Апсырма: 15. Ғылым мен техника философиясы.

1.Философиядағы құндылық мәселелері: құндылықтар түсінігі, олардың иерархиясы.

2.Техника және адам.

3.Техникалық ғылымның ғылыми білім жүйесіндегі орны.

4.Техника және мәдениет.

5.Ақпарат-технотрондық әлемдегі адам..

Рефераттардың тақырыбы:

1. Ғылыми техникалық прогресстің басталуы

2. Техникалық білімді гумманизациялау мәселесі.

3. Техниканың мүмкіндігі мен келешегі

4. Техниканың әлеуметтік мәселелерге әсері.

Бақылау жұмысының тақырыбтары:

1. Техника сөзінің мағынасы неде

2. Технологиялық қарымқатынас дегеніміз не

3. Сциентизм дегеніміз не

4. Антисциентизм дегеніміз не

Негізгі әдебиеттер: 1(6-68),2(3-17),3(5-14),4(5-13),5(11-22)

Қосымша әдебиеттер: 1(3-43),2(11-20),4(7-40),5(3-5,19-33)

СӨЖ- ді орындауға арналған әдістемелік ұсыныс:Аксиология (гр. ахіа – құндылық және нақты әлеммен қатынасы). Құндылық түсінігі алғашқы рет Канттың философиясында пайда болды. Ол үшін құндылық болмыс болмайды. Құндылықтың алғышарты – болмыс пен міндеттенуді ажырату. ХІХ-ХХ ғасыр философиясындағы ағымдар, адамның жоғарғы рухани қабілетін ырық деп санады. Құндылық мәселесін олар әлеуметтен тыс феномен ретінде қарайды. Обьективтік – идеализм философиясының ағымдары неокантшылдық, неотомизм, интуитивизм құндылықты кеңістік пен уақыттан тыс тұрған о дүниелік нәрсе ретінде түсіндіреді. Логикалық позитивизм құндылықты сананың құбылысы адамның бағалайтын обьектіге субьективтік қатынасы деп карады.

2.8.Дұрыс жауаптардың кілті көрсетілген өзіндік бақылау арналған тест тапсырмалары

$$$ 1

Дүниеге көзқарас түрлері:

A) ғылыми, діни

B) адамның қоршаған ортаны танып білуі

C) идеялар мен білімдер жиынтығы

D) мифологиялық, діни, натурфилософиялық, философиялық

E) ой-пікірлер жиынтығы

$$$ 2

Философияның жәй және дүниеге көзқарастан айырмашылығы неде?

A) шатастырып жіберуінде

B) тәжірибемен байланысты болуында

C) дара сипатында

D) теориялық дәлелі мен ғылыми сипатының жоғары дәрежесінде

E) күрделі терминдерде

$$$ 3

Дін термині латынша «religio» деп жазылады. Оның мағынасы қандай?

A) тақуа, қасиеттілік

B) ғылым

C) саясат

D) құқық

E) өнер

$$$ 4

Философия пәні мен объектісі:

A) Әмбебап заңдар мен принциптер.

B) Қоғамдық-тарихи процестер.

C) Адам және оның әлемдегі орны.

D) Дүние – біртұтас, әлем.

E) Табиғат және оның заңдары.

$$$ 5

Жалпы мәселелер төңірегінде талас тудырып келе жатқан ежелгі дүниетанымдық көзқарастар қай бағыттарға лайық?

A) диалектика и метафизика

B) монизм и дуализм

C) материализи и идеализм

D) рационализм и иррационализм

E) реализм и номинализм

$$$ 6

Материя

A) Материя – ұдaйы сезімдік мүмкіндігі

B) Материя – атомдар жиынтығы

C) Материя – денелік барлык

D) Материя – сезілетін нәрсе

E) Материя біздің санамыздан тыс өмір сүретін обьективтік шындық

$$$ 7

Материалдық қатынасқа жататын ұғымдар

A) құқықтық-эстетикалық

B) эстетикалық-діни

C) өндірістік-экономикалық құбылыстар

D) саяси қатынастар

E) қоғамдық саналар

$$$ 8

Философияның негізгі функциялары:

A) Көзқарастық, сыни, гуманистік, болжамдық.

B) Болмыс пен ойлау, мәңгі мен өткінші туралы абстрактылы теориялық ойға салыну.

C) Барлық ғылымдардың ғылымы, методологиялық негізі болу.

D) Өмірдің барлық жағдайларына сай келетін ғылыми негізделген ұсыныстар беру.

