Жірибелік (семинар) сабақтарының жоспары.

Тақырып 1. Қазақстан Республикасы экономикасының даму сипаттамасы

Сабақтың мазмұны: Кәсіпорын экономикасы пәнінің маңызы мен мазмұнын ашу. Басқа пәндермен байланысын көрсету. Негізгі түсініктеге сипаттама беру.

Қазақстанның экономикасының дамуы туралы пікір талас.

Өз бетімен қарастырылатын сұрақтар:

1. Нарықтың түрлері, олардың ерекшеліктері және өзіне тән қасиеттері, оның элементтерінің бірлігі және қайшылықтары.

2. Нарықтар құрылымы.

3.Нарық механизмі: мәні, құрамдық элементтері.

4. Нарықтық инфрақұрылымның негізгі элементтері.

5. Нарықтық экономиканың модельдері.

Тақырып 2. Экономиканы мемлекеттік реттеу

Сабақтың мазмұны: Мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуын мемлекеттік реттеудің объективті қажеттілігі, алғышарты және мүмкіншілігі.

2. Экономиканы мемлекеттік реттеу теориясының пәні және ғылыми-әдістемелік негізі.

3. Экономиканы мемлекеттік реттеу теориясында қолданылатын экономикалық заңдар.

4. Экономиканы мемлекеттік реттеудің объектілері және субъектілері.

5. «Қазақстан-2030» стратегиясына сәйкес экономиканы мемлекеттік реттеуді толық жетілдіру міндеттері.

Студенттердің өзіндік жұмысына арналған тапсырма

1. Экономиканы мемлекеттік реттеу түсінігінің мағынасы.

2. Мемлекет және фундаменталды экономикалық мәселелер.

3. «Қазақстан-2030» стратегиясына сәйкес экономиканы мемлекеттік реттеу.

Бақылау сұрақтары:

1. Экономиканы мемлекеттік реттеу құралына не жатады?

2. Өтпелі кезең мен аралас экономикадағы мемлекет рөлі қандай?

3. Нарықтық экономикадағы мемлекет рөлі қандай?

4. Мемлекеттік реттеу объектісі ретіндегі экономиканың құрамдас элементтерін атаңыз?

5. Мемлекеттің экономикалық қызметтеріне сипаттама беріңіз?

6. «Қазақстан-2030» стратегиясымен сәйкес экономиканы мемлекеттік реттеуді жетілдіру мақсатын түсіндіріңіз?

Тақырып 3. Кәсіпорын шаруашылық объектісі ретінде

Сабақтың мазмұны: Кәсіпорын мәні мен маңызы. Мемлекет дамуына кәсіпорынның тигізетін әсері

Тапсырма 1.Қазақстан Республикасында кең тараған кәсіпкерлік түрі, және даму бағыттары

Тапсырма 2.Экономикалық заңдылықтар қанша бөлімнен тұратынын атап көрсет.

Тақырып 4. Өндірістің экономикалық және әлеуметтік тиімділігі

Сабақтың мазмұны: Өндіріске жаңа техникаларды және жұмыс істеп тұрған құрылыстарды қайта құру кезінде олардың тиімділігінің іс-шараларын жүзеге асыруда күрделі қаржының алатын орны ерекше.Осыған байланысты күрделі қаржылардың жалпы (абсолюттік) және салыстырмалы тиімділігі есептелінеді.

Тапсырма 1.

Өнімді өндіру барысында берілген мәліметтер бойынша тиімдісін анықта:

Варианттар	Күрделі қаржы салымдары, (мың.тенге)	Өнімнің жылдық айналымы, (мың.тенге)	Жыл бойы өндірілген өнімнің көлемі, (мың.тенге)

Тақырып бойынша сұрақтар:

1. Тиімділік дегеніміз не?

2. Тиімділіктің түрлері ата.

3. Экономикалық тиімділік дегеніміз не?

4. Әлеуметтік тиімділік дегеніміз не?

5. Экономикалық тиімділіктің әлеуметтік тиімділіктен айырмашылығын ата.

6. Күрделі қаржы салымдары дегеніміз не?

7. Келтірілген шығандар дегеніміз не?

8. Күрделі қаржы салымдарын сипаттайтын көрсеткіштерді ата.

Тақырып 5. Кәсіпорынның негізгі капиталы

Сабақтың мазмұны: Негізгі қор- өндіріс үрдісіне бірнеше рет қатысатын, өзінің бастапқы құнын сақтай отырып, дайын өнімге бірте-бірте бөлектеп ауыстыратын өндірістік қордың бір бөлігі.

Негізгі өндірістік қор бірнеше тәсілмен бағаланады:

1.Бастапқы құны бойынша негізгі қорды іске енгізу уақытымен.

2. Қалпына келтіру құны бойынша.

3. Қалдық құны бойынша, яғни тозуды ескере отырып бастапқы және қалпына келтіру құны бойынша.

Тапсырма 1. Құрал ­ жабдықтың көтерме бағасы 1995,1 мың теңге, тасмалдауға кеткен шығын 5%, монтаж көтерме бағаның 7% құрайды.

Жалпы амотизацияға бөлінулер 9% күрделі жөндеудің амортизациялық мөлшері ­ 4,2%. Құрал ­ жабдық 7жыл пайдаланады. Құрал ­ жабдықтың бастапқы және қалдық құнын есептеңіздер.

Тапсырма 2. Негізгі өндірістік қорлардың қалдықтық құнын есепте, егер негізгі өндірістік қорлардың бастапқы (баланстық) құны (Фб) 20 мың тенге, ал жұмыс істеу мерзімі (Тсл) 10 жыл болуы тиіс. Қондырғының нақты жұмыс істеу мерзімі 7 жылға тең болса.

Тақырып 6. Шикізат, материалдық және отын энергетикалық ресурстар

Сабақтың мазмұны: Қазақстан Республикасында кездесетін шикізат, материалдық және отын энергетикалық ресурстар, және оларды тиімді пайдалану жолдары

Тапсырма 1.

