Бюджеттік реттеу және оның құралдары.

Бюджеттік реттеу -жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджеттерге олардың кірісі мен шығысын тепе-тең ұстау үшін бөлінетін қаражат; реттеуші кірісті бөлу және салық әлеуеті жетіспеген кезде қаражатты түрлі деңгейдегі бюджеттер арасында қайта бөлу (жәрдемқаражат, трансферттер беру, т. б.)- Шын мәнінде бюджеттік реттеу жоғары тұрған мемлекеттік билік органдары өзінің әлеуметтік-экономикалық дамуында объективті себептермен артта қалып отырған аумақтық құрылымдарының кірісін теңестіру мақсатында жүзеге асыратын бюджет аралық реттеу болып табылады.

Каржылык байланыстардын орасан зор эр алуандыгын жеке орталык ерекшелктерiмен козге тусетiн окшауланган сфераларды болiп корсетуге болады.

Кундык болнiстiн айрыкшалыкты сферасы ретiнде мемлекеттiк бюджет мына озгеше белгiлермен сипаттайды:

1) мемлекетпен жалпы когамдык онiмнын бiр болгiн окшауландрумен ж-оны когамдык кажеттiлктеод канагаттандыруга пайдаланумен байланысты болгiштiк катынастардын айрыкша экономикалык нысаны болып табылады.

2) Кунды жасау ж-е оны тутыну процесiн шарттастыратн материалдык ондiрiс каржысынан ж-е кунды тутынуга кызмет ететiн ондiрiстiк емес сфера каржысынан мемлекеттiк бюджетiн айырмашылык ол улттык шаруашылыктын салалары,аумактар,экономиканын секторлык когамнын кызметтiк сфералары арасында кунды кайта болуге арналган:

3) когамдык онiмнiн онын тауар нысанындагы козгалысымен т келей байланысты емес кундык болiнсiтiн стадиясы бiлдiредi және одан белгiлi узiлiсте жузеге асырылады,ал каржы катыныстары материлдык ондiрсте ондiрстiк емес сфераларда тауар-акша катынастармен тыгыз байланысты.

Мемлекеттiк бюджет улттык экономиканы баскарудын басты механизмдер.Ол экономикага мемлекеттiн орталыктандырылган акша корын жасау мен пайдаланудын нысандары мен эдiстерiнiн жиынтыгы болып табылатын бюджеттiк механизмi аркылы ыкпал етедi.жалпы экономикага ыкпал етудiн куралы ретнiде бюджеттiн орны осында корiнедi.экономиканы реттеу орталыктандырылган акша корынын сандык колемiн аныктау,оны жасау мен болудiн нысандары мен эдiстерiн реттеу,бюджеттiн аткарылу процесiнде каржы ресурстарн кайта болу жолымен жузеге асырылады.

Мемлекеттік бюджет , кез келген басқа экономикалық категория сияқты , өндірістік қатынастарды білдіреді және оларға сәйкес келетін нақты материалдық-заттай түрінде болады: бюджет қатынастары мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорында бюджеттік қорында затталынады. Мұның нәтижесінде қоғамда болып жатқан нақты экономикалық процестер мемлекеттің жұмылдыратын және пайдаланатын ақшаның ағынында өзінің көрінісін табады. Бюджеттік қор – бұл қоғамдық өнім мен ұлттық табыстың құндық бөліністің белгілі стадияларын өткен және ұлғаймалы ұдайы өндіріс , халыққа әлеуметтік-мәдени қызмет көрсету, қорғаныс және басқару жөніндегі қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін мемлекетке түсетін бөлігі қозғалысының объективті шарттасылған экономикалық нысаны. Бюджеттік қордың қалыптасуы мен пайдаланылуы құнды бөлу және қайта бөлумен байланысты оның қозғалыс процесін білдіреді.

Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сияқты бөлу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардың іс қимылы, мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының қаралған айрықшалығымен айқындалды. Бөлгіштік функцияның іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігі сол, қоғамдық өнімнің құны қоғамдық өндірістің сфералары, ұлттық шаруашылықтың секторлары, аумақтар, салалар, жеке шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында бөлінеді.

Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сияқты бөлу және бақылау функцияларын орындайды.

Бұл функциялардың іс қимылы, мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының қаралған айрықшалығымен айқындалды.

Бөлгіштік функцияның іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігі сол, қоғамдық өнімнің құны қоғамдық өндірістің сфералары, ұлттық шаруашылықтың секторлары, аумақтар, салалар, жеке шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында бөлінеді.

Бюджеттен тыс корлар-мемлекеттiн каржы жуйесiн манызды буыны,мемлекеттiн жуеснiн катан белгiлi бiр максаттарга пайдаланатын ж-е зан жузiнде калыптасуынын бекiтiлген коздер бар акша ресурстарынын жиынтыгы.

Экономикалык категория ретiнде бюджеттен тыс корлар бiркатар когамдык кажеттлкiтердi каржыландыру ушiн мемлекетi тарапынан каржы ресурстарын кайта болу ж-е пайдалану жонiндегi катынастар болып табылады.

Экономикалык корлар-экономикалык дамудын проблемаларын шешуге арналган корлар.

Элеуметтiк корлар когамнын элеуметтiк проблемаларын шешуге арналган корлар болып табылады.Мемлекеттiк корлар-бул мемлекеттiк денгейде ал аймактык калыптасатын корлар.

Арналымы-мына арнаулы максатты аударымдар есебiнен максатты шарларды каржыландыру:

1. арнаулы максатты салыктар

2. карыз ж-е акшалай-заттай лотереялар откiзу есебiнен:

3. бюджеттен берiлетiн субидеялар есебiнен

4. ерiктi жарналар мен заныи ж-е жеке тулгалардын кайрымдылыктары.