Тақырып. Экономика өндірісінде шаруашылық жүргізушi субьектілердің қаржысы.

Сабақтың мақсаты – шаруашылық жүргізушi субьектілердің қаржысын терендетіп түсіну.

Сұрақтар:

1. Шаруашылық жүргізушi субьектілердің қаржысының мәні.

2. Шаруашылық жүргізушi субьектілердің қаржысының бақылау функциясы.

3. Шаруашылық жүргізушi субектілернiн қаржысының қатынасы.

1- Сұрақ. Шаруашылық жүргізушi субьектілердің қаржысының мәні.

Шаруашылық жүргізушi субьектілернiн қаржысы-бiрiнгыдай қаржы жүйеснiн курамды бөлігi және айрыкша бөлігi болып табылады. Елдегi ақша қатынастарының аса маңызды сферасының атап айтқанда , жасалатын қоғамдык өнімдi ұлыттық табысты және ұлыттық байлықты-халықтын қажеттiлiктерiн өндірістiк емес сфераның материалдык шығындарын қамтамассыз етудiн көздерiн алгашкы болудi қамтитындыктан бұл буынның қаржысы қаржылардың негзгi, бастапкы бөлігi болып табылады.

Шаруашылық жүргізiушi субьектiлер қаржысы өзіне қоғамдык-пайдалы қызметтің сан алуан сфераларындағы онеркәсіп ауыл шаруашылыгы ,курылыс,көлік,сауда,дайындау,геологилық барлау,жобалау қызматің халықка турмыстык қызметің көрсетедi .

Шаруашылық жүргізушi субектлернiн қаржысы сферасының сан алуан катынстар олардың шаруашылық қызмет процесiнде басқа шаруашылық жүргізушi субьектiлермен болатын мынадай топтарга ақша қатынастарына саяды:

Басқа эртурлi кәсіпорындармен және ұйымдармен байланысты.

Өзінің енбек ұжымымен болу және тұтыну қорынан қызметкерлерiне жэрдемакылар төлеуде.

Мемлекетпен-бюджетке салықтар төлеуде бюджеттен қаржыландыру кезiнде мемлекеттк багалы кағаздарды сатып алған кезде,сондай-ак олар бойынша төлемдер алғанда валюта қорлары мен ресурстарын қалыптастырғанда:

Банктермен (қаржы қатынастарының бұл тобы банк несиелерiн алу,оларды қайтару,несиелер бойынша пайыздар төлеу)

Сақтық орғандармен-мүліктi-,қызметкерлердi коммерциялық ж-е коммерциялық емес тэуекелдiсактандыру жөнінде:

Жогары ұйымдармен-қайта болу шегiнде:

Курылтайшылармен –төлеу кезiнде ,сондай-ак кәсіпорынның пайдасын бөлігенде ж-е оның бiр бөлігiн шартка сәйкес курылтайшыга аудаоған кезде қалыптастайды.

Шаруашылық жүргізушi субьектлернiн қаржысынан,бiр жағынан,жалпы қаржылардың экономикалық табигатын сипаттайтын белгiлер ,басқа жағынан ,қоғамдык өндірістің турлi сферасындағы қаржылардың қызмет етуiне байланысты ерекшелктер тән.

1)қаржы қатынастарының көпқырлығы, олардың нысандары мен мақсатты арналымының сан алуандыгы

2)Өндірістiк құралдардың мiндеттi болуы ж-е оларды қалыптастыруымен, көбейтуiмен және қайта болуiмен байланысты қатынастардың пайда болуы. Өндірістiк капиталдар-бұл өндірістің серпiндi элементi-олар өндіріс сияқты үздікiсіз қозғалысыста болады: сонымен қатар күн нысандарын тұрақты ауысымы болып табылады. Кәсіп орын қызметінің кез келген мезетіңде өндірістiк құралдар материалдык-заттай және ақша нысаныңда болуы мүмкін:

3)жогары белсендлiк,шаруашылық қызметіңiн барлық жағынан эсер етуi мүмкіндгi

4)шаруашылық жүргізушi субьектiлердiн қаржысы бүкіл қаржы жүйеснiн айкындаушысы негiзi болып табылады.

Шаруашылық жүргізушi субьектілердің қаржысының бақылау функциясы кәсіпорын экономикасында маңызды рөл атқарады: есепсіз және бақылаусыз шаруашылық жүргізуге болмайды. Ақшамен бақылау тек шаруашылық жүргізуші субъектілердің ішінде ғана емес, сонымен бірге оның басқа субъектілерімен, жоғарғы ұйымдармен және қаржы –кредит мекемелерімен өзара қарым-қатынастарында да жүзеге асырылады. Субъектілер арасындағы өзара қатынастарда бақылау жеткізілім тауарларға, көрсетілген қызметтерге және орындалған жұмыстарға ақы төлеу болады. Қаржы-кредит орғандарымен өзара іс-әрекет кезінде бақылау бюджет алдыңдағы міндеттемелердің орындалуы кезінде, банк несиелерін алған және қайтарған кезде жүзеге асырылады.

1. Пайдаланылатын әдебиеттер:

3 Тінәсілов М.Д., Үркүмбаева Ә.Р. Бағалы қағаздар нарығын реттеу. /оқулық/. РМК «АӨА экономикасы және ААД ҒЗИ» баспаханасы Алматы 2007.

4 Ібрішев И.И., Үркүмбаева Ә.Р. Банктік тәуекелдер. /оқу құралы/. Қазақ көлік және Коммуникациялар академиясының баспасы. Алматы 2009.

5 Әділов Ж.М., Тінәсілов М.Д., Үркүмбаева Ә.Р. Инвестиция менеджменті. /оқу құралы/.ҚазҰТУ-дың ҒТБ орталығы. Алматы 2009.

6 Тінәсілов М.Д. Банк менеджментін ұйымдастыру. /оқулық/. ҚазҰТУ-дың ҒТБ орталығы. Алматы 2009.

7 Тінәсілов М.Д. Сақтандыру ісінің қаржылық негіздері. /оқулық/ ҚазҰТУ-дың ҒТБ орталығы. Алматы 2011.

8 Тінәсілов М.Д., Үркүмбаева Ә.Р. Қаржы негіздері: теориясы, тәжірибелер мен есептеулер. /оқулық/ ҚазҰТУ-дың ҒТБ орталығы. Алматы 2016.

Слайд №5