Умеков З.Ш., Жанбекова З.Х., Кернебаев А.С. 9 страница

Ең соңында, мемлекеттік басқарудың жариялылық ұстанымы да демократиялық, құқықтық (ондай бар болса) мемлекеттілікті негіздейді (бейнелейді) және мемлекеттік басқару мен қоғам, азаматтар арасындағы байланысты қамтамасыз етеді. Бұл ұстаным көптеген басылымдарда ашықтық ұстанымдарын еске түсіреді, қоғамдық ойды ескереді. Бірақ белгіленген жайларды қамтуда оның ауқымы зор, өйткені оған мыналар жатады:

а) азаматтарға мемлекеттік басқарудың қол жетімділігі, ол ұйымдардың құрамын таңдау, сайлау құқықтарымен байланысты олардың әрекеттеріне қатыса алады;

б) мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару жұмысындағы ашықтық (жариялылықтан гөрі шағын);

в) қоғамдық бақылау, оның ішінде бұқаралық ақпарат құралдары арқылы негізгі мемлекеттік басқарушылық үрдістерді бақылау;

г) мемлекеттік басқару үрдісінде қоғамның конституциялық бекітілген қызығушылықтары, құқықтары мен азаматтардың еркіндігін соттық бақылау.

Құрылымдық ұстанымдар үлкен әрі күрделі топты құрайды, оның ішінде төмендегілерді атап көрсетуге болады:

Мемлекеттік басқарудың құрылымдық-мақсаттық ұстанымдарымемлекеттік басқарудың мақсаттар «денін» құрауда тепе-тең заңдық қатынастар мен байланыстарды бейнелеп,төмендегі ұстанымдарды қамтиды:

1. Мемлекеттік басқару мақсаттарының негізгі параметрлерімен келістірілуі, бір-бірімен қарама-қайшы болмауы;

2. Мақсаттардың бір-бірін толықтыруы, бір мақсат екіншісін туындатып, күшейтеді;

3. Жеке мақсаттардың жалпы (стратегиялық) мақсаттарға бағынуы – мақсаттар иерархиясы мемлекеттік басқарудың мақсаттар «дені» бойынша;

4. Бір мақсаттардың нәтижесі келесісінің көзіне айналып – барлық мақсаттар жиынтығына жету мемлекеттік басқару мақсаттары денінде көрсетілген кезектілік;

5. Мақсаттардың жіктелуі мемлекеттік басқару міндеттері бойынша және мемлекеттік ұйымдардың басқару міндеттері бойынша – мемлекеттік басқару мақсаттары «денінің» мемлекеттік басқару құрылымының міндеттеріне ауысуын қамтамасыз ету.

Мемлекеттік басқарудың құрылымдық-функционалдық ұстанымдары құрамында мемлекеттік басқарудың функционалдық құрылымын құраудың заңдылықтарын, қатынастары мен байланыстарын бейнелейтін төмендегідей ұстанымдарды айтуға болады:

1. міндеттерді саралау және белгілеу жолымен құқықтық нормаларды шығару – мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдарының құзыреттілігіне басқару міндеттерін бекіту;

2. үйлесімділік, бір тәртіпті басқару міндеттерінің бір ұйымның құзыреттілігі көлемінде үйлесімділігі, сонымен қатар, осы ұйымның басқару міндеттерінің басқа ұйымдардың басқару міндеттерімен үйлесімділігі шағын жүйе немесе жалпы мемлекеттік басқару құрылымында;

3. қоспалық (құрамы), белгілі бір ұйымға қажетті басқару міндеттері мен ресурстарын шартты түрде қамтамасыз етеді, өйткені одан шығатын мемлекеттік-басқару әрекеттері шынымен ауқымды және әлді ұйымдастыру мен реттеу қабілеттерін басқару объектілеріне бағыттайды;

4. аралас, басқару міндеттерінің нақты жиынтықтарына бағытталған, әртүрлі басқару компоненттерінен шығады, өз ұйымдарында қайталаушылыққа және параллелизмге жол бермейді;

5. жеткілікті әртүрлілік, ол басқару міндеттері басқару жүйесі компоненттерінің біріне қатысты санына немесе мазмұны жағынан соңғысының басқару қажеттіліктеріне жауап береді;

6. талапқа сай, ол басқару түрткілерінің басқару компоненттерінің, әсіресе, басқару объектілерінің шынайы қажеттіліктері мен сұраныстарының талапқа сай болуы.