Судың сапасына байланысты тұрақты тиім алынбай, ол тұрақсыз жылдық немесе маусымдық сипатта болса, онда тиімді рента деуге болмайды. Мысалы, күріш алқаптарын суғаруға пайдаланылатын су қоймасын алайық. Гидрогеологиялық жағдайға байланысты су көлемі, соған сәйкес суды пайдалану әр жылда әртүрлі болады. Суарылатын аудан 100 га, 1ц күріштің бағасы – 40 теңге, 1 га жұмсалатын шығын 600 теңге деп алсақ, дақылдың өнімділігі (түсімі) суғаруға байланысты әртүрлі болады.

Жыл
Жылдық су пайдалану мың м3/га		6,5		7,5		8,5		9,5
Өнімділігі ц/га								22,5

Кестеден байқағанымыздың суғарудың оптималды шамасы гектарына 8,5 м³ болғанда су жоғары өнімділікке қол жеткен.

Оптималды шамада суғарғанда су жоғарғы тиімділік (40х25-600)= 400.000 т.г .

Суғару мөлшерін арттырғанда (40∙22,5 - 600)∙1000=300 000, 100 000 тг жоғалтамыз.

1 га суармалы егістікке шақанда, орташа жылдық, дифференциялды тиім 300 теңге. Осы шамадағы тиім ғана рентаны көрсетеді.

Тақырып 7. Айналым капиталы

Сабақтың мазмұны: Өнеркәсіптік кәсіпорынның айналымындағы құралдары деп сол кәсіпорынның айналымы өндірістік қорлары мен айналым қорларына толтыратын ақша құралдарын айтамыз.

Тапсырма 1. Болаттан дайындалған бұйым бөлшегінің таза салмағы – 211,64 фунты., болатты жұмсау мөлшері – 108 кг. Жылына 3000 бұйым шығарылады. Болатты тоқсанда бір рет жеткізу жоспарланған. Көлік запасы – 2 күн. Болатты пайдалану коэффициентін және өндіріс запасының көлемін анықтау керек.

Тапсырма 2. Өткен жылы шығарылған трактордың қуаттылығы 110 ат күшін құрды, ал оның салмағы 3,56 т. Биылғы жылы тракторды келесі көрсеткіштермен шығара бастады: қуаттылығы - 150 ат күші, оның салмағы бұрынғы базалық модельмен салыстырғанда 10%-ға көбейді. Жаңа модель мен ескі трактордың салыстырмалы материал сиымдылығын анықтау керек.

Тапсырма 3. Жылдық өнім шығару көлемі 10000 бірлік, бұйымның өзіндік құны – 80 теңге, бұйым бағасы 25% өзіндік құннан артқан. Айналым құралының ортажылдық қалдығы – 50000 теңге; бұйымды дайындау циклінің өндірістегі ұзақтығы – 5 күн; аяқталмаған өндірісте шығынның өсу коэффициенті – 0,5 белгілі болған жағдайда кәсіпорында айналым құралының айналымдылығын, өндірісте аяқталмаған айналым құралының мөлшерін анықтау керек.

Тақырып 8. Еңбек ресурстары

Сабақтың мазмұны: Өнекәсіптегі кәсіптік дайындығы және жұмыс тәжірбиесі бар еңбеккерлер шаруашылықтың маңызды саласын құрайды.

Еңбек өнімділігі белгілі бір уақытта өнімнің шығару мөлшерін сипаттайды.

Өнеркәсіпте еңбек өнімділігін өлшеу үшін екі көрсеткіш қолданылады: өнімділік және еңбек сыйымдылығы.

Тапсырма 1. Егер есепті жылда жұмысшылар саны 300 адам болса, жұмысшылардың жоспар бойынша санын есептеңіздер. Өнім көлемі 4 млн теңгені құрайды.

Бір жұмысшыға шаққандағы өнімділік 9% және өнім көлемін 12% өсіру жоспарлануда.

Тапсырма 2.Кәсіпорында жыл бойы жұмысшылардың орта тізімдегі саны 600 адам. Жыл бойы өз еркімен 37 адам жұмыстан кетті, еңбек тәртібін бұзғаны үшін 5 адам жұмыстан шығарылады, 11 адам зейнетке шықты, жоғарғы және басқадай оқу орындарына, армия қатарына 13 адам кетті, кәсіпорынның басқа бөлімшелеріне және басқа жұмысқа 30 адамдарды ауыстырды.

Осы мәліметтерді қолдана отырып анықтау керек:

1) кадрлардың кету коэффициентін (%)

2) кадрлардың тұрақсыздық коэффициентін (%):

Тақырып 9. Еңбекақы төлеу

Сабақтың мазмұны: Еңбекақы жұмысшының өндіріс саласындағы өз еңбегінің саны мен сапасы үшін берілген ақшалай құралдарының сомасы.Өнеркәсіпте еңбекақы төлеуді ұйымдастыруды тарифтік жүйеге негізделген.Тарифтік жүйенің негізгі элементтері: тарифтік қойылым, тарифтік тор және тарифтік ­ біліктілік анықтама.

. Тапсырма 1. Цехта мерзімді жұмыста, еңбектің бірқалыпты жағдайында 200 жұмысшы жұмыс істейді, соның ішінде 40 жұмысшы II разрядпен, 55 ­ III, 65­ IV, 20­ V, 20 ­VI, разрядпен жұмыс істейді.

Цех жұмысшысының жұмыста орта сағаттық қойылым және орташа тарифтік разрядпен есептеңіз.

Тапсырма 2.IV разрядты аппаратшының бір аусымдағы өнімділік мөлшері 0,45 тонна. Ал, факт бойынша ол 0,51 тонна өнім өндіріледі. Еңбек жағдайы зиянды. Аппаратшының күндік кесімді жалақысын және өнімдік мөлшерін орындау пайызын есептеңіз.

Еңбегі мерзімді ­ сыйлықтық жүйе бойынша төленетін V разрядты кезекші слесарьдың айлық жалақысын есептеңіз.