E) Қоршаған шындықты ғылыми түсіндіру.

$$$ 9

Дүниенің танымдылық мәселесін скептицизм қалай шешіп отыр?

A) бұл мәселемен айналыспайды

B) дүниенің танымдылығын жоққа шығарады

C) білімнің анығына күмәнданады

D) Құдайға үміттенеді

E) дүниенің принципиалды танымдылығын мақұлдайды

$$$ 10

Философия қай жерде және қашан қалыптаса бастады?

A) Грекия мен Римде (б.з.д. X ғ.)

B) Үндістан мен Қытайда (б.з.д. I ғ.)

C) Африка құрылығында (б.з.д. ІІІ ғ.)

D) Грекия, Үндістан және Қытайда (б.з.д. ІІІ ғ.)

E) Грекия, Үндістан және Қытайда (б.з.д. VI ғ.)

$$$ 11

Философияның негізгі сұрағы:

A) өмірдің мәнісі неде?

B) экологиялық мәселенің себептері неде?

C) әлем қалай құрылған?

D) дүние мен адамның, материя мен сананың ара қатынасы туралы мәселе;

E) жерден тысқары өркениет бар ма?

$$$ 12

Диалектика – философиялық ілім:

A) дамудың жалпы заңдары туралы;

B) әлемнің өзгермейтіндігі туралы;

C) болмысты танып-білу туралы;

D) кеңістік пен уақыттың относительділігі туралы.

E) күн жүйесінің шығу тегі туралы;

$$$ 13

Субстанцияның көптігін мойындайтын философиялық ілім:

A) Конвенционализм.

B) Пантеизм

C) Монизм.

D) Плюрализм.

E) Дуализм.

$$$ 14

Онтология дегеніміз не?

A) қоғам

B) ойлау

C) таным

D) болмыс

E) табиғат

$$$ 15

Дуализм

A) төрттік

B) бір ғана бастама

C) үштік

D) бестік

E) екі жақтылық

$$$ 16

«Адам өмірі – азаптану, одан құтылу жолы – нирвана» философиядан кездестіруге болады?

A) чарвак-локаятадан

B) буддизмде

C) жайнизмде

D) даосизмде

E) вайшешикада

$$$ 17

Ертедегі Қытай философиясына алғашқы негіз болған ілімді анықтаңыз:

A) буддизм

B) даосизм

C) перипатетизм

D) жайнизм

E) кунфуцишілдік

$$$ 18

Ежелгі Үнді философиясының ағымдарына жатпайтын мектепті анықтаңыз:

A) суфизм

B) веданта

C) жайнизм

D) вайшешика

E) йога

$$$ 19

Ежелгі Үндіде кең таралған діни-философиялық ілім:

A) буддизм

B) йога

C) брахманизм

D) жайнизм

E) чарвака-локаята

$$$ 20

Нирвана деген:

A) дүниеден безудің бір күйі – сананың сөнуі

B) алғашқы адам

C) тыныс алу өнері

D) этикалық мұрат

E) дүниежүзілік ой

$$$ 21

Ежелгі Үнді философиясындағы ортодоксалды ағым:

A) буддизм

B) суфизм

C) перипатетизм

D) жайнизм

E) миманса

$$$ 22

Веда мәтіндерін құрамайтын ағым:

A) самхит

B) брахман

C) идеализм

D) араньяки

E) упанишада

$$$ 23

Будданың дүниетанымына қайшы келетін қағида:

A) шынайы сенім

B) шыншыл сөз

C) дұрыс іс

D) жеке бастың қамы

E) ақ ниет

$$$ 24

Жайнизмнің ұстанған ілімі:

A) Нирвана

B) Карма

C) Ахимса

D) Материалды игілік

E) Фа

$$$ 25

Чарвака мектебі бойынша

A) Адам баласы Күннен жаратылған

B) Жұмақ пен тамұқ бар

C) Адам баласы тақуалықта өмір сүруі керек

D) Жұмақ пен тамұқ жоқ

E) Дүние Пань Гудан жаратылған

$$$ 26

Пракрити дегеніміз:

A) рухани бастама

B) инертті бастама

C) материалды субстрат, материалды энергия

D) жан дүние

E) бос кеңістік

$$$ 27

Будда бойынша адам өмірінің мәні неде

A) азаптануда

B) ақиқатты тануда

C) еңбекте

D) қарым-қатынаста

E) қоғамдық өмірде

$$$ 28

Буддизмдегі азаптан босатылу, адамзат күшінің соңғы мақсаты білдіретін термин:

