Жобалық белгілерді анықтау

Жобалық белгілерді анықтау үшін қажетті еңіс жасау керек. Ол үшін сызбада алаңның табиғи еңісіне сәйкес келетін бағыт таңдалып белгіленеді. Оған перпендикуляр нөлдік белгілері бойынша алаңның шеттерінде оны белгілі еңіске (і) жорамал бұруының түзу осі белгіленеді. Нүктенің жобалық белгілері осы ось бойынша есептеледі.

Жобалық белгі: ол келесі (1.3) формуламен анықталады:

, (1.3)

1.

2. 3.

4. 5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

Шаршы төбелерінің жұмыстық белгілері: ол келесі (1.4) формуламен анықталады:

, (1.4)

Осы формула арқылы есептегенде шыққан «+» топырақты төгеміз, «-» топырақты аламыз деген мағынаны береді. Табиғи бетінің, нөлдік және жұмыс белгісі сызбада шаршы ұшына жазылады.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

Нөлдік жұмыстар сынығы жұмыстық белгілер бойынша (таңбалары қарама – қарсы жұмыстық белгілері) алынады. Нөлдік нүктелерді тауып, бір – бірімен қосқаннан кейін нөлдік жұмыс сынығын табамыз. Бұл түзу алаңды ойма мен үйідіге бөледі.

Мұндай түзу жер бедеріне байланысты бір немесе бірнеше болуы мүмкін. Құрылыс машинаның алаңға кіруі және шығуы үшін жұмыстық сызбада m құлама койфициентін (m=3-4м) саламыз. Шекті нүктеде мәні: ол келесі (1.5) формуламен анықталады:

, (1.5)

1.L=3,2∙1,298=4,154

2.L=3,2*0,408=1,3

3.L=3,2*(-0,482)=-1,542

4.L=3,2*(-1,342)=-4,29

5.L=3,2*1,338=4,282

6.L=3,2*1,278=4,089

7.L=3,2*(-1,302)=4,166

8.L=3,2*1,318=4,217

9.L=3,2*0,438=1,402

10.L=3,2*(-0,442)=-1414

11.L=3,2*(-1,312)=-4.198

Бұл құлама шамаларын жұмыстық сызбада үлкенірек масштабта аламыз. Шеткі құлама нүктелерін қосу арқылы құлама шекарасын белгілейміз. Бұл құламалар қосымша және үйінді мен ойма көлемдерін құрастырады.

Жұмыстық сызбадағы пайда болған фигураларды нөмірлеп, олардың түрін: ол келесі (1.6) формуласын анықтап, топырақ көлемін есептейтін ведомостті толтырылады.

, (1.6)

Тегістеу кезіндегі Қосымша жұмыстар көлемін есептеу:

-құнарлы қабат ауданыкелесі:

-құнарлы қабаттың кесілу көлемі::

-қатты топырақтарды қопсыту:

-төгілген топырақтарды қабаттап нығыздау:

Топырақты тегістеудегі топырақ ауыспалылығының орта қашықтығын анықтау және оны тарату

Әрбір үйінді мен ойынды фигураның ауырлық ортасы анықталғаннан кейін L_орт- орташа орын ауыспалылығын табамыз, яғни алаңдағы мүмкін орташа ауыспалылығын анықтаймыз. Бұл жерде нақты түрде қандай үйіндіден қай оймаға топырақ тасылынатынын, яғни алаңдағы топырақтарды тиімді түрде тарату жоспары жобаланады. Қай жерден қаншалықты топырақты алып оны қайда төгу керектігін матрица арқылы нақты анықтаймыз. Оны Фогел әдісі деп те атайды.

Топырақ таратылуы циклмен жүргізіледі. Бұл цикл келесі операциялардан тұрады:

a) матрица бойынша баған мен жолдың 2 аз аралық айырымы табылып, олардың ішінен үлкен айырым мәні таңдалынып алынады;

b) осы табылған үлкен айырым мәнінің бағанында немесе жолында аз мәнді тор таңдалады;

c) содан кейін осы торға жеткізіледі, топырақ саны жеткізілу қажеттілігі мен мүмкіндікке байланысты болады.

Егер қажеттілік көлемі V_(ү.қаж.)≤V_(о.қаж.) болса, онда қажеттілік толық қамтамасыз етіледі. Бұл баған топырақ таратылуына енді қатыспайды және топырақ қалдығы да бұл цикл бойынша таратылмайды.

