Табыс-тұтыну» және «баға-тұтыну» қисықтары

Егер тұтынушының табысы көбейе түссе, онда оның бюджет сызығы бастапқы сызыққа параллель түрде өседі, ал теңдестік нүктесіне (Е₁, Е₂, Е₃) тұтынушының ұтымды таңдаулары сәйкес келеді. Егер осы жағдайды жазықтықты бейнелейтін болсақ, онда біз тұтынушылардың теңдестік жағдайын бейнелейтін нүктелердің тізбегін аламыз. Осы нүктелерді бір-бірімен қоссақ, онда табыстық өсуіне байланысты 4.9-суретте көрсетілгендей «табыс-тұтыну» қисығы шығады. Бұл қисықты кейде «тұрмыстың деңгейін көрсететін қисық» деп те атайды.

Сапасыз тауарлар – табыс өскен сайын оларды тұтыну шамасы азаятын тауарлар. 4.10-суретте сапасыз тауарлар үшін «табыс-тұтыну» қисығы көрсетілген. Тұтынушы тауарды сапасыз деп қарастырғанда «табыс-тұтыну» қисығы коорлинаттардың вертикаль осіне қарай бұрылады. Табыстың белгілі бір деңгейге жетіп, одан әрі өсуі, бұл тауарды тұтынудың азаюына әкеледі. Осы деңгейге жеткенде «табыс-тұтыну» қисығының көлбеуі теріс сан болады, 4.10-суреттегідей І₂ деңгейінен жоғары өсуінің нәтижесі Х тауарын тұтынудың төмендеуіне әкеледі. Сөйтіп, тұтынушылар табыстары белгілі бір деңгейден жоғарылағанда сапасыз тауарларды аз алады.

Еегер тұтынушының табысы өзгермей Х және Y тауарларының тек біреуінің ғана бағасы өзгеретін болса, онда біз әр түрлі бюджет сызықтарын аламыз. Олардың әр қайсысында тұтынушы теңдестік жағдайға ие болады. Егер осындай теңдестік жағдайын бейнелейтін нүктелер тізбегін бір-бірімен қосатын болсақ, онда бағаның өзгеруіне байланысты тұтынушылар талғамы қалай өзгергенін бейнелейтін қисық аламыз. Бұл қисық «баға-тұтыну» қисығы деп аталып, 4.11-суреттегідей келтірілген түрде бейнеленеді.

Ал егер тұтынушыны өзінің барлық табысын Х игілігіне жұмсаған болса, онда осы тауарлардың мөлшері графиктегі (4.12-сурет) Q_x осінде F₁, F₂, F₃, F₄ пен берілген. Осы нүктелер арқылы Х бағасын есептеуге болады. Тұтынылған Х мөлшеріне сәйкес келетін, бағаларды белгілеп, сұраныс қисығын алуға болады.

4.12-суреттегідей а графигіндегі ІF₁ бюджет сызығынан бастайық, Х тауарының бағасы 1/ F₁ болуы керек. Тұтынушы барлық табысына тек қана Х тауарын сатып алады. Бұл жағдайда басқа (қалған) игіліктерге арналған шығындар нольге тең. Осылайша, бюджеттік шектеу:

І = Р₁ F₁ + 06

болады, бұдан:

Р₁ = І / F₁ .

Баға -ге тең болғанда, тұтынушы Х тауарының Q₁мөлшерін тұтынады, Е₁ тепе-теңдік нүктесі.

Баға Р₁-ге тең болғанда, сұраныс көлемі - Q_{1 ·} Х тауарының бағасы төмендеген сайын, бюджет сызығы Хосі бойымен әрі қарай оңға жылжиды. Қиылысу нүктесі F₂ болғанда баға 1/ F₂ немесе Р₂-ге тең, Р₂ Р₁-ден кіші болуы керек, себебі F₂ F₁-ден үлкен. Бұл жағдайда Х тауарының тұтынылған мөлшері Q₂-ге дейін өсіп, тұтынушының тепе-тең нүктесі Е₂ болады. Р₂, Q₂координаталары сұраныс қисығының тағы бір нүктесі ретінде төменгі графикте белгіленген. Сол сияқты, егер Х бағасы Р₃ және Р₄-ке дейін түссе, онда Х –ті тұтыну, аптасына одан әрі өседі. Осы бағада сұраныс көлемі мен бағаны бірге қоссақ 4.12-суреттегідей В графигінде сұраныс қисығын аламыз.

Бұл қисық әр түрлі бағада жеке тұтынушының сұраныс көлемін көрсетеді. Ал Х тауары үшін тұтынушының сұраныс қисығы болып табылады. Сонымен сұраныс қсығы мен «баға-тұтыну» қисығы – басқа факторлар тұрақты деп ұйғарғанда, тауардың бағасы өзгеруіне байланысты осы тауарды сатып алу көлемі қалай өзгеретінін көрсетудің екі түрлі әдісі деп айта аламыз.