Орта жол " болған ілім:
A) даосизм;
B) моизм;
С) жайнизм;
D) буддизм;
Е) легистер.
70 Конфуцийдің философиясындағы қайырымдылықтың орталық
принципі:
A) азаптан құтылу;
B) "алтын орта" жолы;
C) құдайларға жақындау жолы;
D) қажеттіліктерді қанағаттандыру;
E) әр адамға өзіндік жол.
71 Реалистерге (универсалийлер ақиқат, заттар бірегей) жатады:
A) У.Оккам;
B) Д.Скот;
С) А.Кентерберийский;
D) Р.Бэкон;
E) П.Абеляр.
72 «Антикалық философия» негізіне не жатады?
A)
ежелгі Шығыс философиялық ілімінің бірлігі;
B) көне Индия философиясының ілімі;
C) көне қытай философия ойлары;
D) арабтық Шығыс философиясы;
E) көне грек және көне рим философиялық ілімдері.
73 Орта ғасыр философиясының ерекшелігін көрсетіңіз
A) сенім және ақыл қатынасы;
B) таным ізденістеріндегі эксперименталдық әдіс;
C) бірлік жетістіктері;
D) өлімді жеңу және өлгендерді тірілту;
E) болмыс және сана мәселерінің жеңісі.
74 Көне Шығыс философтарының ішінен кімді « 10000 ұрпақ ұстазы»
деген?
А) Конфуций;
В) Лао-Цзы;
С) Будда;
D) Заратустра;
Е) Соломон.
75 Фома Аквинский діни – философиялық негіз системасын былай құрды
А) аристотелизм;
В) платонизм;
С) эпикуреизм;
D) стоицизм;
Е) софизм.
76 Схоластика сипаттайды:
А) теологияға бағыну;
В) дінді сынау;
С) принципті тұрғыда патристикамен келіспеушілік;
D) материалистік дүниетаным;
Е) ғылыми ізденіс.
77 Лао-Цзы қандай ғылымның негізін қалаушы?
А) моизм.
В) даосизм;
С) чарвак;
D) фа-дзя;
Е) жайнизм.
78 «Мен және менің сезімдерім өмір сүреді» деген қағиданы ненің
өкілдері айтқан:
А) материализмнің;
В) пантеизмнің;
С) субъективті идеализмнің;
D) дуализмнің;
С) объективті идеализмнің.
79 Философияда космоцентризм, онтологизм, стихиялық диалектика –
қай дәуірге тән:
А) антикалық;
В) орта ғасырлық;
С) жаңа заман;
D) ағартушылық;
Е) қайта өркендеу.
80 Конфуцийдің шекті бұрышты тасының әлеуметтік маңызы:
А) тәртіп;
В) парыз;
С) адалдық;
D) тұлға өзі үшін емес , қоғам үшін;
Е) білім.
81 Бұл орта ғасырлық ілім бойынша, жалпы түсініктер мен
универсалийлерде ғана ақиқат бар деген :
А) дуализм;
В) реализм;
С) материализм;
D) агностицизм;
Е) номинализм.
82 Екі жақты ақиқат бар деуші араб философы,:
А) Әл -Фараби;
В) Әл –Бируни;
С) Әл –Газали;
D) Авиценна;
Е) Аверроэс.
83 Индуизмдегі Брахман түсінігі дегеніміз:
A) жанның қайта тууы;
B) абсолютті ақиқат;
C) адам жаны;
D) аспанның туындысы;
E) адам денесі.
84 Әл-Фарабидің туған қаласы :
А) Бұқар;
В) Отырар;
C) Дамаск;
D) Хорезм;
E) Бағдад.
85 Әл-Фараби қай философтың еңбегін араб тіліне аударып, оларға
түсініктеме берді:
А) Сократ;
B) Гераклит;
C) Пифагор;
D) Конфуций;
E) Аристотель.
86 Қайта Өркендеу дәуірінің қай философы сананың мақсатын
табиғаттың заңдылықтары мен құбылыстарының тереңдігін танумен
түсіндірген?