Мемлекеттік басқарудың құрылымдық-ұйымдастыру ұстанымдары ішінде заңдылықтарға, мемлекеттік басқарудың ұйымдастыру құрылымын түзу қатынастары мен байланыстарына сай мынандай ұстанымдарға бөлінеді:

1) мемлекеттік билік жүйесінің бірлігі, мемлекеттік басқару үрдістерінің біртұтастығын, келісімділігін және әрекетте болуын қамтамасыз етеді;

2) аумақтық-салалық, ұйымдастырушы құрылымдардың аумаққа, өндіріс салалары мен олардың қызметіне, қоғам өмірінің аясына тәуелділігін көрсетеді;

3) ұйымдастыру байланыстарының көп түрлілігі мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдарының мемлекеттік басқару жүйесіндегі шынайы деңгейлес және сатылас ұйымдастыру әрекеттерін ашады;

4) алқалық пен дара басшылықтың байланыстылығы, ұйымдастыру құрамы мен әрекет тәртібінің ерекшелігі жекеленген мемлекеттік билік пен өзін-өзі басқару ұйымдарының ерекшеліктерінен туындауы;

5) түзу сызықтық – функционалдық, мемлекеттік басқарудың ұйымдастыру құрылымындағы бағынушылық пен басқару әрекеттерінің көлемі мен мазмұнын ашады.

Құрылымдық процессуалды ұстанымдарға, негізгі заңдылықтар, қатынастар, байланыстарға түсінік беруші мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдарының басқару әрекеттерін ұтымды және тиімді жүргізу және кеңінен қолданылатындығы жөнінде төмендегілерді атап көрсетуге болады:

1) элементтер (әдістер, түрлер мен кезеңдер) мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдарының басқару әрекеттерінің олардың қызметі мен ұйымдастыруына сәйкес келуі;

2) басқару әрекеті мен оның нәтижелеріне жеке жауапкершіліктің нақтылануы;

3) ұтымды және тиімді басқару әрекетін жандандыру.

2.Ғылыми әдебиеттерде көптеген бірнеше түрлерімен қатар олардың жүйелену мысалдары келтірілген. Мемлекеттік басқару мынадай шағын жүйелерге бөлінеді: саяси (әлеуметтік-саяси) және ұйымдастыру, саяси ұйымдастыру, басқару аппаратының техникалық-ұйымдастыру құрылысы, басқару аппаратының техникалық ұйымдастыру әрекеттері; саяси, экономикалық, құқықтық ұйымдастыру, техникалық жалпы мазмұны, ұйымдастыру-саяси түрлілік, жеке функционалдық және т.б. «Басқарудың жалпы теориясы» лекциялар курсының авторлары ұстанымдардың төмендегідей жүйеленуін береді:

- жалпы, оған жүйелілік, шынайылық, өзін реттеуші, кері байланыс, толықтыру, тиімділік, ақпараттың жеткіліктілігі, эволюционизмдік, мүмкіндік, демографиялылық, жариялылық, сайыстық, жетекші буындық жатады;

- жекеленген, олардың ішінде түрлі шағын жүйелер мен қоғам салаларында (экономикалық, әлеуметтік-саяси, рухани) және әртүрлі қоғам көріністерінде, қолданылатын ұстанымдар, ұйымдарды, институттарды саралауда (сараптауда) қолданылатын ұстанымдар бөлінеді;

- технологиялық-ұйымдастыру, оның құрамындағы жеке басшылық, орталық, аймақтық және жергілікті басқарудың үйлесімділігі, нақтылылық, жұмысты бөлісу ұстанымдары, иерархиялық ұстаным, бөлісудегі тәртіп, басқару арқылы мүмкіндіктерді табыстау.

Жаңа басылымдарда мемлекеттік басқарудың заңдары мен ұстанымдарын шектеп көрсетеді. Соңғыларының ішінде бөлінетіндері: жалпы жүйелілік әдістемелілік, жалпы әдістемелілік; басқарудың әлеуметтік-саяси үрдісін реттеуші ұстанымдар; ұйымдастырушылық, жүйелік-функционалдық ұстанымдар, әр топта олардың ондағаны бар.

