Тұтынушының тепе-теңдігі
Егер бюджеттік шектеу сызығын талғаусыздық қисық сызықтар картасына көшірсек, тұтынушының тепе-теңдік моделін (үлгісін) аламыз (30 сурет). Алынған графиктегі Е нүктесі – бюджеттік сызық сәйкес талғаусыздық қисық сызығына тиіп тұрған нүкте. А және В нүктелері тепе-теңдік шартын қанағаттандырмайды, өйткені олар құрылымы бойынша оңтайлы емес жиынтықтарды ұсынады. Тұтынушы үшін оңтайлы, оның бюджетіне сәйкес, қолы жететін жиынтықта Х тауарлардың ХЕ бірлігі және Y тауардың YЕ бірлігі бар. Талғаусыздық қисық сызығының және бюджеттік сызықтың еңкіштік бұрыштары Е нүктесінде дәл келеді. Бюджеттік сызықтың еңкіштігі РХ /РY тең болғандықтан, ал талғаусыздық қисық сызығының еңкіштігі MRSXY тең, тұтынушының тепе-теңдік шарты келесі болады:
РХ /РY = MRSXY
Y U1 U2 U3
•A •B
Е
YE
XE X
30 сурет. Тұтынушының тепе-теңдік моделі (үлгісі)
Сұрақтар мен тапсырмалар
Талқылауға арналған сұрақтар
1. Пайдалылық категорияларын талдаудағы кардиналистік және ординалистік амалдардың мәнін түсіндіріңіз. Араларындағы айырмашылық неде?
2. Талғаусыздық қисық сызығы деген не? Ол қалай жасалады?
3. Бюджеттік шектеу сызығының мәнін түсіндіріңіз.
4. Тұтынушының тепе-теңдік моделін (үлгісін) сызыңыз. Оған түсінік беріңіз.
Есептер, жаттығулар, тестілер
1. Сұраныс қисық сызығы көрсетеді:
а) осы баға бойынша тұтынушы қандай жалпы пайдалылыққа ие болады?
б) осы баға бойынша тұтынушы қандай шекті пайдалылыққа ие болады?
в) осы баға бойынша ие болатын жалпы және шекті пайдалылық
г) пайдалылықтың кез келген санын алу үшін тұтынушы ақшаның қандай сомасын ұстауға (шығаруға) дайын?
2. Пайдалылықты өлшеудің кардиналистік амалы анықтауды тілейді:
а) уақыттың осы мерзімінде тауарды тұтынудан алынғын жалпы қанағаттану шаралары
б) жалпы пайдалылық пен шекті пайдалылықты
в) пайдалылық шамасының мүлде дәл сандық анықтауы
г) шекті пайдалылығының сапалық анықтауы
д) бір бірлікке тұтынудағы өзгеріспен пайда болған жалпы пайдалылықтың өзгеруі
3. Жалпы пайдалылық функциясы ең жоғары деңгейге жететін жағдайлар:
а) шекті пайдалылық түседі
б) шекті пайдалылық 0 (нөлге) тең
в) шекті пайдалылық ең үлкен шамаға тең
г) шекті пайдалылық өзгермейді
д) шекті пайдалылық өседі
Жеке адам бір игіліктің 2 бірлігін тұтынады (пайдаланады). Екінші бірліктің шекті пайдалылығы 5 тең екендігі мәлім. Жалпы пайдалылық шамасы жөнінде не айтуға болады?
а) ол 5 тең
б) 10 тең
в) 10 көп
г) бар мәліметтер ондай болжамдарға жеткіліксіз
5. MRSXY = 1 /2. X және Y тауарлар жөнінде не айтуға болады?
а) X және Y тауарлары тұтынуда бірін – бірі толықтырады
б) X пен Y нағыз субституттар болып келеді
в) X пен Y тауарлары үшін талғаусыздық қисық сызығы ауысудың төмендейтін шекті нормасымен сипатталады
г) X пен Y тауарлар үшін координат басына қатысты талғаусыздық қисық сызығы дөңес
6. Кестедегі ашық жерлерді (ұяларды) толтырыңыз:
| Тауар бірліктерінің саны | TUA | MUA | TUB | MUB |
7. А мен В тауарлардың шекті пайдалылығы мына кестеде көрсетілген:
| А тауардаң саны | MUA | В тауардың саны | MUB |
Егер тұтынушының табысы 240 доллар құраса, ал А және В тауарлардың бағасы 40 және 20 доллар болған жағдайда жалпы пайдалылықтың ең жоғары деңгейіне жету үшін әр тауардың неше бірлігін сатып алу керек? Жалпы пайдалылықтың шамасы қандай болады?
8. Кестеде бір сатып алушыға құндылығы тең болып келетін А және В тауарлардың 4 жиынтығы келтірілген:
| Тауарлар жиынтығы | А тауары | В тауары |
| А | ||
| В | ||
| С | ||
| Д |
Парықсыздық қисық сызығын сызыңыз. А жиынтығынан В жиынтығына, В жиынтығынан С жиынтығына, С-дан – Д өткендегі MRS есептеңіз. Азаятын (кемитін) шекті пайдалылық заңының көмегімен MRS азаюын түсіндіріңіз.
Осы нақты тұтынушы үшін А тауардың бірнеше санын тұтынғанынан (пайдаланғанынан) шекті пайдалылығы 10 бірлікті құрайды, В тауарды – 18 бірлікті дейік. А тауардың бағасы – 40, В тауардың – 60. Олардың пайдалылығын көбейту үшін тұтынушы не істейді?
а) А тауарды көп алып, В тауарды аз сатып алады.
б) В тауарды көп алып, А тауарды аз алады
в) екі тауардан да көп алады
г) тұтынатын тауарлардың санын өзгертпейді