A) Галилей;
B) Кузанский;
C) Кеплер;
D) Бруно;
E) Коперник.
87 «Дао» деген түсінік көне қытай философиясы - бұл:
А) моральдық заң;
В) юридикалық заң;
С) дүниеқұрылым заңы;
D) мемлекеттің әлеуметтік құрылым заңы;
Е) адамды сүю.
88 Құдайдың барлығына бес жанама дәлел және соған сенім мен ақыл
үндестігі жатады деп уағыздаушы философ:
A) Ф.Аквинский;
B) Н.Кузанский;
C) Августин Блаженный;
D) Ансельм Кентерберийский;
E) У.Оккам.
89 «Білмейтін ғалым» трактаты жаңа заман дәуірінде кім жазды?
A) Н.Кузанский;
B) Л.да Винчи;
C) Дж.Бруно;
D) М.Монтень;
E) Э.Роттердамский.
90 Леонардо да Винчи пікірі бойынша «Математика ғылымы жұмағы »
деп қай ғылым болған:
A) физика;
B) философия;
C) магия;
D) механика;
E) астрономия
91 Жаңа дәуір кезеңінде кімді аспан Колумбы деп атаған?
A) Коперник;
B) Галилей;
C) Бруно;
D) Кампанелла;
E) Л.да Винчи.
92 Антик философы Демокриттік ұлы еңбегінің мәні
A) диалектикалық приципты құрастырды;
B) Әлемнің геоцентрлік концепциялық құрылымын ұсынды;
C) материяның бастапқы негізі – атом деп негіздеуі;
D) болмыстың дүние құрылымының негізігі заңдылықтарын ашты;
E) идеалды мемлекет ілімін жасады.
94 Әлем жаратылысы жайлы ілім,тірі және өлі табиғатты бірлікте
шығармашылық акте қарастыру былай деп аталады
A) теоцентризм;
B) пантеизм;
C) реализм;
D) номинализм;
E) креационизм.
95 Болмыс және бейболмыс туралы ой кімдікі
А) Аристотель;
B) Демокрит;
C) Парменид;
D) Эмпедокл;
Е) Фалес.
96 Үндістанның қандай мектебінде карма заңы мойындалмайды:
А) веданта;
В) ньяя;
C) миманса;
D) чарвак;
E) джайнизм.
97 Ежелгі Қытайдағы «қайырымды ер адам» концепциясы кімдікі?
A) Лю-цзы;
B) Хань-Фей;
С) Конфуций;
D) Лао-цзы;
Е) Сюнь-цзы.
98 Орта ғасырларда универсалийлер мәселесін алғаш көтерген:
A) Платон;
B) Порфирий;
C) Августин;
D) Росцеллин;
Е) Боэций.
99 Орта ғасырлық философияда қарастырылмаған мәселе:
A) қасиетті жазбалар;
B) Платон философиясы;
C) неоплатонизм;
D) милет философиясы;
E) Аристотель философиясы.
100 Философияның антропоцентрлік сипаты:
А) қайта Өркендеу дәуірі;
В) ғылыми революция дәуірінде;
С) орта ғасыр дәуірінде;
D) антикалық дәуірде;
Е) ағартушылық дәуірде.
КӨРНЕКІ ЖӘНЕ КӨМЕКШІ ҚҰРАЛДАР КЕШЕНІ
ДҮНИЕТАНЫМНЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫМЫ
| ДҮНИЕТАНЫМ |
|
ДҮНИЕТАНЫМНЫҢ ТАРИХИ ТИПТЕРІ
______________________________________________
ІМІЗ НЕ?