Цехтағы құрал ­ жабдықтардың тоқтап тұруы 10% ­ ға төмендеді. құрал ­ жабдықтардың тоқтап тұру төмендеуінің әр бір пайызы үшін тарифтік жалақының 2,5% мөлшерінде сыйлйқ төленді. Ауысым ұзақтығы 8 сағат. Еңбек ету жағдайы ауыр.

Тақырып 10. Кәсіпорынның инвестициялық және инновациялық саясаты

Сабақтың мазмұны: Өндірісті инновациялық деңгейде жүргізу деп ғылыми және техника жетістіктер негізінде тиімді, пайдалы өсім беретін, тұтынушылардың талабын жаңа әдіспен қамтамасыз етілуін айтамыз.

Тапсырма 1. Инвестициялық жобаны төмендегі мәлімет бойынша іске асыру қорытындысында келтірілген (дисконттірленген) тиімділіктерінің сомасын (мың теңге) анықтау керек:

Көрсеткіштер	Инвестициялық жобаны іске асырудағы қадам есебі (жылдар):
Өнімді сату көлемі (ҚСС)	-
Сатылған өнімнің өзіндік құны, оның ішінде амортизация	-
Салық және басқадай аудару	-
Дисконт мөлшері	-	0,10	0,10	0,10

Тапсырма 2.

Жыл бойы эшелондырылған әртүрлі өндіріс қорына күрделі қаржы салудың үш түрі салыстырылады. Дисконттің 0,2 мөлшеріндегі түрі бойынша күрделі қаржы салуды толық (дисконттеуді) анықтау керек.

Түрлері	Жылдар бойынша күрделі қаржы салу көлемі:	Күрделі қаржы бөлудің көлемі, сомасы
1-ші жыл	2-ші жыл	3-ші жыл	4-ші жыл
I
II
III

Тақырып 11. Өнімді өткізу және өндіріс шығындары

Сабақтың мазмұны: Өнімнің өзіндік құны ­ өнімді өндіруге және өткізуге кеткен шығындар жиынтығы.

Өнімнің өзіндік құны техникалық, технологиялық ұйымдастырушылық және басқа да факторлар әсерінен динамикалық өзгереді. Бұл факторлар келесідей шығындардан көрінеді:

­ шикізат пен материалдар;

­ еңбекақы

­ шартты ­ тұрақты шығындар.

Шығындардың өзгерісін есептейік.

Тапсырма 1. Кәсіпорында 2-ші тоқсанда материалға және шикізатқа жұмсалған шығын 1-ші тоқсанмен салыстырғанда 40%-ға өскен, соның негізінде өнімді өндіру және оны сату көлемі өзгерген.

Өнім бірлігіне келетін өндірістің ауыспалы шығынын құрайтын басқадай шығындар өзгеріссіз қалды, меншікті шығын жиынтығы 22800 теңгеге өсті, жалпы тұрақты шығын өзгермеді. 1-ші тоқсанда өндірістегі меншіктің шығын жиынтығы 98200 теңге, ал тұрақты шығынның үлесі – 30200 теңгені құрды. I-ші тоқсанда өнімнің өзіндік құнында шикізат және материал шығын үлесі 70% құрайды. Өндіріс көлемі қанша пайызға өзгергенін анықтау керек.

Тапсырма 2. Кәсіпорын бір түрлі өнім өндіреді, бірлік бағасы 230 теңге. Айнымалы шығынның үлесі 180 теңге. Жалпы тұрақты шығындар көлемі 550000 теңге. Жолдамалы төлемінің өсу қорытысында жалпы тұрақты шығын 8%-ға өскен. Тұрақты шығынның өсуі өнім мөлшеріне дағдарыстық көлемнің қалайша әсер ететінін анықтау керек.

Тақырып 12. Кәсіпорын маркетингтік және өндірістік қызметі

Сабақтың мазмұны: Кәсіпорынның жылдық өндіріс бағдарламасына сәйкес келешекте даму жоспарының негізінде мемлекет тапсырысы, тұтынушылармен шаруашылық келісім-шарттары және жабдықтаушы мекемелермен өндіріс қуаттылығын анықтайтын өнім номенклатурасы, өнімді дайындау мерзімі мен өндіріс көлемінің жобасы анықталады.

Тапсырма 1. Кәсіпорын негізгі өнімді 325,6 мың теңге сомасына шығарды. Шетке орындалған жұмыс құны 41,15 мың теңгені құрды. Өзі өндірген жартылай фабрикат - 23,7 мың теңге, оның ішінде 80% өзінің өндірісінде пайдаланды. Жыл аяғында аяқталмаған өндіріс көлемі 5,0 мың теңгеге көбейді. Материалдық шығын тауарлы өнімнің құнынан 40%-ды құрды.

Сатылған өнім, жалпы және таза өнім көлемін анықтау керек

Тапсырма 2. Кәсіпорынның есепті мезгілінде жоспарлы және нақты мәліметі бойынша өнім шығару келесі кестеде келтірілген:

Бұйымдар	Шығару, мың теңге
жоспар бойынша	нақты орындалған
А	81,45	80,23
Б	92,73	93,5
В	44,8	44,8
Г	-	20,32
Д	31,6	-
Е	26,85	47,34

Өнім көлемі бойынша жоспарды орындау пайызы және ассортиментін анықтау керек.

Тақырып 13. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету

Сабақтың мазмұны: Қазіргі нарықтық экономика негізінде шығарылган өнімнің сапасына басқалай талап қояды. Бұл қазіргі дүниеде кез келген кәсіпорынның өміршендігі, оның тауарлар нарығындағы және қызмет көрсетудегі орнықты жағдайы бәсекеге жарамдылық деңгейін көрсетеді.