Г. Атаманчук мемлекеттік басқару ұстанымдарының төмендегідей жүйеленуін ұсынады:

1) қоғамдық-саяси ұстанымдар, мемлекеттік басқарудың әлеуметтік табиғи дамуы нәтижесінде, оның дамуының жалпы заңдылықтары мен негізгі ерекшеліктері нәтижесінде пайда болған;

2) функционалдық-құрылымдық ұстаным, мемлекеттік басқарудың субъект және объект компоненттерінің өзара әрекеттерін зерттеу нәтижесінде ұсынылып, мемлекеттік басқарушылық әрекеттер құрылымының заңдылықтарын ашады;

3) ұйымдастыру-құрылымдық ұстанымдар, мемлекеттік басқарудың ұйымдастыру құрылымының сипаты, заңдылықтары мен ерекшеліктерін (әсіресе ұйымдар жүйесінің) көрсетеді және оның қалыптасуы мен жетілуіне апаратын кезең болып қызмет етеді, сонымен қатар мемлекеттік-басқарушылық әрекеттерді ұйымдастыруды да көрсетеді;

4) мемлекеттік-басқарушылық әрекеттер ұстанымдары, мемлекеттік ұйымдардың басқарушылық функциялары мен өздерінің өмір сүрулерін қолдау кезеңіндегі әдістер мен тәсілдердің заңдылықтар қатынастарын және байланыстарын ашады.

Мемлекеттік басқару жүйесі келісімділікті, реттілікті, оның заңдылықтарын, қатынастары мен үрдістерін бейнелейді, олар өз кезегінде нақты қоғам мен мемлекеттің дамуы мен деңгейіне бағынады. Сондықтан, мемлекеттік басқаруды құру оның монархиялық немесе демократиялық, феодалдық немесе капиталистік мемлекет болуына байланысты бөлінеді, тіпті бүгінгі күнде де мемлекетті басқарудың кейбір негізін қалаушы ұстанымдар (еркіндік, әділдік, құқық, демократия т.б.), халықаралық деңгейде танылып отырған кезде мемлекеттік басқаруды нақты құру көбінесе белгілі бір елдің әлеуметтік экономикалық, рухани және саяси дамуына байланысты болады.

Сондықтан, мемлекеттік басқарудың ұстанымдарын жүйелеуде ең негізгісі, сол заңдылықтар, қатынастар мен үрдістерді бөліп алу болып табылады, олар мемлекеттік басқарудың барлық жүйесіне тиесілі, мемлекет пен қоғамның мықты байланысын қамтамасыз етуді, оның соңғы, нақты заңдылықтары, қатынастары мен байланыстарының әртүрлі элементтерін құрайды (шағын жүйелердің). Бұндай әмбебап мемлекеттік басқарудың заңдылықтары, қатынастары мен байланыстары мемлекеттік басқарудың жалпы жүйелік ұстанымдары деген атаумен аталады.

Жүйелеудің екінші негізгі заңдылықтары, қатынастары мен байланыстарының сараптамасымен және оның ғылыми бейнесімен байланысты, олар мемлекеттік басқарудың онтологиялық элементтерін ұйымдастырады, ескертіп кететін жайт, бұл жерде мемлекеттік басқарудың мақсаты, міндеті, қүұрылымы, үрдісі сияқты онтологиялық элементтер туралы сөз болып отыр. Егер мемлекеттік басқару табиғаты қоғам ұстанымдарынан көрінсе, онда олар мемлекеттік басқарудың барлық элементтерінің тобына әсер етеді, яғни, әр элементтер тобында өздерінің ерекшеленген заңдылықтары, қатынастары мен байланыстары әрекет етіп, оларға реттелген құрылым беруі қажет.

Тиісті элементтер тобының қалай құрылғанына байланысты олардың мемлекеттік басқару жүйесіндегі мүмкіндіктері мен әрекеттер мазмұны туындайды. Мемлекеттік басқарудың сол бір эленттерінен (мақсат, міндет т.б.) қоғам өміріндегі әр түрлі құрылымдарды (элементтер комбинацияларын) түзуге болады. Мысалға, бір басқару әрекетінің элементтері автократиялық, либералдық немесе демократиялық-құқықтық мемлекеттік басқару түрлерін қалыптастырады. Осылай әр элементтер тобында мемлекетті басқару элементтері тобы ұйымдарының заңдылықтары, қатынастары мен байланыстарының ғылыми ашылып және мағынаға ие болғандарын мемлекеттік басқарудың құрылымдық ұстанымдары ретінде қарастыруға болады.