( Түрлі философтардың көзқарастары)
__________________________________________________
| № | ФИЛОСОФ НЕМЕСЕ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ АҒЫМ | ФИЛОСОФИЯ ПӘНІ ЖӨНІНДЕГІ КӨЗҚАРАСТАРДЫҢ МӘНІ |
| Пифагор | «Ақылдыққа сүйіспеншілік» (философия) | |
| Гераклит | Философ-зерттеулермен айналысатын адам | |
| Платон | Мәңгі өмір сүретін болмысты тануға бағытталған ерекше ғалым | |
| Сократ | Қайырымдылық пен зұлымдықты танудың құралы | |
| Аристотель | Заттық қағидаларды және салдарды зерттеу | |
| Эпикур | Ой арқылы бақытқа жетудің жолы | |
| Ортағасырлық христиан философы | Құдайдың барын дәлелдеу және рационалдік таным құралы. Қасиетті жазба ақиқатын түсіндірудің құралы | |
| Гегель | Өзін-өзі тануға ұмтылған абсолюттік оө жөніндегі ғалым | |
| Кант | Әлемді абстрактілі методикалық түсінік арқылы танудың әдісі | |
| «Тірі этика» ілімі | Рухани интуиция мен ойға негізделген дүниені танудың құралы№ адамның және дүниенің рухани жетілу құралы. |
ФИЛОСОФИЯНЫҢ ДӘСТҮРЛІ БӨЛІМДЕРІ
(НЕГІЗГІ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ПӘНДЕР)
_________
| ОНТОЛОГИЯ | БАТЫС ТУРАЛЫ ІЛІМ | |
| ФИЛОСОФИЯЛЫҚ АНТРОПОЛОГИЯ | АДАМ ЖӨНІНДЕГІ ІЛІМ | |
| ГНОСЕОЛОГИЯ | ТАНЫМ ТУРАЛЫ ІЛІМ | |
| АКСИОЛОГИЯ | ҚҰНДЫЛЫҚТАР ТУРАЛЫ ІЛІМ | |
| ЛОГИКА | ОЙЛАУ ЗАҢДАРЫ ТУРАЛЫ ІЛІМ | |
| ӘЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯ | ҚОҒАМДЫҚ ДАМУ ЗАІДЫЛЫҚТАРЫ | |
| ЭТИКА | МОРАЛЬ ЖӘНЕ АДАМГЕРШІЛІК ТУРАЛЫ ІЛІМ | |
| ЭСТЕТИКА | СҰЛУЛЫҚ ЗАҢДАРЫ ЖӨНІНДЕГІ ІЛІМ | |
| ГЕРМЕНЕВТИКА | ОЙ ТУРАЛЫ ІЛІМ | |
| ТЕОЛОГИЯ | ҚҰДАЙ ЖӨНІНДЕГІ ІЛІМ |
ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРДЫҢ
НЕГІЗГІ ҚҰРАМДАС БӨЛІМДЕРІ (ПӘНДЕРІ)
_________
| МЕТАФИЗИКА | |
| ТАБИҒАТТЫҢ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| АДАМ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ТАНЫМ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ЭТИКАЛЫҚ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ӘЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯ | |
| ТАРИХТЫҢ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| МӘДЕНИЕТ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| САЯСАТ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| БІЛІМ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ТЕХНИКАНЫҢ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ДІН ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ТІЛДІҢ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ӨНЕР ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ЛОГИКА | |
| ФИЛОСОФИЯ ТАРИХЫ | |
| ФУТУРИСТІК ФИЛОСОФИЯ |
ҮНДІ ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ
_________________________________________________________________
| № | Кезеңдері | Даталары |
| ВЕДАЛЫҚ КЕЗЕҢ | б.э.д. VІ-V ғғ. | |
| КЛАССИКАЛЫҚ КЕЗЕҢ | б.э.д. VІ ғ. 1 Мыңжылдықтың алғашқы жартысы | |
