Азақ-жоңғар соғыстары.
Жоңғар хандығы әскери жағынан алғанда сұсты күш саналады. 17 ғ. аяққы кезінде-ақ саны жағынан мол жоңғар әскерінің қару-жарағында «білтелі отты қару» болды. Қазақтардың қару-жарағы жоңғарлардыкінен әлде-қайда олқы еді.
1729 ж. Балқаш көлінен оңтүстік-шығысқа таманғы Аңырақай деген жерде қазақ сарбаздырының жоңғар басқыншыларымен қантөгісті шайқасы болып өтті. Онда үш жүздің бірлестірілген күштері тамаша табысқа жетті. Жаулап алушылардың әскерлері Іле өзені бойымен Шығысқа қарай шегіне бастады. Бірақ осы кезде Болат ханның қайтыс болуына байланысты қазақ жасақтарының жетекшелері билікке таласа жанжалдасып қалды да, мұның һзі ойраттардың жағдайын жеңілдетіп, қазақ халқының жоңғарларға қарсы күресіндегі көптеген құрбандықтары мен күщ-жігерін жоққа шығарды.
Қазақтардың сыртқы саяси жағдайының күрделігі одан аман шығудың жолдарын іздестіре беруге түрткі болды. 1726ж. Кіші жүз ханы Әбілқайыр, ағамандар Сүгір, Едінбай, Қажыбай, Құлымбай және басқалары Ресейден кіші жүз қазақтары үшін қорғаушылық сұрауға елші Қойбағарды жөнелтті. Бірақ оның бұл сапары нәтижесіз қалды. Әйтсе де Әбілқайыр өзінің көздеген мақсатын аяқсыз тастамай, 1730ж. қыркүйекте Уфа арқылы Петербургке орыс әйел императоры Анна Иоановнаға өздерінің бодандыққа және қорғаушылыққа алуды сұраған өтінішін хатпен жолдап әрі аузекі де айтуды тапсырып, қайтадан елшілік жіберді. 1731ж. 19 ақпанда император әйел Анна Иоанновна Кіші жүзді Ресейдің бодандығына қабылдайтыны жөніндегі сенім грамотасына қол қойылды. Тиісті ант қабылдау үшін Қазақстанға Әбілқайыр ханға тапсырылатын грамотамен Сыртқы істер комиссиясының тілмәші А.И.Тевкелев бастаған елшілер жіберілді.
Әбілқайырды сендіруіне иек артып, Петербургтегілер, Ресей азаматтығына өтуді Кіші жүздің барлық сұлтандары мен ағамандары қалайтын болар деп шешті. Алайда, 1731ж. қазанда Тевкелев Ырғыз өзенінің бойындағы Әбілқайырдың ақ ордасына келгенде Ресей азаматтығын қабылдау мәселесі бойынша феодалдық ақсүйектердің арасында айтарлықтай алауыздың бар екендігі анықталды. Барақ сұлтан бастаған “қарсы партия” келіссөздердің өтпеуіне, сөйтіп, Кіші жүзді Ресейге қосу жөніндегі шаралардың аяқсыз қалуына тырысқанымен, бұл қарсылық әрекеттері сәтсіз аяқталды. Сонымен, 1731ж. 10 қазанда қазақ ағамандары жиналысының едәуір шешімнің қабылдануы үшін дауыс берді.
Орта және Ұлы жүздер Ресейге кейінірек қосылғанымен, Әбілқайыр хан патша өкіметіне өтініш білдіргенде бүкіл қазақ халқы атынан сөз салған-ды. Мұның өзі жоңғарларды сөзсіз абайлаттырды және оларды орыс-қазақ қатынастарының онан әрі дамып бара жатқанына қорқынышпен қарауға мәжбүр етті. Ресей әйел императорының жарлығында сол кезде-ақ ресми түрде азаматтығын алған қазақтарды мазасыз көршілерің жауластық әрекеттерінен сақтайтындығына кепілдік беретін пунктте болды: «егер Сіздерге, қайсақтарға (қазақтарға) жаулар шабуылдайтын болса, онда Сіздер олардан біздің күшімізбен қорғаласыздар».
