Лттык шоттар жуйесі және оның негізгі көрсеткіштері
Кез кедген елдің экономикасында шаруашылыктық қызметтердң көптеген түрлері бар. Зауыттарда машиналар мен кұралжабдыктар ещпршеді, ауыл шаруашылық саласындагы жұмысшылар халық үшін тауарлар мен өнеркәсіп үшін шикізаттарды өндіреді кызмет көрсету саласындағы дәрігерлер, мұғалімдер мен банк жұмысшылары еңбек етеді Белгілі 6ip уакыт аралыгындагы белгші бip мемлекет халкының, экономикалық белсенділігінің нәтижесін өлшеу үшінмакроэкономиканың негізгі көрсеткіші ЖІӨ және оны есептеудің әртурлі әдістеріне токталайык.
Макроэкономикада ЖІӨ өлшеудің үш әдісі бар:
1) Өндірістік әдіс (косылған кұн әдісі);
2) Шығыстарды сомалау әдісі;
3) Кірістерді сомалау әдісі.
Кез келген әдicti колдану – нәтижесінде бірдей ЖІӨ көлемін береді. Енді әркайсысына тоқталайық.
Өндірістік әдіс (қосылған құн әдісі). Осы әдіc бойылша ЖІӨ - белгілі 6ip уакыт аралыгында ел ішінде өндіршген түпкілікті тауар мен қызметтердің ағымдағы өндірістің косылган нарыктык багасын сипатгайды.
Біріншіден, сөз түпкілікті тауарлар мен кызметтер, яғни кейн кайта өндеуге жіберетін аралық тауарлар мен қызметтерге (өндіріске шығындар ретінде қолданылатын шикізат, материалдар мен кызмет көрсетулер) Караганда түпкілікті тұтыну үшін арналған тауарлар туралы болып отыр. Игіліктің түпкілікті және аралық болып бөлінуі олардың функционалдык тағайындалуымен анықталады.
Екіншіден, сөз дәл ішкі өнімді жөнінде, яғни осы ел тepриториясында өндірілген ЖІӨ туралы қозгалып отыр. ЖІӨ-мен - резиденттер меншігінде, сондай-ак, баска да мемлекеттер шекарасындағы өндіріс факторларымен өндірілген барлық түпкшікті тауарлар мен кызметтердңің ағымдағы нарыктық бағасын сипаттайтын ЖҰӨ корсеткішін алмастырған ЖҰТ-тан ажырату кажег.
Мәселен, біздің елде өндірілген өнімнің бip бөлігі шетелгендердің меншігінде болуы мүмкін. Мысалы, шетелдіктер Қазақстанның пайдалы қазбалар орындарын 6ip болігінее ие болсын делік. Бұл енім Қазақстантерриториясында өндірілсе де, ол баска елдердің ЖҰТ-на косылады. Бірақ егер Қазакстан резиденттершін шет елдеп ендіріс факторларының 6ip бөлігі иеліпнде болса, онда осы факторлардың табысы Қаазакстаннын ЖҰТ-на косылады. Жабык экономикада, яғни басқа елдермен ешкандай саудаэкономикалык, катынасы жоқ экономикасы бар елдің ЖІӨ мен ЖҰТ сәйкес келмейді.
Жалпы айтканда, ЖІӨ есептегенде географиялық фактор, ол ЖҰТ есептегенде резиденттік факторларды ескереді.
Түпкілікті тауарлар мен қызмет керсетудің құнын аныктаганда тек кана косылган кұнды, яғни кәсшорынның өндіршген өнім құнына коскан бөлгіш сомалау кажет.
Салыктар мен салыктык емес телемдерд1 телегеннен кейш үй шаруашылыктары мен ұсақ меншік иелерінің қолында қалатын табыс былай аныкталады.
Жеке қолдағы табыс (DI) = Тұтыну + Жинақтар,
мұндағы жинактар 3 топка белінеді:
1) Жекежинак:
Sжеке=У-Т-С.
2) Мемлекеттік жинақ:
Sмемилек=T-G.
3) Ұлттык жинақ:
Sұ=Sмемл+Sжеке=(Y-T-C)+(T-G)=Y-C-G.
Каржы нарықтарында ұлттық жинактар қаржылық ресурстардың ұсынысын білдіріді.
Демек, ҰШЖ-сі ЖІӨ-ді өндіру, тарату мен қолдану кезендерінде халықтын іскерлік белсенділігінің нәтижесін көруге мүмкіндік береді Сонымен катар ҰШЖ ел үкіметне жоғарыда қарастырылган керсетк1щтер
нeгiзiндe макроэкономикалық саясаттың негізгі мақсаттарын аныктауға береді.
11.Жабық экономикадағы макроэкономикалық тепе-теңдік:
Жабық экономикада соңғы шығындардың саны ретінде алынатын ЖІӨ жеке тұтынуға , жеке инвестицияға және мемлекеттік сатып алуға бөлуге болады. Бірінші кезеңде бұл мынаны білдіреді:
Y = C+I+G
1-ШІ кезеңдегі тұтыну және инвестициялардың функциялары мынадай:
C=C(¥. YD) ТҰТЫНУ ФУНКЦИЯСЫ
I=I®ИНВЕСТИЦИЯЛАР ФУНКЦИЯСЫ
G= G( мемлекеттік сатып алулар)
Тұтыну жеке байлықтан және қолдағы табыстан оң тәуелділікте .
Нақты пайыз мөлшерлемесінің тұтынуға ықпалы тқрақты оң немесе теріс болмағандықтан мұнда тек жанама ықпалы қарастырылады: пайыз мөлшерлемесінің өсуі үй шаруашылығының байлығын, соның әсерінен тұтыну да азаяды. Инвестицияны қарапайымдау мақсатымен – инвестиция функциясы пайыздық мөлшерлемеден ғана тәуелді деп қарастырыылады: нақты пайыз мөлшерлемесін үлкейту инвестиция тартымдылығын азайтады.