| ПОСТ КЛАССИКАЛЫҚ (СХОЛАСТИКАЛЫҚ) КЕЗЕҢ | 1 Мыңжылдықтың алғашқы жартысы б.э.д. ХVІІІғ. | |
| НЕОИНДУИЗМ КЕЗЕҢІ НЕМЕСЕ ЖАҢА ЗАМАНҒЫ ҮНДІ ФИЛОСОФИЯСЫ | б.э.д. ХІХ- ХХ ғғ. |
ЕЖЕЛГІ ҮНДІ ФИЛОСОФИЯСЫНДАҒЫ
МАҢЫЗДЫ ДЕГЕН КЕЙБІР ТҮСІНІКТЕР
| Түсініктер | Философиялық мәні |
| Авидья | - білместік, надандық, рухани адасушылық |
| Атман | - болмыстың жоғары субъективтік рухани бастауы; адамның жоғары рухани бастауы |
| Брахман | - жоғары объективтік шынайылық; Болмыстың абсолюттік бастауы |
| Гуны | - материалды табиғаттың қасиеті (саттва, раджас, тамас) |
| Джива | - кең мағынасында жан немесе өмірдің нышаны, монада, әлемдің өмірдің бастауы |
| Дхарма | - моральді заң, парыз; рухани ілім (басқа да мағынасында да айтылады) |
| Карма | - себеп-салдар заңы немесе тағдыр |
| Лока | - орта, орын; дүние |
| Майя | - иллюзия, сағым; ғарыштық күш, шынайы дүниені құрушы |
| Мукти | - сансарадан және кармадан босау |
| Нирвана | - рухани мәнді ортаға қол жеткізумен байланысты сананың жоғары рухани жайы |
| Пракрати | - материалдық табиғат, материалдық субстанция |
| Пуруша | - рухани табиғат, рухани субстанция; Абсолютті рух |
| Cансара | - материалдық және рухани дүниелік ортадағы жанның жан-күйі. |
ИСЛАМДАҒЫ НЕГІЗГІ ДІНИ АҢЫМДАР
МЕН ТАНЫМДЫҚ ДӘСТҮРЛЕР
_____________
АНТИКАЛЫҚ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ МЕКТЕПТЕР
(ЕЖЕЛГІ ГРЕКИЯ ЖӘНЕ ЕЖЕЛГІ РИМ)
_______________________
АНТИКАЛЫҚ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ МЕКТЕПТЕР
ОРТА ҒАСЫРДАҒЫ БАТЫС ФИЛОСОФИЯСЫ
ДАМУЫНЫҢ БАСТЫ БАҒЫТТАРЫ (ІІ-ХІV ғғ.)
________________
· Христиандық гностицизм (Карпократ, Василид, Валентин)
· Христиандық апологетика (Марциан, Юстин, Тертуллин)
· Александрийлік мектеп (Пантен, Климент, Ориген)
· Капподокиялық догматика(Григорий Нисский, Григорий Назианзин)
· Догматикалық патристика (Василий Великий, Августин, Дионисий Ареопагит, Иоанн Дамаскин)
· Манихейство (Манн және оның ізбасарлары)
- Номинализм (Абеляр, Росцелин, Оккам)
- Реализм (Августин, Гильом, Ансельм Кентерберийский, Альберт Великий, Фома Аквинский
- Протореформаторлық (Уиклиф, Гус)
- Мистикалық христиандық (Экхарт, Таулер, Сузо)
- Христиандық алхимиялық философия (Альберт Великий, Раймонд Луллий, Роджер Бэкон, Никола Фламмель, Тревизо
ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУ КЕЗЕҢІНДЕГІ
БАТЫС ФИЛОСОФИЯСЫНДАҒЫ БАСТЫ ИДЕЯЛАР
(ХV – ХVІ ғғ)
________________________________________________________
| ҚҰДАЙ (ТЕОЛОГИЯ) | Теизм және пантеизм арасындағы қарама-қарсылық. Секуляризация. |
| ОНТОЛОГИЯ | Шексіз әлем. Батыс дуализімінен бас тарту. Гелиоцентризм. Полицентризм. Табиғат пен адам бойындағы белгісіз күштер. |
| АНТРОПОЛОГИЯ | Антропоценризм. Гуманизм. Дүниелік құндылықтардың қайта оралуы. Адам бостандығы жасаушы-адамға табыну. Адам бойындағы рухани идея. |