Тапсырма 1. Өнімнің сапасын басқаруды жетілдіруде отандың өндірушілердің алдына қойылатын негізгі проблемалар. Сапаға қойылатын талаптар

Тапсырма 2. Қазақстан Республикасында стандарттау жөнінде мынадай нормативтік құжаттар

Тақырып 14. Табыс және өндіріс рентабельділігі

Сабақтың мазмұны:Пайда кәсіпорын іс­ әрекетінің нәтижелігін сипаттайтын ең маңызды көрсеткіш болып табылады. Өнеркәсіпте пайда тауарлық өнімді өткізу, өнеркәсіптік емес сипаттағы жұмыстар мен қызет көрсетулер және өткізуден тыс операциялар нәтижелерінде қалыптасады.

Тапсырма 1. Жылдың бірінші тоқсанында шыққан 5000 бұйымның әр қайсысы 8 мың теңгеден сатылады. Бұл кәсіпорынның барлық шығындарын өтеді де, бірақ ешқандай пайда түскен жоқ. Тұрақты шығындар 7000 теңге, ал бір бұйымға шаққандағы айнымалы шығындар 6 теңге болады.

Жылдың екінші тоқсанында 6000 бұйым дайындалады, ал үшінші тоқсанда түсетін пайда көлемін екінші тоқсанмен салыстығанда 10% ­ көбейту жоспарланып отыр.

Пайданы 10% ­ ға көбейу ушін тағыда қосымша қанша өнім өткізу керек?

Тапсырма 2. І тоқсанда әрқайсысының бағасы 7 мың теңге тұратын 10000 бұйым жасап шығарылды. Тұрақты шығындар 16000 мың теңге болды. Бұйымның бір данасын жұмсалынған шикізат, материал, отын шығындары 5 мың теңгеден құрады. ІІ тоқсанда түсетін пайданы 8% ­ ға көбейту жоспарланып отыр. Ол үшін қосымша қанша өнім өндіру қажет?

Тапсырма 3. Кәсіпорынның тауарына нарықтағы бағасы 6000 теңгені құрады, тауарлы өнім көлемі – 40 дана, тауар бірлігінің толық өзіндік құны 4500 теңге, оның ішінде еңбекақы төлеу – 2000 теңге.

Анықтау керек:

1. Өнімнің рентабельдігін, %;

2. Кәсіпорынның жалпы табысын (мың теңге);

Тапсырма 4 Тауардың нарықтағы бағасы 495 теңге, бағаға қосымша бөлшек баға–25%, мекеменің өткізуге арналған үстемесі – 10%, қосылған бағаға салынатын салық – 20%, кәсіпорын өнімнің толық өзіндік құны - 250 теңге.

Анықтау керек:

1. Кәсіпорын пайдасын, теңге:

2. Өнім рентабельдігін,%.

Тақырып 15. Кәсіпорын қаржысы

Сабақтың мазмұны: Кәсіпорын қызметін анықтайтын көрсеткіштер мына төмендегі талдау мақсаттарына байланысты болады:

-стратегиялық мақсат – кәсіпорын қызметі нәтижелілігінің өзімен бәсекелестік басқа кәсіпорынның қызметімен салыстыру қажет.

-тактикалық мақсат – басшылық кәсіпорын қызметін бақылайды.

-жоспарлау міндеті – түрлі ресурстардың немесе осы ресурстардың түрліше ұштастырылуының пайдалылығын салыстыру қажет.

-басшалақтың басқадай мақсаттары – кәсіподақ пен ұжымдық шарт жасасу жөнінідегі келіссөздер жүргізу.

Кәсіпорынның өндірістікшаруашылық және коммерциялық қызметі қасиетінің әр түрлілігі және түрлі белгідегі көрсеткіштердің көптеген түрлеріне ықпал етеді.

Тапсыырма 1. Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметін талдаудың негізгі принциптері

Тапсырма 2. Күкірт өндіретін кәсіпорынның жылдық жоспары бойынша келесі мәлеметтер қарастырылған: өкізілетін өнім көлемі 300000 тонна, негізгі қорлар мен мөлшерленетін айналымдағы құралдардың құны 1500 млн теңге, 1 тонна өнімінің бағасы 6200 теңге, 1 тонна өнімнің өзіндік құны 4500 теңге. Өндірістік жалпы рентабельділігін анықтаңыз.

2.4 Оқытушылардың жетекшілігімен орындалатын студенттердің өздік жұмыстары бойынша өткізілетін сабақтардың жоспары (СОӨЖ)

№	Тапсырма	Өткізу түрі	Әдістемелік ұсыныс	Ұсынылатын әдебиеттер
	Кәсіпорын -кәсіпкерлік қызметтің субъектісі ретінде	Тренинг	Табиғатты тиімді пайдаланудың маңызы мен рөлі.	1 нег.[7- 21 ] 2 нег.[11 - 88 ] 3 нег.[8 - 38 ]
	Кәсіпорын ресурстары. Негізгі қорлар	Пікір талас	Сұраныспен ұсынысқа мысал келтіріңіздер.	1 нег.[29 - 43 ] 2 нег.[145 -193]
	Кәсіопорын ресурстары. Кәсіпорынның айналым құралдары	Есеп шығару	Өндіріс шығындарын есептеу	1 нег.[43- 56 ] 2 нег.[171-193 ]
	Кәсіпорындағы еңбекақы төлеу	Есеп шығару	Ұсыныс пен бағаның ара қатынасы.	1 нег. [59 - 80]
	Жұмыстардың өзіндік және сметалық құны	Есеп шығару	Жаналықтар айту.	1 нег.[59-77] 2 нег.[238-255]
	Кәсіпорынның қаржылық базасы. Кәсіпорынның баға саясаты	Пікір талас	Орташа шығынды анықтаңыздар.	1 нег.[81- 99] 2 нег.[273- 292]
	Кәсіпорын қызметінің нәтижелерін бағалау	Тренинг	Мысалдар келтіріңіздер.	1 нег.[109-133 ] 4 нег.[30-36 ]
	Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижелерін экономикалық талдау	Тренинг	Жаналықтар айту.	1 нег.[136-171] 2 нег.[358-378]
	Жұмыстарды жобалау және шығындар сметасы	Тренинг	Мысалдар келтіріңіздер.	1 нег.[147-162, 168-171] 2 нег.[171-184]
	Кәсіпорындағы персоналды басқару әдістері	Есеп шығару	Жаналықтар айту.	1 нег.[179-189] 2 нег.[41-43]
	Еңбекті ғылыми ұйымдастыру.	Пікір талас	Мысалдар келтіріңіздер.	1 нег.[190-208] 2 нег.[379-408]
	Жұмыстарды ұйымдастырудың ерекшеліктері	Тренинг	Жаналықтар айту.	1 нег.[245-249]
	Жұмыстарды стратегиялық және оперативтік жоспарлау	Пікір талас	Жаналықтар айту.	1 нег.[209-234]
	Өндірісті басқару әдістері және ақпараттық қамтамасыз ету	Пікір талас	Мысалдар келтіріңіздер.	1 нег.[250-267] 2 нег.[485-501]
	Топогеодезиялық өндірісті басқару әдістері және ақпараттық қамтамасыз ету	Пікір талас	Жаналықтар айту.	2 нег.[502-517] 4 нег.[44-58]