A) нирвана

B) арма

C) сенім

D) таным

E) атман

$$$ 29

Кун Фу-цзы ілімінде «есімдерді өзгерту» дегеніміз нені білдіреді

A) атын ауыстыруды

B) шындықты түзетуді

C) жеке адамды тәрбиелеуді

D) діни мәтінді аударуды

E) мұндай ұғымды Кун Фу-цзы қолданбайды

$$$ 30

Лао-цзы іліміндегі басты ұғым:

A) ләззатқа бөлену

B) медитация

C) аскетизм

D) зұлымдыққа қарсыласу

E) дао жолы

Дұрыс жауаптары

№			жауабы
			D
			D
			A
			A
			C
			E
			C
			A
			С
			E
			D
			A
			D
			D
			E
			B
			E
			A
			A
			A
			E
			C
			D
			C
			D
			C
			A
			A
			C
			E

2.9. Өткен курс бойынша емтихан сұрақтарының тізімі

1. Философияның негізгі мәселесінің дәл мағынасынқандай

2. Дүниеге мифологиялық көзқарастың мәні қандай

3. Философияға дейін қандай екі көзқарас болды

4. Философия қай елде пайда болды

5. «Философия дегеніміз ойлаумен байланысты дәуір, - бұл аспект кімнің философиялық-тарихи теориясының негізінде жатыр?

6.Жаратылыстан тыс, ерекше қасиеттерге ие, жансыз заттарға табыну не деп аталадызм

7. Құдай мен әлемнің теңесуі

8. Әлемді жаратқаннан кейін, құдайдың араласуын жоққа шығару:

9.Философиядағы негізгі екі бағыт:

10. Дүниеге көзқарастың тарихи бірінші формасы:

11. Көзқарастың қанша түрі бар деп саналады?

12. Будда сөзінің мағынасы:

13. Үндістандағы мәдени ой ескерткішіне не жатады?

14. Ежелгі Үнді философиясындағы ортодоксальды мектеп:

15.«Адам өмірі азапқа толы, одан құтылу жолы – нирванаға жету» деген пікір қай филосoфияға тиесілі:

16.Нирвана ұғымы қай философияға қатысты:

17.Чарвака-локаята ілімі бойынша:

18.Веда жинағындағы философиялық бөлім:

19. Джайнизм ілімінің негізін салушы:

20. Буддизмдегі қай термин адам әрекетінің соңғы мақсатын, сөну, өшу, жан рахатын білдіреді:

21. Буддаға сәйкес адам өмірінің мәні:

22. Үнді философиясындағы материалистік бағыт:

23.Қытайдағы қатаң жазалау тәртібін насихаттаған мектеп:

24.Барша Қытай мәдениетінің дамуына ықпал еткен еңбек:

25.Дао дегеніміз, бұл-:

26.«Көктем және күз» еңбегінің авторы:

27. Конфуций мектебі зерттеген мәселелер:

28.«У вэй» ұғымының мағынасы:

29.«Барлық дүние белгілі бір өмірлік қуатпен толықтырылған» деп тұжырымдайтын Көне Қытай ілімі:

30.«Мейірімділік пен адамгершілік – қылмысқа апаратын жол, ал нағыз қайырымдылық жазалаудан бастау алады» - деген уағыз айтқан мектеп:

31.Көне Қытай философиясында көк аспан қалай белгіленеді?

32.«Табиғат пен адамды басқаратын Көк аспан емес, Дао» деген:

33.Конфуцийшілдіктің этикалық идеалы:

34.Конфуцийдің тұжырымдауынша халықты:

35.Қытай іліміндегі мінез құлық ережелері мен нормалары

36.Қытай мемлекетінің әлеуметтік идеалы «Ізгілікті, асыл ер адам» концепциясын құрушы:

37.Платонның ілімі бойынша таным процесінің іске асу жолы:

38.Ертедегі грек философиясында Милет мектебінің негізгі мәселесі не болды:

39.Гераклиттің философиясындағы болмыс субстанциясы (алғашқы бастама):

40.“Бәрі ағады, бәрі өзгереді, қозғалмайтын ештеңе жоқ” деген сөздерді ертедегі грек философтарының қайсысы айтты:

41.Әлемге танымал «жебе», «тасбақа» деген апориялардың авторы :

42.Аристотельдің пікірінше, материя дегеніміз:

43.Сократтың пікірінше игілік деген:

44.Анаксимандрдың пікірінше, дүниенің алғашқы бастамасы:

45.Анаксимен пікірінше дүниенің алғашқы бастамасы:

46.«Платон менің досым, бірақ ақиқат - қымбат» деген сөзді кім айтты:

47.Идеялар туралы әлемді жасаған:

48.Фалестің іліміндегі болмыстың алғашқы бастауы:

49.“Барлық нәрсе - сан” деген сөздерді кім айтқан:

50.Христиан дінінің апологетикалық діни теологиялық шеңбері қай діни ілімді қарастыру болып табылады:

51.Арабтар философия ұғымын қалай атайды?