| ГНОСЕОЛОГИЯ | Ойдың қалыптасуы. Танымның ғылыми әдістерінің құрылуы. |
| ЭТИКА | Дуализм: Жаңа Өсиет (Новый Завет) жазбаларындағы этика және өмірге эпикурлік қатынас. Адам өз тағдырын айқындауға қаққары бар. |
| ӘЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯ | Әділетті, жетілген қоғамның түрлері. (Әлеуметтік утопиялар) |
ЖАҢА ДӘУІРЛІК БАТЫС ФИЛОСОФИЯСЫ ДАМУЫНДАҒЫ БАСТЫ БАҒЫТТАР
(ХVІІ – ХІХ ғғ)
_________________________________________________________
ХIX-XX ғғ. БАТЫС ФИЛОСОФИЯСЫНДАҒЫ
КОНТРРАЦИОНАЛИСТІК ТЕНДЕНЦИЯ
______
ҚАЗАҚ ФИЛОСОФИЯСЫНДАҒЫ
АҚЫН-ЖЫРАУЛАР КЕЗЕҢІ
___________
АДАМ САНАСЫНЫҢ ДАМУЫ МЕН ҚАЛЫПТАСУЫНА
ЫҚПАЛ ЖАСАЙТЫН ФАКТОРЛАР
_____________
|
ДАМУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
_________
БОЛМЫСТЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ
___________
БЕРІЛЕТІН ТАПСЫРМАЛАРДЫҢ КОМПЛЕКСІ
Антикалық философия
Нақыл сөздер
Өзара әңгімені әркім одан көп пайда көріп, көп білім алатындай етіп жүргізу керек. Гераклит.
Үйрет те, ізгілікке үйрен Фалес
Кімде кім өмірін өзгерткісе келсе, ең алдымен өзін өзгертсін.
(Кто хочет сдвинуть мир, пусть сдвинет себя).
Менің білгенім, өзімнің еш нәрсе білмейтінім.
(Я знаю только то, что ничего не знаю) Сократ
Барлығына ортақ маңызды не? Үміт, жоқтан артық сол.
(Что самое общее для всех? Надежда, ибо если у кого и ничего нет, то оно есть) Фалес
Сократ досым, бірақ ең жақсы досым шындық (Сократ- друг, но самый близкий-истина) Платон
Музыка арқылы біз өзімізді үлгілі өнеге бейімдеп өркендете аламыз.
Аристотель
Ешқашан сүймейді, кім мәнгілік сүймесе.(Не любит тот кто не любит всегда) Аристотель
Мен үшін сөз ақылдысы алтын мен тең.(Для меня слова мудростьи ценнее золота) Демокрит
Кітап сырға толы ұстаз. (Книга- немой учитель)
Платон
Жақсылықтың басы- жарты іс. (Хорошее начало- половина дела)
Платон
”Жаман істегенше, істің шағын бөлігін келістіріп орындаған артық”
Аристотель
Еңбек үздіксіз үйренгендіктің арқасында женілдей түседі.
Демокрит
Арлы мен арсыздың кім екені істеген ісінен ғана емес, пікір- пиғылынан да көрінеді. Демокрит
Күншілдік адамдар арасындағы ұрыс-керіске бастама болады.
Демокрит
Іші тар адам нақ бір өз дұшпанына қастық қылғандай, өзін-өзі келістікке ұшыратады. Демокрит
Әйтеуір сөйлей беру ештеңені тындағысы келмеу-мақтаншақтын белгісі.
Демокрит
Оқып үйренбесең, өнерге де, даналыққа да қолың жетпейді.
Демокрит
Үйрет те, ізгілікке үйрен.
Фалес
Ырғақ пен (адамдардың) әуенде әрқашан өмір шындығы болады, онда адамдардың қайраты мен көркемділігі, ергілі мен байсалдылығы және соларға тән танбарлық қайшылықтар, сонымен бірге адамдардың мінез- құлықтары да бейнеленеді. Аристотель
Арғы жағыңда ақыл болмаса, тек сыртқы сұлулық жануарларға да тән нәрсе. Демокрит
Музыка арқылы біз өзімізді үлгілі өнеге бейімдеп өркендете аламыз....