2.4 Студенттердің өздік жұмыстары бойынша сабақ жоспары (СӨЖ)

№	Тапсырма	Әдістемелік ұсыныс	Ұсынылатын әдебиеттер
	Кәсіпорын ресурстары. Кәсіпорыннның негізгі қорлары	Тренинг	1 нег.[7- 21 ] 2 нег.[11 - 88 ] 3 нег.[8 - 38 ]
	Кәсіпорынның айналым қорлары	Есеп шығару	1 нег.[29 - 43 ] 2 нег.[145 -193]
	Кәсіпорындағы еңбекақы төлеу	Пікір талас	1 нег.[43- 56 ] 2 нег.[171-193 ]
	Өндірістік шығындар және топогеодезиялық жұмыстардың сметалық құны	Тренинг	1 нег. [59 - 80]
	Кәсіпорын қызметінің нәтижесін бағалау	Пікір талас	1 нег.[59-77] 2 нег.[238-255]
	Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижелерін экономикалық талдау.	Есеп шығару	1 нег.[81- 99] 2 нег.[273- 292]
	Еңбекті ғылыми ұйымдастыру	Тренинг	1 нег.[109-133 ] 4 нег.[30-36 ]
	Жарғылық капиталдың тиімділігін анықтау	Есеп шығару	1 нег.[136-171] 2 нег.[358-378]
	Әртүрлі факторлардың әсер етуін ескере отырып өндірістік қуаттылықты анықтау: топогеодезиялық жұмыстардың маусымдылығын, күрделілік категориясын, климаттық жағдайларды, уақыттың жылдық қорын.	Тренинг	1 нег.[147-162, 168-171] 2 нег.[171-184]
	Үш цехы бар камералық кәсіпорынның ауысымын анықтау: стереотопографиялық, карта құрастырушылық, есептеуіш.	Пікір талас	1 нег.[179-189] 2 нег.[41-43]
	Құнды қағаздар бойынша кірісті анықтау	Есеп шығару	1 нег.[190-208] 2 нег.[379-408]
	Кемімелі қалдық әдісісмен амортизациялық аударымдарды анықтаңыз	Тренинг	1 нег.[245-249]
	Жоспарлы жылға арналған айналым қорларының қажеттілігін анықтау	Пікір талас	1 нег.[209-234]
	Ағымдағы (жалпы) өтімділік коэффициентін есептеу	Пікір талас	1 нег.[250-267] 2 нег.[485-501]
	Бригаданың кесімді бағамын анықтау	Пікір талас	2 нег.[502-517] 4 нег.[44-58]

2.5 Курстық жұмыстардың тақырыптары

1. Өнеркәсіптік-кәсіпорындар тауарлық саясатының экономикалық негздері.

2. Өндірістік өнімді іске асыру және оңтайлы өндіріс көлемін анықтау.

3. Өнеркәсіптік-кәсіпорындар баға саясатының негізі.

4. Инвестициялық жобаларды тиімді бағалау.

5. Инвестициялық процестерді тәуекелділік факторларымен үлгілеу.

6. Өнеркәсіптік-кәсіпорындар экономикалық стратегиясын өңдеу.

7. Өнеркәсіптік-кәсіпорындар өндірістік бағдарламасын есептеу.

8. Өнеркәсіптік-кәсіпорын бюджетін құру.

9. Өнеркәсіптік-кәсіпорын бизнес-жоспарын өңдеу.

10. Өнеркәсіптік-кәсіпорының өткізу-сату нарығын тарту мен бәсекелестік позициясын бағалау.

11. Өнеркәсіптік-кәсіпорынның өндірісі мен өнімді өткізудің негізгі көрсеткіштерін есептеу.

12. Өнеркәсіптік-кәсіпорынның өндірістік қуатын пайдалануды талдау.

13. Жаңа техника мен технологиялық процестерді енгізудің экономикалық тиімділігін анықтау.

14. Ұйымдық-техникалық шараларды енгізудің экономикалық тиімділігін анықтау.

15. Өнеркәсіптік-кәсіпорын инновациялық шешімдерінің экономикалық тиімділігін анықтау.

16. Өнімді өндіруде технологиялық процестің тиімді вариантын таңдау.

17. Өнеркәсіптік-кәсіпорын құрылысы мен оны пайдаланудың технико-экономикалық негіздері.

18. Инвестицияның экономикалық тиімділігін анықтау.

19. Ғылыми-техникалық жұмыстар экономикалық тиімділігін анықтау.

20. Жобаның технико-экономикалық негіздері.

21. Жобаны қаржылық-экономикалық бағалау.

22. Жаңа техника жобасын технико-экономикалық талдау.

23. Техникалық шешімдерді функционалды-құндық талдау.

24. Жобалық жұмыстың сметалық құнын анықтау.

25. Өнеркәсіптік-кәсіпорынды кеңейту мен техникалық қайта жарақтандырудың инвестициялық жобасын талдау.