52.Христиан философтарының басты мәселесі:

53.Шығыс припатетиктеріне кімді жатқызуға болады:

54.Яссауидің ұстазын атаңыз:

55.Ибн-Рушдтың «екі ұдайы ақиқат» ілімінің мақсаты:

56.«Құтты білік» шығармасының авторы:

57..Аквинский іліміне не жатады?

58.Қазақстандағы суфийлік ілім қай ойшылдың есімімен байланысты:

59.Тұңғыш араб философы, Шығыс перипатизмінің негізін қалаушы:

60.Ортағасырлық философияның сипаттамасы:

61.Спиноза теориясының философиялық негізі :

62.Ж. Де Ламетри бойынша адам дегеніміз жоғарғы интеллектуалды:

63 .Г. Лейбниц бойынша барлық заттарға күш беретін және оларды қозғайтын рухани күш дегеніміз;

64.«Мен ойлаймын, олай болса, мен өмір сүремін» деген афоризмнің авторы:

65.Дедукция:

66.Жаңа заман философиясындағы эмпиризмнің пікірінше, шынайы білім:

67.Қайта өрлеу дәуіріндегі адамға берілген сипаттама:

68.Қайта өрлеу философиясында қандай мәселе алдыңғы орынға шықты?

69. Ф. Бэконның «Жаңа Органон» еңбегінде қандай төрт идол туралы айтылады?

70.Антропоцентризм қай дәуірдің философиясына тән принцип?

71. Қайта өрлеу дәуірі:

72.«Білім-Күш», «Күш-Білімде» деген қағиданың авторы:

73.Ф. Шеллинг пен Г. Гегель қай философиялық ағымының өкілдері болып табылады?

74.«Таза ақылға сын» еңбегін жазған

75.Философия тарихында диалектикалық логика категорияларының, принциптерінің және заңдарының жүйесін алғаш болып негіздеген кім?

76.Гегель қандай бағыттың өкілі болды?

77.Канттың «Өзіндік зат» ұғымы нені білдіреді:

78.«Таза ақылға сын» еңбегінің авторы кім?

79.Қай неміс философы тәжірбиені апостериорлық және априорлық деп екіге бөледі?

80.Гегельдің үштік пайымдау үрдістері ол:

81.Л.Фейербахтың этикасы қандай моральды құндылыққа негізделген?

82.Фейербахтың адамға берген түсінігін қалай бағалауға болады:

А) социологизм

83.Абай қазақ қоғамының жағдайын қалай сипаттайды?

84.«Үш анық» атты философиялық шығарманың авторы кім?

85.Абай философиясының орталық мәселесі-

86.Қазақстанның мемлекеттік құрылымы:

87.Қорқыт ата философиясының негізгі идеясы:

88.ХІХ ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда ерекше тараған идеялардың сипаты:

89.«Қазақстан – 2030» бағдарлама бойынша ҚР –ң дамуында қандай тап басты рөлді атқарады?

90.Ежелгі түріктердің жануар тотемі:

91. В. Соловьев философиясының орталық идеясы:

92.Орыс космизмінің өкілі:

93 .«Материализм және эпириокритицизм» деген философиялық еңбектің авторы:

94.Ресей философиялық ойларының негіздерін қандай идеялар құрады?

95. Экзистенциализм ағымының өкілі болып саналатын дат философы:

96. Таза сана ілімі ретінде феноменологияның интенционалды актілерін сезіну деп түсіндірген кім?

97.″Үрей метафизикасын″ пайымдауға тырысқан алғашқы философ

98.″Өзіндік референция″ және ″Ерекшелену″, ″Өзге″ атты еңбектерінің авторы:

99.″Постиндустриалды қоғам″ терминінің авторы кім?

100.Фрейдтің тұжырымы бойынша адамның мінез-құлқын қандай мотивтер айқындайды:

2.10 Курс бойынша Глоссарий

Авангардизм – авангардшылдық (франц. Avantgardime – алғы шептегілер)

Қалыптасқан қағидалар мен дәстүрлерден, өмір бірқалыптылығынан алшақтай

Отырып, көркем мәдениетті жаңғыртпақ болған мәдени ағым.

