Г. Д. Керімбай, У. Ш. Кокаев

ОЖ 005.22:621.01

ТЕХНИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ ӘДІСІН ОҢТАЙЛАНДЫРУ

Г. Д. Керімбай, У. Ш. Кокаев

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Астана қ., Қазақстан, [email protected], kush_ [email protected]

Көліктің сенімділігі аумағындағы зерттеулердің негізгі бағыттары оны техникалық жарамды күйде сақтауға кететін шығындардың азайтылуы мен желіну шапшаңдылығын төмендету мақсатындағы техникалық қызмет көрсетудің оңтайлы режимін анықтау болып табылады.

Техникалық қызмет көрсету жүйені ғылыми дәлелді тұрғыдан қарау тек қана көлік сенімділігінің деңгейін қалыпта ұстап қана қоймайды, сонымен қатар, уақытылы алдын алу және ақауларды жою тәсілдері арқылы кейбір бөліктердің істен шығып қалуын жою нәтижесінде сенімділігін көтеруді қамтамасыз етеді.

Ұсынылып отырған Г. В. Крамаренконың техникалық-экономикалық әдісі ағымдағы жөндеу мен техникалық қызмет көрсетуге кететін меншікті шығынның минималды құны критерий бойынша техникалық қызмет көрсету (ТҚК) периодтылығының анықтамасын қарастырады. Техникалық қызмет көрсетудің меншікті шығынының ұлғаюына байланысты қызмет көрсету периодтылығы төмендейді, осы кезде жөндеуге кететін меншікті шығын ұлғаяды. Бұл мақсатта көліктің техникалық қызметі мен жөндеу құны (С_ж+С_ТҚ) бастапқыда төмендейді, сонан соң көтеріледі. Минималды шығынға С_min сәйкес келетін нүкте техникалық қызметтің оңтайлы периодтылығын L_оңт береді (1.1 сурет).

1.1 сурет – Қызмет атқару периодтылығына тәуелді көліктің ТҚ мен жөндеу жұмысының шығыны

1-тоқтаусыз жұмыс істеудің мүмкіндігі;

2-бір тоқтаудың пайда болу мүмкіндігі;

3-екі тоқтаудың пайда болу мүмкіндігі;

1.2 сурет – ТҚК периодтылығының қисық сызықты таңдауы

Я.И.Несвитский ТҚК периодтылығын агрегатқа,тасымалдаудың әр периодына байланысты (қайта өңдеу, дұрыс тасымалдау, қарқынды тозудың периоды ) анықтауды ұсынады. Теорема негізінде автор көліктің қалыпты тасымалдау периодындағы тежелу себебі Пуассонға жуық үлестіруге сәйкес келеді деп тұжырымдады:

(1.1)

мұнда, Р_n- жүріс интервалындағы n автомобиль тежелуінің пайда болу

мүмкіндігі;

- қарастырылатын жүріс интервалына қатысты алынған көлік тежелу параметрінің орташа бағамы.

Бұл сипаттамалардың талдауы көліктің ТҚ оңтайлы периодтылығын анықтауға мүмкіндік береді. Оның көлемі абцисса осіндегі о-l₁ кесу сызығының медианды мөлшерімен анықталады (көліктің екі немесе одан да көп тежелуінің пайда болу мүмкіндігі кесу сызығында о-l₁ нөлге тең).

Осы кезде көліктің тасымалдау сенімділігі С нүктесінің ординаталарының көлеміне тең (1.2 сурет).

Г.С.Рахутин ұсынған профилактикалық жұмыс периодтылығын анықтайтын экономикалық-мүмкін әдіс профилактика кезіндегі меншікті шығынның профилактикасыз меншікті шығынға қатынасын көрсететін шығын құнының азаю коэффицентін басшылыққа ала отырып оңтайлы периодтылықты қарастырады:

(1.2)

мұнда, w₀ - тоқтау параметрі, өш/сағ;

- алдын алу шараларының периодтылығы, сағ.;

К_ст - құн коэффициенті (профилактика құнының тоқтаудың құнына қатынасы;

Р( ) - үшін тоқтаусыз жұмыс атқару мүмкіндігі.

Е.С.Кузнецовтың зерттеуі бойынша ТҚК периодтылығын анықтаудың бірнеше әдісі мына критерийлермен ерекшеленеді:

- тоқтаусыз жұмыс атқарудың мүмкіндік деңгейі бойынша (1.3 сурет);

- техникалық күй параметрлердің өзгеруінің мүмкіндік шегі бойынша (1.4 сурет);

- жөндеу мен техникалық қызмет көрсетуге кететін меншікті шығындар бойынша (техникалы-экономикалық әдіс);

- тоқтаусыз жұмыс істеудің сенімділік деңгейі техникалық қызмет көрсету мен жөндеудің меншікті шығындары бойынша (экономикалық-мүмкін әдіс).