26. Өнеркәсіптік-кәсіпорынды жаңғырту мен қайта құру инвестициялық жобасының табыстылығын талдау.

27. Өнімді өндіру мен өткізуге кеткен шығындарды талдау және оларды төмендету факторлары.

28. Ішкі өндірістік резервтер жұмысқа жұмылдыру жобасын өңдеу және технико-экономикалық негіздеу.

29. Пайдалы қазбалар орындарын өңдеуді технико-экономикалық негіздеу.

30. Ластанған қоршаған ортаның экономикалық оптимумын анықтау.

Бақылау жұмысы сұрақтары:

1-аралық бақылау сұрақтары:

1. Өндірістік кәсіпкерлік дегеніміз не?
2. Коммерциялық кәсіпкерлік дегеніміз не?
3. Қаржылық кәсіпкерлік дегеніміз не?
4. Өндіріс бағадарламасы қандай жағдайларға байланысты анықталады?
5. Өндіріс көлемі қандай көрсеткіштермен сипатталады және оларды анықтау формулалары
6. Өндірісті ұйымдастыру түрі дегеніміз не, оның түрлері?
7. Жеке дара өндіріс түрі, оның ерекшеліктері?
8. Өндірістің сериялық түрі, оның ерекшеліктері?
9. Жаппай өндіріс түрі, оның ерекшеліктері?
10. Өндірісті мамандандарудың түрлері
11. Өнеркәсіп өндірісінде қиыстыру мағынасы мен мәні
12. Өндірісті шоғырландыру дегеніміз не?
13. Венчурлық немесе тәукелдік қаржыландыру
14. Тікелей және портфельді инвестиция (қоржынды)
15. Құнды қағаз портфелін басқарудың әдістері
16. Инновацияға жұмсалған шығындар
17. Кәсіпорынның өндіріс қоры дегеніміз не, оның түрлері
18. Тозу дегеніміз не, оның түрлері мен есептеу формулалары
19. Қорқайтарымдылық, қорсиымдылық мағынасы
20. Айналым қаржылары (капиталы) түсінігі

2-аралық бақылау сұрақтары:

1. Аяқталмаған өндіріс дегеніміз не?

3. Материалдық ресурстардың мөлшер шығыны дегеніміз не?

4. Шығын, шығын мөлшері

5. Айналым құралын жоспарлағанда және оған деген қажеттілікті анықтау әдісі

6. Айналым құралын мөлшерлеу дегеніміз не?

7. Еңбек ресурстары дегеніміз не?

8. Еңбекті мөлшерлеу, оның талдау әдістері?

9. Еңбек сиымдылығы дегеніміз не?

10. Еңбекақы төлеудің түрлерін ата

11. Тарифтік еңбекақы мөлшері дегеніміз не?

12. Мерзімді еңбекақы төлеу дегеніміз не?

13. Үдемелі – кесімді еңбекақы төлеу жүйесі дегеніміз не?

14. Аккордты кесімді еңбекақы төлеу дегеніміз не?

15. Жанама кесімді еңбекақы төлеу түрі дегеніміз не?

16. Кесімді еңбекақы төлеу дегеніміз не?

17. Нақтылы еңбекақы дегеніміз не?

18. Көрсетілген еңбекақы дегеніміз не?