Музыканаң моральдық мәні сол, біз оның әсерімен таза нәр аламыз, яғни шынайы сүйеміз, немесе жиринеміс, музыканың шын мәнінде біздің жан дүниемізді толықтап, көнілімізді көтеруге құдіретті әбден жетеді.
Аристотель
Өзінің ақыл-ойын артықша баңалайтын адамды үйреткісі келген кісі уақытты босқа шығындайды. Демокрит
Жаман істегенше, істің шағын бөлігін келістіріп орындаған артық.
Аристотель
Мас болу- өз еркіңмен жындану.
Аристотель
Өмір- қимыл- қозғалысты талап етеді.
Аристотель
Халық заңды өзінің тірегі, өзін күзететін қабырға- дуал ретінде қорғауға тиіс.
Гераклит
Жастар оңай бой ұрып кетер жамандық- желбастылық.
Демокрит
Саулықтың қадірің ауырғанда білетініміз сияқты, жақсылықты жамандық арқылы да, дем алуды да, де шаршау арқылы білеміз.
Гераклит
Әдемі фактілерді жина, сосын барып оларды ой түйсігіңмен бір-біріне жалға.
Аристотель
Белгілі нәрселер жұрттың бәріне белгілі емес.
Аристотель
Барлығынан надан қалмау үшін, барлығын білуге талаптанба.
латон.
Саулықтың қадірің ауырғанда білетініміз сияқты, жақсылықты жамандық арқылы да, дем алуды да, де шаршау арқылы білеміз.
Гераклит
Жастар оңай бой ұрып кетер жамандық- желбастылық.
Демокрит
.....борышқа әділ болу- ұлы іс.
Демокрит
Басқаларды бақытты етуге тырыса отырып, бақытымызды да табамыз.
латон.
Өмір- қимыл- қозғалысты талап етеді.
Аристотель
Өзара әңгімені әркім адам көп пайда көріп, көп білім алатындай етіп жүргізу керек. Гераклит
Жақсы басталған іс- жартсы біткен іс.
латон.
Мінезі бірқалыпты адамдардың өмірі де жаймашуақ болады.
Демокрит
Мас болу- өз еркіңмен жындану.
Аристотель
Ақылсыздықты екі белгісінен білуге болады: ол өзіне пайдасы жоқ сқзді айтады, не біреудің ісіне жөнсіз араласады.
Платон
Жаман істегенше, істің шағын бөлігін келістіріп орындаған артық.
Аристотель
Арлы мен арсыздың кім екені істеген ісінен ғана емес, пікір- пиғылынан да көрінеді. Демокрит
Ұйықтар алдында өткен күнде өзінің не істеп, не тындырғаныңды ой елегінен бір өткізбей тұрып, көзіңді жұмышы болма.
Пифагор
....... өзінің құштарлықтарына билігін жүргізген адам да ер.
Демокрит
Іщі тар адам нақ бір өз дұшпанына қастық қылғандай, өзін өзі келістікке ұшыратады.
Демокрит
Әйтеуір сөйлей беру ештеңені тыңдағысы келмеу мақтаншақтың белгісі.
Демокрит
Алтын жалатқан қару сияқты, мақтаншақтардың да іші тысына сәйкес келмейді. Пифагор
Оқып үйренбесең, өнерге де, даналыққа да қалың жетпейді.
Демокрит
Арғы жағында ақыл болмаса, тек сыртқы сұлулық жануарларға да тән нәрсе.
Демокрит
Ырғақ пен әуенде әрқашан өмір шындығы болады, онда адамдардың қайраты мен көркемділігі, ергілі мен байсалдылығы және соларға тән танбарлық қайшылықтар, сонымен бірге адамдардың мінез- құлықтары да бейнеленеді.