Экономикалық-мүмкін әдіс жоғарыда көрсетілген экономикалық және мүмкін факторларды және де көліктің жұмыс істеу қасиетін ұстап тұру мен қалпына келтірудің әр түрлі стратегияларын салыстыруға мүмкіндік береді. Бұл әдіс жалпы жағдайда, әсіресе, арнайы жөндеу жұмысын жасау арқылы ТҚК номенклатурасын кеңейту кезінде атқарылады.

F=I-γ - қауіп-қатер; l₀- ТҚК периодтылығы; х_γ- гамма-процентті ресурс; R_Δ- тоқтамай жұмыс атқарудың шектік мүмкіндігі

1.3 сурет – Тоқтамай жұмыс атқарудың мүмкін деңгейі бойынша ТҚК периодтылығын анықтау

С₁,С₂- ТҚК мен жөндеуге қатысты меншікті шығындар;

С_∑- ТҚК мен жөндеуге қатысты меншікті шығындардың жалпы құны.

1.4 сурет – Техникалы-экономикалық әдіс арқылы анықталатын периодтылықтың жүйесі

Сенімділік көрсеткіштерін оңтайландыру мақсатында келесі модель түрлері қарастырылады:

Модель 1 – қалпына келетін және қалпына келмейтін құрастырмалы бөлшектердің сенімділік көрсеткіштерін, ТҚК периодтылығын тозу жылдамдығына байланысты болатын істен шығуға алып келетін шектік тозу мәндерін анықтайды. Модель шектік тозу арқылы ерекшеленетін екі типті обьектілерге бөлінеді.

Модель 1.1 – ТҚК периодтылығы мен ресурстардың мәндерін оңтайландыруға қолданады және шектік тозу ары қарай тасымалдауға келмейтін критерий бойынша анықталады.

Модель 1.2 – ТҚК периодтылығын, ресурстардың мәнін, шектік тозуды оңтайландырылуы кезінде қолданылады. Егер шектік тозудың мәні берілген мәннен көп болса, онда есептеулер 1.1 модель арқылы жүргізіледі.

Модель 2 – Ағымды және күрделі жөндеу жұмыстары арқылы жарамды күйге келетін күрделі объектілер мен көліктердің сенімділік көрсеткіштерін анықтау кезінде қолданылады. Модель оңтайландыру көрсеткіштері арқылы ерекшелінетін үш типті объектілерде қолданылады.

Модель 2.1 – Ресурстардың мәнін оңтайландыруға және де тозу, объектінің шектік күйін білдіретін , құрастырмалы бөліктері жоқ объектілерге қолданылады.

Модель 2.2 – Тозу объектісінің шектік күйін білдіретін берілген құрастырмалы бөліктің ТҚК периодтылығы мен объект ресурстарының көрсеткіштерін оңтайландыруға қолданады. Бұл құрастырмалы бөліктің тозуының шектік мәні беріледі.

Модель 2.3 – Объект ресурсының көрсеткішін оңтайландыруға 2.2 модель сияқты объектінің шектік күйін білдіретін құрастырмалы бөліктері жоқ объектілерге қолданады. Егер де алынған оңтайлы тозу берілген мәнінен асып түссе, 2.2 модель қолданылады.

1.1 - кестеде модельдердің алынған тағайындаулары мен заңдылықтарына байланысты есептеуге қатысты сенімділік көрсеткіштерінің оңтайлы мәндерінің формулалары берілген.

Құрастырмалы бірліктер мен тозу объектісінің шектік күйін білдірмейтін күрделі объекттер, алайда техникалық қызмет көрсетуге мұқтаж болса, онда сенімділік көрсеткіштерін оңтайландыру үшін модель 2 қолданылады. Егер де бұл құрастырмалы бөліктерге (1.2) заңдылықтар белгілі болса, ресурстың оңтайлы ТҚК периодтылығы мен шектік тозуды айқындау үшін модель 1 қолданылады. Ал егер де, заңдылық белгісіз жағдайда ТҚК тапсырмасына қатысты тежелу классификациясына сүйене отырып ықтималды-математикалық әдісті қолдану керек.

Кесте 1.1 Сенімділіктің оңтайлы көрсеткіштер есебінің формулалары

№	Көрсеткіштер
		-	-