2.6 Өздік бақылау үшін тест сұрақтары

	Кәсіпорын – бұл:
A	тәуекелге бара отырып, мүлікті пайдаланудан, өнім шығарудан, қызмет көрсетуден немесе жұмысты орындаудан пайда табуға бағытталған кәсіпкерлік қызмет субъектісі
B	кәсіпкерлік қызметті жетілдіре отырып, пайда табуға бағытталған іс-әрекет
C	мемлекет қаражатымен құрылған және пайда табу мақсатында өнім шығаратын, қызмет көрсететін немесе жұмысты орындайтын іс-шара
D	нарықтық экономикадағы сұраныс пен ұсынысты ескере отырып, бәсекеге қабілетті өнім, қызмет ұсынатын немесе жұмысты орындайтын жеке тұлға
E	өз қаржысымен тәуекелге бара отырып, игіліктерді пайдаланудан, өнім шығарудан, қызмет көрсетуден немесе жұмысты орындаудан пайда табуға бағытталған шағын бизнес объектісі
	Нарықтың негізгі элементтерін көрсетіңіз:
A	баға, сұраныс, ұсыныс және бәсеке
B	мемлекет, жеке тұлға, заңды тұлға және банк жүйесі
C	кәсіпорын, фирма, шағын бизнес және әкімшілік орындары
D	ұсыныс, сұраныс, монополия және олигополия
E	таза бәсеке, монополия, демпингтік саясат және инфляция
	Монополия – бұл:
A	нарықта тек бір ғана компанияның билік құруы
B	нарықта екі немесе санаулы ғана комнанияның билік құруы
C	нарықтағы өндірушілердің шексіз болуы, бағаға ықпал ету мүмкіндігінің болмауы
D	нарықтағы өндірушілердің әр-алуан болуы және бағаның төмендігі
E	бағаның шексіз өсуіне мемлекеттің қауқарсыз болуы
	Олигополия - бұл:
A	нарықта екі немесе санаулы ғана комнанияның билік құруы
B	нарықта тек бір ғана компанияның билік құруы
C	нарықтағы өндірушілердің шексіз болуы, бағаға ықпал ету мүмкіндігінің болмауы
D	әлемдік нарықта өзіндік орны мен үлесі бар трансұлттық компаниялардың бәсекеге түсуі
E	бағаның шексіз өсуіне мемлекеттің қауқарсыз болуы
	Таза бәсеке – бұл:
A	нарықтағы өндірушілердің шексіз болуы, бағаға ықпал ету мүмкіндігінің болмауы
B	нарықта тек бір ғана компанияның билік құруы
C	нарықта екі немесе санаулы ғана комнанияның билік құруы
D	нарықтағы өндірушілердің бағаны төмендетуі
E	бағаның шексіз өсуіне мемлекеттің қауқарсыз болуы
	Монополиялық бәсеке:
A	әлемдік нарықта өзіндік орны мен үлесі бар трансұлттық компаниялардың бәсекеге түсуі
B	нарықта тек бір ғана компанияның билік құруы
C	нарықта екі немесе санаулы ғана комнанияның билік құруы
D	нарықтағы өндірушілердің шексіз болуы, бағаға ықпал ету мүмкіндігінің болмауы
E	бағаның шексіз өсуіне мемлекеттің қауқарсыз болуы
	Коммерциялық кәсіпорындарға жататындар:
A	қызметі пайда табуға бағытталған ұйымдар
B	қызметі пайда табуға бағытталмаған ұйымдар
C	мемлекеттің үлесі жоқ ұйымдар
D	мемлекеттік ұйымдар
E	қайырымдылық көрсететін ұйымдар
	Коммерциялық емес кәсіпорындарға жататындар:
A	қызметі пайда табуға бағытталмаған ұйымдар
B	қызметі пайда табуға бағытталған ұйымдар
C	мемлекеттің үлесі жоқ ұйымдар
D	мемлекеттік ұйымдар
E	қайырымдылық көрсететін ұйымдар
	Акционерлік қоғам – бұл:
A	өз қызметін жүзеге асыруға қажетті қаражат тарту мақсатында акция шығаратын заңды тұлға
B	капиталды өсіру мақсатында ұзақ мерзімге салымдар жасау
C	өз қызметін жүзеге асыруға қажетті қаражат тарту мақсатында облигация шығаратын заңды тұлға
D	инвестициялық жобалар жиынтығы
E	өз қызметін жүзеге асыруға қажетті қаражат тарту мақсатында акция шығаратын заңды тұлға
	ҚР акционерлік қоғамның жарғылық капиталының төменгі мөлшері:
A	50 000 еселенген айлық есептік көрсеткішке тең
B	60 000 еселенген айлық есептік көрсеткішке тең
C	55 000 еселенген айлық есептік көрсеткішке тең
D	40 000 еселенген айлық есептік көрсеткішке тең
E	325 000 еселенген айлық есептік көрсеткішке тең
	Акция түрлері:
A	жәй (қарапайым) және артықшылығы бар акция
B	жәй (қарапайым) және артықшылығы жоқ акция
C	жәй (қарапайым) және қарапайым
D	жәй (қарапайым) және облигация
E	вексель және облигация
	Артықшылығы бар акция санының шекті мөлшері:
A	барлық акцияның 25% аспауы тиіс
B	барлық акцияның 25% кем болмауы тиіс
C	барлық акцияның 20% аспауы тиіс
D	барлық акцияның 20% кем болмауы тиіс
E	барлық акцияның 50% кем болмауы тиіс
	Акционерге қоғамның жалпы жиналысына қатысуына және қоғам таза табыс тапқанда дивидент алуына құқық беретін акцияның түрі:
A	жәй (қарапайым)
B	артықшылығы бар
C	артықшылығы бірде бар, бірде жоқ
D	вексель
E	облигация
	Акционерге қоғамның жалпы жиналысына қатысуына құқық бермейтін, алайда тұрақты түрде және алдын-ала белгіленген көлемде дивидент алуына құқық беретін акцияның түрі:
A	артықшылығы бар
B	жәй (қарапайым)
C	артықшылығы бірде бар, бірде жоқ
D	вексель
E	облигация
	Холдинг – бұл:
A	басқа компаниялардың акцияларының бақылау пакетін иемденетін компания немесе корпорация
B	кәсіпорындардың, банктердің, фирмалардың, ұйымдардың белгілі-бір ірі шараларды өткізу үшін уақытша бірігуі
C	акциясы көп акционерлік қоғам
D	акциясы жоқ акционерлік қоғам
E	өнім өткізу, қызмет көрсету немесе жұмысты орындау үшін құрылған еншілес кәсіпорындар
	Консорциум - бұл:
A	кәсіпорындардың, банктердің, фирмалардың, ұйымдардың белгілі-бір ірі шараларды өткізу үшін уақытша бірігуі
B	басқа компаниялардың акцияларының бақылау пакетін иемденетін компания немесе корпорация
C	акциясы көп акционерлік қоғам
D	акциясы жоқ акционерлік қоғам
E	өнім өткізу, қызмет көрсету немесе жұмысты орындау үшін құрылған еншілес кәсіпорындар
	Кәсіпорынның негізгі құраушы элементтері:
A	еңбек құралдары, еңбек заттары және еңбек күші
B	негізгі капитал, айналым капиталы және ақша
C	материалдық емес активтер, инвестиция және еңбек күші
D	айналым қорлары, айналмалы қорлар және дайын өнім
E	мамандар, басшылар және өндірістік запастар
	Негізгі капитал мыналардан тұрады:
A	негізгі құралдар, материалдық емес активтер, ұзақ мерзімді инвестициялар
B	айналым құралдары, еңбек ресурстары және материалдық емес активтер
C	негізгі құралдар, айналым құралдары және еңбек ресурстары
D	ұзақ мерзімді инвестициялар, материалдық емес активтер және дайын өнім
E	айналым капиталы және кассадағы ақша-қаражаттар
	Ұзақ мерзім бойы пайдаланылатын (1 жылдан артық), өзінің заттай формасын сақтай отырып, құнын дайын өнімге біртіндеп аударатын еңбек құралдары қалай аталады:
A	негізгі құралдар
B	айналым құралдары
C	материалдық емес активтер
D	еңбек ресурстары
E	амортизация
	Негізгі құралдар қалай бөлінеді:
A	өндірістік және өндірістік емес
B	айналым қоры және айналмалы қорлар
C	ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді
D	моральды және материалды
E	бастапқы және ағымды

