Элст-хальмг таңһчин хотл балһсн.

Кезәнә Элст селән билә. Ода Элст Хальмг Таңһчин хотл балһсн болҗана. Элст җил ирвәс сәәхрәд бәәнә. Өндр шин гермүд балһсиг кеерүлнә. Шин аэропорт удл уга тосхгдх. Гиичнрин то улм икдх. Ахр цагин хоорнд хальмг хурл дүңгәв. Элстин уульнцст сәәхн модд суулһҗана. Талвң болһнд ке олн зүсн цецгүд цецглнә. -48 үг.

Мини дурта бичǝч.

Калян Санҗ – Хальмгин ачта бичәч болн шүлгч.

Калян Санҗ билгтә күн билә. Эн хальмгин урн амн үгин зөөр сәәнәр меддг билә.

Бичәч олн көдлмшт көдлв. Калян Санҗ төрскндән дурта күн бәәсмн. «Теегт нерәдсн частр», «Малчнрин көдлмш» гидг үүдәврмүдт төрскн теегән, эврә улсан, хальмг келән магтсмн. Энүнә түрүн шүлгүд «Бамб цецг» болн «Хальмг баһчуд».

Энүнә үүдәврмүд дунд ончта орм «Хальмг келн» гидг шүлг эзлнә.

Хальмг Таңһч.

Хальмг Таңһч Әрәсән орн-нутгин ханьд орна. Эн ар үзгәсн Аһшин, деед үзгәсн Әәдрхнә, деед өмн үзгәсн Дагестана, өмн үзгәсн Сарпулин, дорд үзгәсн Ростовск областьмудла меҗәлнә.-25

Хальмгин малчнр дөрвн зүсн мал өскнә: хө, үкр, темә, мөр.

Хальмг Таңһчин цутхлңгнь – Элст хотл балһсн.-42

Мана таңһчд олн зүсн келн улс бәәнә. Орс болн хальмг келн шаңһа чинр зүүнә. -56

Мана Таңһч иргчдән цаарандан өсч-өргҗҗ йовхнь маһд уга. 64

Элст-хальмг Таңһчин хотл балһсн.

Элст – Хальмг Таңһчин хотл балһсн. 1862-гч җил орс Кийков болн хальмг Боле энд бүүрлв. 1865-гч җилд баахн хотн үүдв. Мана өвкнрт уста, өвстә өргн һазр таасгдв.

Элст балһсн хотхр һазрт бәәнә. Эн һазр нурһлҗ элснәс тогтна. Тегәд чигн мана балһсна нерн Элст. 1927-гч җилд Элст Хальмг Таңһчин хотл балһсн болв. Ик тосхлт эклв. Шин гермүд, төмр хаалһ, аэропорт, олн зүсн цутхлңгуд мана балһс кеерүлв.

Мана балһсн өдр ирвәс сәәхрәд, өсәд йовна.

Алдр хальмг үрн.

1941 – 1945 җилмүдт Төрскән харсгч Алдр дән болв. Немшин деермчнр Әрәсәһүр дәврв. Цуг әмтн хортна өмнәс босв. Хальмг улс хортнас төрскән харсв. Эн дәәңд олн зөрмг баатрмуд алдр нерән туурулв.

Теднә негнь – Делгә Эрднь. 1941 җил бар сард Делгә Эрднь цергт мордв. Тең һол деер зөрмг йовдларн нер һарв. 1942 җил така сарин 26 өдр, әрә гиҗ 20 настадан, әмнәсн хаһцв. Өңгрснә хөөн Делгә Эрдньд Советск Союзин Герой нер зүүлһсмн.

Төрскналдр зөрмг үрдүдән мартсн уга. Элстд дәәнә баатрмудт нерәдсн Мөңк һал бәәнә. Энүнә өөр баатрмудын бумб зогсчана. Балһснд баатрмудын аллей бәәнә. Чолун эрс деер Хальмгин зөрмг үрдүдин зургуд бәәнә. Эднә алдр нерд кезә чигн мартгдшго.

Хальмг улсин шин җил – Зул

Хальмг улсин шин җил – Зул. Зул өдр хальмгуд нас немҗ авна. Зул Зункван гегәнлә залһлдата. Эн өдр Зунква бурхн болсмн.

Зулын цөгц хойр янзта болна. Төгрг бичкн болн утулң оңһц. Бичкн төгрг цөгциг бурхнд шатана. Утулң цөгц насна цөгц болна. Зулын цөгциг хар һуйрар элдәд кенә.

Зулын өмн әмтн хурлд одна. Мөргүлд орна, насан утдулна.

Экнр болн ээҗнр зулын байрт белднә. Зулын өмн өдр боорцг кенә. Боорцгар, цәәһәр, махар дееҗ өргнә. Зул өдрлә экнр эрт босна, цәәһән чанна. Цәәһәр дееҗ бәрнә. Элгн-садан, хоша улсан тоона. Ирсн улс белгтә ирнә. Авсн нас йөрәнә.