Берілген ұстанымдар әр элементтер тобында өзіне тән қасиеттерге ие болады, өйткені бұл топтардың мемлекеттік басқарудың онтологиялық элементтер жүйесіндегі орны мен рөлі олардың ерекше құрылысын шартты көрсетеді.

Соңында, мемлекеттік басқарудың ұстанымдарын жүйелеудің үшінші негізі мемлекеттік басқарудың түрлі шағын жүйелерінің қызмет етуімен байланысты (аумақтық, салалық, функционалдық т.б.) және арнайы мемлекеттік басқарушылық әрекеттің түрлі аспектілеріне қатысты болады. Мысалы, олар келесі ұстанымдарға бөлінеді: мемлекеттік қызмет, басқару қызметкерлер құрамымен жұмыс, мемлекеттік басқарудың ақпаратпен қамтамасыз етілуі, мемлекеттік басқарудың технологиялануы, әкімшілік үрдістер ұстанымдары және т.б. Бұндай ұстанымдарды зерттеу, ашу және жүйелеу –басқа да басқару түрлеріндегі ұстанымдарды білу сияқты, арнайы (сараланған) ғылыми басқару ілімінің ісі. Сонымен қатар, бақылап қараған жол, арнайы ұстанымдар мемлекеттік басқарудың түрлі көріністерінде жалпыжүйелік және құрылымдық ұстанымдарға қайшы келмей, мемлекеттік басқарудың біртұтастығын нығайтуға себін тигізуі керек.

3. Мемлекеттік билік жүйесінің әрекеті мен басқару тиімді болуы үшін жергілікті өзін-өзі басқару құрылымының өміршеңдігіне негізделген жағдай жасау қажет. Тәжірибеде азаматтардың қызығушылығына қатысты барлық мемлекеттік шешімдер көбінесе жергілікті ұйымдар арқылы өтеді, жергілікті бірлестіктер өмірінде жүзеге асырылады. Адамдар мемлекеттік саясаттың шешімдерін (нәтижелерін) сезінеді және оны ең алдымен өздерінің өмірлік қажеттіліктері мен қызығушылықтарын қанағаттандыру арқылы, азық-түлік нарығы, тұрмыс-жағдайлары, қаладағы және ауылдық жерлердегі қоғамдық тәртіп арқылы, оқу орындары мен емдеу ұйымдарының адамдардың қажетті білім алуы мен денсаулықтарын сақтауын қанағаттандыру қабілеттері және т.б. арқылы баға береді. Жергілікті деңгейде адамдардың өз өміріне, жақындарының тағдырына жауапкершілігі жөнінде түсінік қалыптасады және де ел тағдыры жөнінде жергілікті өзін-өзі басқару халық билігінің бірден-бір көрінісі ретінде тұрғындарға жақындатылып, олардың әрбір азаматтарының қызығушылықтарын қамтып, күнделікті мәселелерінің көбісін шешіп отырады. Жариялылық биліктің деңгейі азаматтардың өзіндік ұйымдастыру формасы болып көрінеді, азаматтық қоғамның қалыптасуына итермелдейді. Сондықтан, жергілікті өзін-өзі басқару азаматтарға өз аумағында талапқа сай өмір жағдайларын орнықтыру үрдісіне қатысуларына ерік беріп, жергілікті мәселелерді шешуге жауапкершіліктерін қалыптастырады, олардың әлеуметтік және азаматтық белсенділіктерін көтереді, тұрғындардың мемлекеттік және мемлекеттік емес басқару ұйымдарының әрекеттерін бақылаудың шынайы механизмі болып табылады.

Жергілікті өзін-өзі басқарудың маңыздылығын, әр аймақтың ерекшеліктерін ескере отырып, әлеуметтік-экономикалық мәселелерді тиімді шешу үшін, жергілікті өзін-өзі басқару көптеген әлемнің дамыған елдерінің заңдылықтарына сүйенеді, атап айтқанда олар: еуропалық партияның жергілікті өзін-өзін басқаруы, ФРГ, Австралия конституциялары, Швецияның жер туралы заңдылықтары, Ұлыбритания мен АҚШ-тың жекелеген заңдылықтары және т.б. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, жергілікті өзін-өзі басқарудың (биліктің) көптеген түрлері мен формалары бар, олар тарихта объективті және субъективті факторлар әсерінен қалыптасқан. Жергілікті өзін-өзі басқарудың формалары мен әдістерінің эволюциясы азаматтық қоғамның қалыптасуы мен дамуы бағытында жүзеге асады. Осыған байланысты жергілікті биліктің қалыптасқан үлгі түрлері бұл елдерде жергілікті дәстүрге көбірек лайықталып, сол елдің мәдениеті, тұрғындар менталитеті, елдің экономикалық даму деңгейі мен басқа да жағдайларға байланысты болады.