Аполонийлік және Дионийсилік мәдениет-Ф. Ницшенің адамдық болмыстың екі бастауы мен мәдениетті типтерді сипаттауға байланысты енгізген ұғымдары.

Артерикт(лат. Artefactum- жасанды істелген)-табиғилықтан тыс қолдан жасалған нәрсе,мәдениеттің жемісі.

Архетип( грек.arche-бастау,tupos-бейне)-алғашқы үлгі, түп нұсқа.

Әлем картинасы, әлем суреті – тарихи кезеңдерді мәдени типология бойынша бейнелеу үлгілеріне қатысты ұғым.

Виртуалды шындық(лат.virtas –ақиқат-компютерлік техниканың негізінде кеңістіктік- уақыттың континиумды тілектеріне сай өзгертіп, жаңа әлемді, шындықты-қолдан жасалған құрылымдықалыптастыру нәтижесі.

Декаданс(франц.dekadence-түңілу)-ХХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басындағы өмірден түңілу, келешектен үмітсіздікке бой алдыру сарындары, дара тұлғалардың жекеленуі байқалғанын білдіретін, еуропа мәдениетінде тапқан тоқырау құбылысының жалпы атауы.

Депрессия( лат.depressio –көңілсіздік, жабырқаңқылық)- көңіл күйдің қаяулығы, зарығын сарғаюы, әртүрлі ауруларда кездесетін күй немесе психологиялық жағдай.

Маргиналдық( лат. Marginalis-шет, жиектегі, шекарадағы)- қоғамдағы әр түрлі

Процесстердің нәтижесінде (көшіқон,этномәдени әрекеттестіктер, қоғамдық жүйелердің модернизациялануы және басқа) пайда болатын өзге мәдениет.

Мәтін – бұл жалпы бір тақырып төңірегіндегі біріккен,сабақтастық пен тұтастық,ақпаратты жеткізетін мазмұнды (мәнді) сөйлемдердің тізімі.

Мифология – қоғамдық сананың түрі, қоғамның бастапқы кездегі табиғатын және әлеуметтік шындығын түсіну тәсілі.

Менталитет – тіл (лат.menta – жан құрылымы) - әлем картинасын жасайтын және мәдени дәстүр немесе қауымдастық бірлігін нығайтатын жалпы рухани көңіл – күй,наным – иланым,рух дағдысы, ойдың біртұтас жиынтығы.

Модернизм (фр. Moderme – ең жаңа,қазіргі) – ХІХ ғ-дың соңы ХХ ғ-дың ортасында әдебиет пен өнерде, мәдениетте қалыптасқан философиялық – эстетикалық қозғалыс.

Ойын, ойын теориясы – дәлел – дәйегі нәтижесінде емес, процесстің өзінде болтын, қимыл - әрекет түрі.

Пассионарлық (құштарлық, сезімдік)-қимыл-әрекетті аңсаған құштарлық, жекелеген адамдар да, топтарда да болуы мүмкін шектен тыс-қуатқа қабілеттілік.

Постмадернизм-дәл мағынасында модернен кейінгі, қазіргі заман дегенді білдіреді.

Постструктурализм- структурализмнің екінші толқыны, структурализмді сынаумен байланысты және оның алдынғы шектеушіліктерінен арылуға бағытталған ағым.

Психоанализ-ХХғ. Мәдениетіне зор әсер ететін австриалық ғалым З.Фрейд қалыптастырған психологиялық ілім.

Синкретизм ( гр. Synkretismos - біріктіру)-« жігі ашылмаған», «біте қайнасқан» деген сөз тіркестерінің синонимы болып табылатын бұл ұғым қандайда болмасын құбылыстың жетілмеген, дамымаған,өзара жіктеле қоймаған бастапқы күйін білдіреді.

Стурктурализм- ( лат.structura-құрылым, байланыс, рет)-ХХғ. 20-жылынан бастап гуманитарлық білімдер(лингвистика, әдебиеттану тарих этнография және т.б.) саласында, қалыпытасып кележатқан бағыт.

Субмәдениет (лат.sub- төменгі,нем. kultur-мәдениет)-дәлме-дәл аудармад «астынғы мәдениет»,ірімәдени құрылым ішіндегі белгілі бір топтар,бірлестіктер мәдениетті дегенді білдіреді.