Цаһан Сар-хаврин байр.

Үвлин чилгчәр хальмгуд Цаһан Сарин байр тосна. Киитн үвл чиллһнд болн дулан хавр ирлһнд цуг әмтн байрлна. Киитн үвләр әмтн, мал, цуг әмтә-тоот түрнә, тегәд дулан хавриг цугтан күләнә.

Хавр ирсиг зурмн медүлнә. Эн өдр зурмн нүкнәсн һарна.

Эн өдр әмтн нег-негндән гиичд одна, цаһална. Цаһалсн цагтан нег-негнәннь тоха бәрҗ келнә: «Үвләс бүрн-бүтн, менд-амулң һарвт?» «Ээ, һарвидн», - гиҗ хәрү өгнә. Эн цагас авн хавр-зуна көдлмшин кем эклнә.

Цаһана байрла әмтн Окн Теңгрт зальврна. Кезәңк домгар, Окн Теңгр сәәхн җирһл заяна.

Ээлән Овла – нертә җаңһрч

Ээлән Овла 1857 җилд Ик-Бухс әәмгә Багши-Ээҗ һазрт (өдгә цагт Баһ Дөрвдә района Ик Бухс селән) нер һарсн җаңһрчнрин өрк-бүлд төрсмн.

Нег һазра әмтн Овлан дууллһииг таасҗ соңсдг бәәҗ. Номт В. Л. Котвич 1910-гч җил Ээлән Овлаһас «Җаңһрин» арвн негн ду бичҗ авсмн.

Ээлән Овла «Җаңһрин» бөлгүдиг өвдглҗ сууһад, дуулдг бәәҗ. Эннь баатрмудыг ах күндлгч темдг болҗ тоолгддг.

Энүнә төрсн һазртнь, Ик Бухст музей бүрдәгдв, бумб тәвгдв. Элст балһсна «Иньгллт» паркд Ээлән Овлан бумлв бас тәвгдв. Хальмгин ачта зурачнр Ээлән Овлан зург зурв. Теднә негнь – Гарри Рокчинский «Җаңһрч Ээлән Овла» зург зурв. Эн зург Элстин Н. Пальмовин нертә музейд бәәнә.

Иҗл һол.

Юстинск района Цаһан Амн гидг селәнә өөр, Хальмгин ар-деед үзгәр, Иҗл һол гүүнә. Эн һол мана һазрар 12 хойр дуунад татгдна. Иҗл ик болн әмтәхн уста һол.

Хаврин цагт Иҗл һол зүн амарн 10 – 15 дуунад делврнә. Эн цагла барун амнднь сәәхн модд көкрнә. Хаврт Иҗлин өөрк аһар йир цевр. Ө-шуһу модд дунд шовуд җиргнә.

Олн әмтн нааран ирҗ амрна.

Хальмг тег.

Хальмг тег эң-зах уга ик. Альдаран хәләв чигн у, тегш тег налана. Эн тег өнр-өргн. Саглрсн сәәхн тәрмр модар ховр, булг-усар хатяр.

Эргүләд энд-тендән хәләхнь, идшлҗ йовх мал үзгднә. Толһаһан һазрла наалдулчксн үкрмүд, сүүдрәр шооһад (баглрад), әңкләд зогссн хөд үзгднә.

Зо деер һархла, уулас гүүсн дольган мет, җирлһн җирс-җирс гинә.

Салькнд цаһан өвсн нәәхлҗ һаңхна. Холас хәләсн күүнд, көк теңгсин көөстсн усна дольган болҗ үзгднә.

Элст балһсн.

Элст – Хальмг Таңһчин хотл балһсн. Эн бичкн, сәәхн, ноһан, ке балһсн.

Элстд дала шин гермүд бәәнә. Балһснд арвн микрорайон бәәнә. Микрорайон болһн эврә дүрстә. Балһснд олн ончта орм бәәнә. Юрий Клыковин нертә уульнцд өндр хурл зогсҗана. Балһсна захд шатрин бәәшң холас үзгднә. Цутхлң болһнд олн бумб зогсҗана. Б.Б.Городовиковин, Җаңһрин, А.С.Пушкина болн нань чигн. Мана балһсн – теегин кеермҗ.

Төрскн һазр.

Мана төрскн һазр – Хальмг Таңһч. Хальмг Таңһч у, өргн теегт бәәнә. Тег йир сәәхн. Хаврар энд олн-зүсн бамб цецгәс урһна. Мана төрскн байн. Дала мал бәәнә: үкр, хөн, мөрн, темән. Зерлг гөрәсн чигн бәәнә. Хальмг Таңһч үс, мах, ноос, буудя хулдна. Теегт газ, нефть, нүүрсн бәәнә. Би Хальмг Таңһчдан дуртав.

\