Еуропалық хартияның «Жергілікті билік жөніндегі» тармағында – жергілікті билік – жергілікті ұйымдардың мемлекет ісін басқару құқығы мен шынайы қабілеті, өз құзыреттілігі аумағында, аяқталған ұлттық заңдылылықтар, жергілікті тұрғындар қызығушылығын ескере отырып анықталады. Бұл, құқық мүшелері жасырын тура, тең және жалпы сайлау арқылы қабылданған кеңес немесе жиналыс арқылы жүзеге асырылады деп жазылған.

Жергілікті билік институтын жергілікті мемлекеттік билік (өзін-өзі басқару) институтынан айыра білу керек. Жергілікті мемлекеттік билік сол аумақтағы мемлекеттік саясаттың көзі ретінде, мемлекеттік басқару жүйесіне тікелей енгізілген. Жергілікті билік – бұл ерекше институт, ол мемлекеттік биліктің ұйымдар жүйесіне кірмейді, оның құзыреттілігі орталық билік ұйымдарының шешімдерімен белгіленеді, ал оның қызметі жергілікті бірлестіктердің қызығушылықтарын қанағаттандыруға бағытталған. Осыған байланысты аймақтық және жергілікті биліктің қызығушылығы әуелгі бастан бөлінуі керек. Ол орталық билік жағынан жергілікті сепаратизмнің көрінуіне әсер етуші маңызды зат ретінде қызмет етеді.

1976 жылғы кеңес Конституциясында «Жергілікті билік» деген ұғым болған жоқ. Ол «мемлекеттік билік пен басқарудың жергілікті ұйымдары» деген ұғыммен беріліп, әр аймақ, облыс, автономиялық облыстарда, округтарда, қалаларда, аудандарда, кенттерде «Халық депутаттары кеңесі» болатын. КСРО-ның (1990 ж сәуір) «КСРО-дағы жергілікті билік пен жергілікті шаруашылық жалпы бастамалары туралы» Заңының қабылдануымен Конституцияға «жергілікті билік» деген ұғым енгізілді. Бірақ бұл Жергілікті кеңестерде мемлекеттік билік пен басқаруды ұйымдастыру ретінде саяси табиғатын өзгерткен жоқ. Шынында, КСРО Конституциясында (1990 жылдың 26 желтоқсанындағы басылымында) былай деп жазылған: «Жергілікті билік жүйесінде, жергілікті халық депутаттары Кеңесінен бөлек республикалық заңдылықтарына сәйкес аумақтық қоғамдық билік әрекет ете алады, азаматтар жиналысы, тікелей демократияның басқа да формалары әрекет ете алады». «Жергілікті Кеңестер қызметі» демократиялық централизм ұстанымы негізінде жүзеге асырылды, ол Мемлекеттік билік ұйымдарының сайлауын қамтитын, «жоғарғы ұйымдардың шешімдерін төменгі ұйымдар жүзеге асыруға міндетті» болатын.

Жергілікті Кеңестердің дербестігі өте шамалы болды, өйткені олар жоғарыда тұрған Кеңестердің шығарғанын қатаң түрде орындауға міндетті болатын, олар тіпті жергілікті ұймдардың шешімдерін өзгерте алатын, оларды мақсатсыз немесе заңсыз деп түсіндіретін. Жергілікті кеңестердің шынайы жағдайын былайша сипаттауға болар еді: олар толықтай жоғарыдан бөлінетін материалдық және қаржылық ресурстарға тәуелді болатын, және де сол аумақта әрекет ететін нақты Кеңестер үстінен қарайтын мемлекеттік өндірістер мен ұжымдық шаруашылықтардың ресурстық көмектеріне тәуелді болатын. Қалақұраушы деп аталатын өндірістер мен ұжымшарлар, ауылдар мен ауылдар бірлестіктері жергілікті қоғам өміріне шаруашылық және әлеуметтік басымдық көрсететін, ал бұл өндірістерге іс жүзінде корпоративтік билік басшылық жасайтын, бірақ Жергілікті Кеңестің мемлекеттік билігімен бүркемеленетін.