Аристотель
Эпикур
Ақылды адам өзіне көңілді және әнгімешіл досты тандайды.
Философиялық ойларды білімді арттырумен жеңіп шығуға болады.
Өмір бойы бақытты болуға данышпандылық жетелейді, ең бастысы достық пен бірлікте.
Өлім адам үшін ештеңе емес, қай кезде біз өмір сүргенде өлімді ойламаймыз, қатынаспайды, ал кашан өлім келген кезде өмір сүрмейміз.
Алтын кереуетте жатып қорыққанша, қамыста жатып қорықпай өмір сүрген артық
Барлық арманға мынадай сұрақ қоюға болады: менімен не болады, егер менің іздегенім орындалып жатса және орындалмаса яғни арман барысында.
« Мына космос барлық тіршілікке бірдей, оны ешбір Құдай, ешбір адам жасаған жоқ, мәңгі тірі, ретімен жанып, ретімен өшетін от, ол солай болып қала бермек» Гераклит
« Болмыс бар, бейболмыс жоқ»
Парменид
«Бірлік көп емес, ол бөлінбейді. Егер бірлік бөлінетін болса, ол- бірлік емес, көптік»
Зенон
«Барлық заттардың өлшемі- адам»
Протогор
«Менің білетінім- еш нәрсе білмейтінім»
Сократ
«Масқаралық өмірден ерлікпен өлген артық»
Сократ
«Мен өмір сүру үшін ішіп- жемеймін, ал енді біреулер ішіп- жеу үшін өмір сүреді»
Сократ
Үйренсең, ізгілікке үйрен.
Өзіңді өзің тану қиын, өзгеге ақыл айту оңай.
Жақсылыққа үйрет, өзің де үйрен.
Фалес
Өнер де, даналық та, егер оны үйренбесе, қолға түспейді.
Демокрит
Анық түсініктілік- сөйлеудің басты қасиеті,
Ақылы келген адамның, әдепте, тілі тым ұзын болады.
Аристотель
Дос көзден кетсе де, көңілден кетпейді.
Платон
«Ең ұлы не?- Сергек ақыл. Ойлап істе- өкінбейсің, сәтін күтіп іс қыл. Бәріне себеп не?- Уақыт. Бостандық деген не?- Ар- ождан тазалығы. Бәрінің атасы- ынта. Жаттыққан жалаң қолмен өт кеседі. Ашуынды ауыздықта. Отан үшін жан қиюға әзір бол »
Периандр
Сөз- ұлы өұдірет.... Ол үйрейді баса алады, өайғыны сейілтеді, өуаныш әкеледі, қобалжытқызады. Сөзге лайықты сенім адамның жанын жадыратады. Горгий
Ертеңгі күнмен күпінбе- ол күн не даярлп тұрғаның қайдан білесің.
Соломон
Ұлылар ғұламалары
«Әмбебаптар- олар үшін тек белгілер, бірақ олар барлық заттарға қолданылмайды, тек өзара ұқсас заттарға ғана қолданылады»
Роджер Бэкон
«Шындыққа жету үшін нақты ғылымдарды, яғни ертедегі ғылымдарды білу қажет»
Николай Уразмский
«Не табиғаттың өзі- Құдай, не Құдай- заттардың ішінен ашылған құдіретті күш»
Джордано Бруно
«Философ дегеніміз- шындықты сүю»
Платон
«Болмыс бар- бейболмыс жоқ»
Парменид
Дүниеде ең жүйрік- Ой
Ол бәрінен жүйрік.
Дүниеде ең ақылды- Уақыт
Ол бәрінен де сырын ашады.
Бәрінен күшті- Қажеттілік
Ол бәрінен әмірші
Ең қиын- өзіңді- өзің тану
Ең жеңіл- «Басқаларға кеңес айту»
Фалес
Өзіңді таны.
Өзіңді ұстай біл.
Өзіңді көрсете ал.
Шешенің парызы- шындықты айту.