2.7 . Курс бойынша емтихан сұрақтары

1. 1 Өндірістік кәсіпкерлік дегеніміз не?
2. Коммерциялық кәсіпкерлік дегеніміз не?
3. Қаржылық кәсіпкерлік дегеніміз не?
4. Өндіріс бағадарламасы қандай жағдайларға байланысты анықталады?
5. Өндіріс көлемі қандай көрсеткіштермен сипатталады және оларды анықтау формулалары
6. Өндірісті ұйымдастыру түрі дегеніміз не, оның түрлері?
7. Жеке дара өндіріс түрі, оның ерекшеліктері?
8. Өндірістің сериялық түрі, оның ерекшеліктері?
9. Жаппай өндіріс түрі, оның ерекшеліктері?
10. Өндірісті мамандандарудың түрлері
11. Өнеркәсіп өндірісінде қиыстыру мағынасы мен мәні
12. Өндірісті шоғырландыру дегеніміз не?
13. Венчурлық немесе тәукелдік қаржыландыру
14. Тікелей және портфельді инвестиция (қоржынды)
15. Құнды қағаз портфелін басқарудың әдістері
16. Инновацияға жұмсалған шығындар
17. Кәсіпорынның өндіріс қоры дегеніміз не, оның түрлері
18. Тозу дегеніміз не, оның түрлері мен есептеу формулалары
19. Қорқайтарымдылық, қорсиымдылық мағынасы
20. Айналым қаржылары (капиталы) түсінігі

41. Аяқталмаған өндіріс дегеніміз не?

42. Материалдық ресурстардың мөлшер шығыны дегеніміз не?

43. Шығын, шығын мөлшері

44. Айналым құралын жоспарлағанда және оған деген қажеттілікті анықтау әдісі

45. Айналым құралын мөлшерлеу дегеніміз не?

46. Еңбек ресурстары дегеніміз не?

47. Еңбекті мөлшерлеу, оның талдау әдістері?

48. Еңбек сиымдылығы дегеніміз не?

49. Еңбекақы төлеудің түрлерін ата

50. Тарифтік еңбекақы мөлшері дегеніміз не?

51. Мерзімді еңбекақы төлеу дегеніміз не?

52. Үдемелі – кесімді еңбекақы төлеу жүйесі дегеніміз не?

53. Аккордты кесімді еңбекақы төлеу дегеніміз не?

54. Жанама кесімді еңбекақы төлеу түрі дегеніміз не?

55. Кесімді еңбекақы төлеу дегеніміз не?

56. Нақтылы еңбекақы дегеніміз не?

57. Көрсетілген еңбекақы дегеніміз не?

Глосарий

Кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеу- бұл кәсіпкерлікті тұрақты дамыту мақсатында мемлекеттің оны – экономикалық, саяси, ұйымдастырушылық құқықтық және әлеуметтік тұрғыдан қолайлы ортамен қамтамасыз ету жүйесі.

Экономиканы мемлекеттік басқару- бұл ел экономикасының тек мемлекеттік секторындағы шаруашылық жүргізуші субъектілеріне қатысты қоғамдағы экономикалық үрдістерге мемлекеттік органдардың тікелей немесе нақтылы әсер етуі.

Экономикадағы мемлекеттік патернализм – экономикалық көмек көрсету атымен тиімсіз жұмыс істейтін, ретабельсіз кәсіпорындарда іс жүзінде олардың экономикалық күйреуіне жол беретін мемлекеттің экономикалық саясаты.

Мемлекеттік реттеу нысандары – бұл экономиканың тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ететін қоғамның экономикалық, әлеуметтік өмірінің салалары, сфералары, аймақтары, шаруашылық құрлымдары, үрдістері, құбылыстары және жағдайлары.

Стагфляция– тоқыраудың инфляциямен қатар дамуымен сипатталатын ел экономикасының жағдайы.

Мемлекет қызметі – бұл мемлекеттің қоғам өміріндегі рөлін белгілейтін міндеттері мен іс-әрекеттерінің жиынтығы.

Мемлекеттің экономикалық саясаты – бұл халықтың тұрмыстық жағдайын қажетті деңгейде жеткізуді және оның экономикалық өсуін қамтамасыз ететін қоғамның дамуындағы әлеуметтік-экономикалық үрдістерді реттеу, тәртіпке келтіру және қолдауға бағытталған мемлекеттік органдармен атқарылатын шаралар жиынтығы.

Нарықтық шаруашылық жағдайында экономиканы мемлекеттік реттеу- бұл ағымдағы әлеуметтік-экономикалық жүйенің өзгеруші шарттарға бейімделуін, экономиканың тұрақтылығы мен дамуын қамтамасыз ету мақсатындағы заң шығарушылық, орындаушылық және бақылаушылық сипаттағы мемлекеттік құқық қорғаушы органдармен және қоғамдық ұйымдармен жүзеге асырылатын мемлекеттік шаралар жүйесі.

Экономиканы мемлекеттік реттеудің міндеттері - экономикалық қатынастарды реттеу барысында билік органдарының алдына қойылатын мақсаттық шарттар жиынтығы.

Өндірістік кәсіпкерлік – бұл түріне өндіріс тауарларын өндіруге бағытталған, өнімді тұтынушыларға сату жұмыстарын орындау, қызмет көрсету, ақпарат ұсыну жатады. Сонымен қатар, өндіріс міндетінде негізгі мақсаттан, атап айтқанда өндірістік ресурстармен қамтамасыз етілуінен басқа: өнімді сақтау, тасымалдау, өткізу және т.с.с. қосымша қызметтер кәсіпорынның негізгі міндетін толықтырады.

Коммерциялық кәсіпкерлік – бұл түріне негізінен тауар-ақша және тауар айырбастау міндетіндегі операцияларды жатқызуға болады. Мысалы, тауарды сатып алу барысында сатудың төмендегідей негізгі коммерциялық кезеңдері анықталады:

• тауардың (қызметтің) түрін таңдау;

• жоғары сапалы тауарға сатып алу бағасын белгілеу;

• өндірген тауарға деген сұранысын бағалау.

Қаржылық кәсіпкерлікте сатып алу және сату объектісі ретінде құнды қағаздарды (акциялар, облигациялар, вексельдер, кепілдіктер және т.б.), валютаны, ақшаны жатқызуға болады.