Кіші жүздің Ресей азаматтығын алуының дұрыстық негізін теріске шығармасақ та, Әбілқайырдың Ресей әкімшілігіне сүйеніп, өзінің саяси қарсыластарының позициясын әлсіретуге, жеке билік жүргізу үшін күресте өзінің потенциалды бақталастарынан асып түсуге үміт артқан пайдаүнемдік мүддесін назардан тыс қалдырмаған жөн.Бұл мәселеде орыс тарихнамасында да бірыңғай пікір болған жоқ. М.Макшеев, А.И. Добросмыслов, И.Завалишин, В.Н. Витебский, И.И. Крафт бодандық туралы келіссөздер жүргізу және құжатқа қол қою барысындағы Әбілқайырдың іс-әрекеттерін тұтасынан ақтады. А.И.Левшин бұл бодандықты Әбілқайырдың жеке басы еркінің және «қуатты елдің қорғаушылығымен күшеюге» үмітартқан басқада халықтың «әкімқұмар бастықтарының» дәмеленушілік көрінісі қарауға бейім тұрды.
Алайда, Кіші жүз Ресейдің азаматтығын қабылдағаннан кейін де Қазақстандағы жағдай күрделі күйіне қалды. Жоңғарлардың ойранды басқыншылық қатері тиылмады. Осындай қиын жағдайда елді аман алып қалу ісінхалық өз мойнына алды. Жоңғар агрессиясын тойтару жылдарында Абылай сұлтанның қолбасшылық таланты көзге түсті. Дегенмен дәл осы жағдайда да қазақ қоғамының әр түрлі таптары өздерінің алдына әртүрлі мақсат қойды. Егер көшпелі малшылардың еңбекшілер бұқарасы күйзелген шаруашылықты қалпына келтіріп, дамытудың, үздіксіз алым-салықтармен тонаушылықты, кедейленуді тоқтатудың шарттары ретінде бейбіт тұрмыс пен жайылымдардың болуы, белгілі бір елдермен сауда жасасу туралы армандаса, қазақ феодалдарының бір бөлігі өздерінің жеке позициясын күшейту мүмкіндіктерін іздестірумен болды.
1732 ж.24 қарашасында Тевкелев өзінің миссиясын аяқтап, Найзакескен мекенінен кері қайтар жолына шықты. Петербургке жіберілген Әбілқайырдың елшілігімен бірге 1723 ж. 2 қаңтарында Уфаға келді. Елшілік құрамында Әбілқайырдың ұлы Ералы сұлтан, ханның немере інісі Нияз сұлтан, ағамандар Шадынбай, Құдайназар мырза, Мырзагелді батыр, Түгелбай мырза және басқалар болды. Петербургте өткен келіссөздердің нәтижесінде Кіші жүздің Ресей азаматтығына кіруі түпкілікті шешілді.
Сол кезде, 1733-1734 жж. Оңтүстік Қазақстанның кейбір билері мен ықпалды сұлтандары да Ресейдің азаматтығын қабылдауға тілек білдірді. Император әйел Анна Иоановнаның 1734 ж. 10 маусымындағы жарлығы үкіметтің Ұлы жүзді Ресей құрамына қабылдауға келісетін дәлелдеді. Алайда оның Ресейден шалғайлығы, сондай-ақ Жоңғариямен жарассыз қарым-қатынасы, россиялық бағдар ұстаған Жолбарыс ханның 1740 ж. өлтірілуі бұл жоспардың жүзеге асырылуын көп кейінге сырғытып тастады.
Ресей империясы Кіші, Орта жүздердің ақсүйектерін өзінің саясатына бағындыруына ұмтылды және сол арқылы отарлау саясатын жүргізген.
Әбілқайыр өзінің билігін күшейтіп, бүкіл қазақ жерін бірлестіруіне ұмтылған. Ресейге бағытталған саясаты- Еуропалық өркениетіне бағытталған қазақ қоғамының дамытуы.