Сократ
Пікірталасқа түскен әңгімелесушілер қарама- қарсы пікірді не қорғай, не сынай білу керек. Мақсат- жалғандық пен жасандықты санау, сынып қана қоймай, екіжүзділікті әшкермеу тәсілін игеру.
Протогор
Сөз- ұлы құдірет.... Ол үрейді баса алады, қайғыны сейілтеді, қуаныш әкеледі, қобалжытқызады. Сөзге лайықты сенім адамның жанын жадыратады. Горгий
«Болмыс бар- бейболмыс жоқ»
Парменид
«Бірлік көп емес, ол бөлінбейді. Егер бірлік бөлінетін болса, ол- бірлік емес , көптік»
Зенон
«Философ дегеніміз- шындықты сүю»
Платон
Ұлылар ғұламалары
Өзінің ақыл- ойын артықша бағалайтын адамды үйреткісі келген кісі уақытты босқа шығындайды.
Демокрит
Ең қиыны өз- өзіңді тану, басқаға ақыл айту ең оңайы.
Уақыт ең данышпан, себебі ақиқаттың барлығы уақыт өте келе ашылады.
Тән сұлулығына қарағанда, жан сұлулығы жақсы.
Сыртқы келбетіңді безендіргенше, рухани дүниеңді сұлуландыр.
Көп сөйлегендік ақылдың белгісі емес.
Адамның ісі қандай болса өзі де сондай.
Достарыңды бар кезінде ғана емес, жоқ кезінде де ұмытпа.
Ата- анаңа не істесең де балаларың саған соны істейді.
Фалес
Достық- өмір үшін ең қажетті нәрсе, өйткені ешкім ешқашан да басқа игілікке ие бола тұрса да. Дос-жарасыз өмірді қоламақол емес.
Аристотель
Қарама-қарсылық- «бәрінің атасы, бәрінің патшасы»
Гераклит
«Болмыс жоқ, бейболмыс жоқ»
Парменит
«Бірлік көп емес, ол бөлінбейді» Егер бірлік бөлінетін болса, ол-бірлік емес, көптік»
Зенон
«Масқаралық өмірден ерлікпен өлген артық»
«Мен өмір сүру үшін ішіп-жеймін, ал енді біреулер ішіп-жеу үшін өмір
сүреді»
Сократ
Барлық заттардың өлшемі-адам.
Протогор
Мына космос барлық тіршілікке бірдей, оны ешбір Құдай, ешбір адам жасаған жоқ, мәні тірі ретімен жанып, ретімен өшетін от, ол солай болып қала бермек.
Гераклит
Демокрит
Досыңа адал болу- ұлы іс.
Өнерде, данышпанда оұымас,
Шыңына жете алмайды.
Шындықты айту керек,
Жалғандықтан қашу керек.
Мың ақылсыз адамнан,
Бір ақылды адам артық
Өзі бәрін айтып өзгені тыңдамау- өзімшілдіктің белгісі.
Өмір әрқашан қиындықтан тұрады,
Оны жене білу керек.
Егер сен біреудің жеңісін көре алмасаң,
Оған көре алмаушылықпен қарама.
Жеті өлшеп, бір кес.
Адам жаратылысынан гөрі, өзінің іс- әрекеті арқылы жақсы адам болады.
Өзінің не істейтінің біліп, не істеуге тиісті емес екендігін аңғарған адам ғана тәрбиеші бола алады.
ГЛОССАРИЙ.
ü Метафизика – болмыстың іргелі негіздерін айқындауға мүмкіндік беретін және болмыстың универсалдық заңдылығын, яғни сезімдік таным деңгейінен тыс, тікелей және жанама қабылдаудан жасырын жатқан нақтылықты зерттейтін философиялық ілім.
ü Эмпиризм – танудың бірден-бір негізі болып табылатын, адамның сезім тәжірибесін мойындайтын философиялық оқу.
ü Схоластика – дерексіз және формалді-логикалық дәлелдер көмегімен христиан догматтарының теориялық орнығуымен айналысқан ортағасырлық философиялық бағыты.