ҚР жергілікті билігінің қалыптасуы әлі алда, бірақ ол әр жердегі мемлекеттік басқару жүйесімен тығыз байланыста болуы керек. 1994 жылы егемендігін алған Қазақстан әлі күнге дейін орталықтандырылған унитарлы мемлекет болып табылады. Әр жерде тұрғындардың сайлау ұйымдарының қызмет еткеніне қарамастан – Мәслихаттар өз еріктерін пайдаланғанымен, шынайы билік әкімдерде – Президент пен ҚР Үкіметінің өкілдері жергілікті атқарушы ұйымдарды басқарады. Экономиканың өтпелі кезеңі, әлеуметтік тұрақсыздық қатаң атқарушылық сатылас билікті талап етеді, ол төменде тұрған құрылымдардың жоғарыдағыларға сөзсіз бағыну ұстанымы бойынша құрылған, біркелкі мемлекеттік тәртіп жергілікті өзін-өзі басқару бастамаларының ешқандай белгілерін өткізуге жол бермейтін. Сондықтан 1994 жылы қолға алынған жергілікті билік жүйесін реформалау, Жергілікті Кеңестерге екі жақты мәртебе беріп: ол мемлекеттік билік ұйымдары мен жергілікті билікті құлдыратуға әкеп соқты.

Қазіргі кезде жергілікті билік жүйесін қайта құру нұсқасы қаралуда, ол әрекет етуші жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінің (Мәслихат пен әкім) сақталуын қарастырып, соған сәйкес тікелей жергілікті билікті ауылда (село), кентте, ауылдық (селолық) аймақта, ауылдық деңгейдегі қалаларда, облыстық және республикалық деңгейдегі қалаларда, астанада – көше, квартал, мөлтек аудандар көлемінде ұйымдастыру ұсынылады.

ҚР Үкіметі шығарған заң жобасында жергілікті билік ұйымдары болып табылатындар:

1. Жергілікті бірлестіктер Кеңесі – жергілікті биліктің көрсеткіш ұйымы, оны сол жергілікті мекен тұрғындары сайлайды, халық саны 1000 және одан жоғары болуы керек. Сонымен қатар, адам саны 1000-нан төмен тұрғылықты жерлерде Кеңестің міндетін азаматтар жиыны сол жерлерде атқарады.

2. Жергілікті бірлестіктер Жамияты – жергілікті биліктің атқарушы ұйымы, оны жетекші басқарады. Кеңеске қарағанда – тікелей сайлау сол аумақ тұрғындарына байланысты болса, мұнда үкіметтік заң жобасында қарастырылған, ұйым тәртібі мен Жамият қызметін жергілікті бірлестік Жарғысы анықтайды, ол заңдылықтар талаптарына сай болуы керек. Бұл тұрғындардың жергілікті билікті атқарушы ұйымдарының қалыптасу тәртібі жөніндегі мәселені өз еркімен шешу құқығы беріледі дегенді білдіреді.

3. Жетекші – жергілікті билік ұйымының басшысы. Жетекшіні сол тұрғылықты жердің тұрғындары сайлайды. Жетекшінің құзыреттілігінің тоқтауы Жамияттың да қызметінің тоқтауына әкеп соғады.

Бірақ ҚР Үкіметі шығарған заң жобасында өкілетті және атқарушы билік ұйымдарының қызметі жеке-жеке бекітіліп бергеніне қарамастан, құқығы, өкілетті және атқарушы билік ұйымдарының қызметі жеке-жеке қалыптасады ма немесе бірегей құрылыммен шектеле ме, оны тұрғындар шешеді, іс жүзінде бұл тұрғындардың құқығында. Барлық жергілікті билік пен Жетекшінің құзыреттілігінің мерзімін жергілікті бірлестіктер жарғысы анықтайды. Сондықтан, бірегей жергілікті билік ұйымдарын құру барлық аймақтар мен әкімшілік-аумақтық бірлестіктерде мүмкін емес. Сонымен қатар, жекеленген облыс, қала, аудан көлемінде жергілікті билік ұйымдары құрылып, олардың қызмет мерзімдері, атқару ұйымдарының қалыптасу тәртібі, құзыреттілік мазмұндары т.б. әртүрлі болуы мүмкін.