Егер V_(ү.қаж.)≤V_(о.қаж.) болса, онда барлық топырақ алынады да, бұл жол топырақ таратылуына енді қатыспайды. Қажетті топырақ көлемі басқа циклде басқа оймалардан алынады.

Әрбір цикл бойынша 1 ғана жеткізілу орындалады, одан кейін цикл қайталанылады.

Осы тапсырманы орындағаннан кейін біз топырақ массасын тиімді таратып, қозғалту картограммасын аламыз. Мұнда біз, анық түрде қандай оймадан қанша топырақ алып, оны қандай аралықтағы үйіндіге жеткізу керектігін анықтаймыз. Қысқаша айтқанда, топырақ жылжуының орташа ұзақтығын: ол келесі (1.7) формула арқылы табамыз:

, (1.7)

мұнда, V_в(н)- қазынды көлемі;

V_ij - үйінді көлемі;

l_ij –әр фигураның ауырлық центрі арасындағы үйінді мен қазынды арасы;

Орташа жұмыс нүктесі: ол келесі (1.13) формула арқылы табамыз:

,

мұндағы: n – нүкте саны:

Қазаншұңқырдың өлшемдері: ол келесі (1.8) формула арқылы табамыз:

(1.8)

мұндағы: - үстіңгі ұзындық,

- үстіңгі ені

- астыңғы,

- астыңғы;

m – коэфициент, топырақ пен тереңдігіне байланысты таңдалады

Қазаншұңқырдың көлемі: ол келесі (1.9) формула арқылы табамыз:

, (1.9)

мұнда, h — орта тегістік белгісімен қазаншұңқырдың тереңдігі, м;

2.5 Қажетті ресурстарды есептеу мен жұмыс ұйымдастырылуы

Еңбек және машиналық уақыт шығындарының калькуляциясы әр механикаландырылған жұмыстардың зерттелініп жатқан варианттарына жасалады. Калькуляцияға процестің құрамасы кіреді.

Негізгі мөлшер құжаты болып кұрылыс, жинақтау және құрылыс жөндеу жұмыстарына арналған «Бірыңғай мөлшерлер мен бағалар» жатады.

Кесте 2.1 - Жұмыс калькуляциясы құрастыру

ЕН и Р бойынша бөлім   ЕН и Р бойынша бөлім	Жұмыс атауы	ЕН и Р-ге сәйкес өлшем бірлігі	Саны (жұмыс көлемі)	Еңбек сыйымдылығы адам/сағ маш/сағ	Еңбек ақысы, теңге	Звено құрамы, мамандық, разряд саны	Мөлшер өнімділігі, м3/сағ
Бірлік көлемге	Жалпы көлемге	бірлік	жалпы
Е2-1-5	Топырақтың құнарлы қабатын алу (І топ)	1000м2		0,84	75,6			6 разрядты машинист	1190,48
Е2-1-21	Алаңды тегістеу (кесу, тасымалдау, төгу) ІІ топ ДЗ – 30	100м3		0,15	21	0,137	18,50	5разрядты тракторист	6428,57
Е2-1-32	Төгілген топырақты катокпен нығыздау	100м3	30331,53	0,9	27,3	0,082	2,49	6 разрядты маш	1111,05
Е2-1-11	Ойманы транспортқа (үйіндіге) тиеу арқылы ЭО – 6121	100м3		2,8	378	2,97	400,95	5 разрядты машинист	357,14
	Топырақты автосамосвалмен тасымалдау КрАЗ – 256Б	100м3		3,5	472,50	3,71	500,85	6 разрядты машинист	285,71
Е2-1-60	Ойма түбін 0,1м қалыңдықта кесу арқылы тегістеу	100м2	887,2	9,5	8428,40	6,08	5394,18	3 разрядты жер қазғыш	16,02
Е2-1-34	Іргетас ойықтарын қайта көму	100м3	625,3	0,77	481,50	0,70	437,71	5 разрядты машинист
Е2-1-59	Механикалық жолмен нығыздау ИЭ - 4502	100м2	468,97	1,9	891,04	1,33	623,73	3 разрядты жер қазғыш	52,63
Е2-1-59	Топырақты қол көлемімен нығыздау (қалыңдығы 0,1м)	100м2	18,759		56,28	1,92	36,02	2 разрядты жер қазғыш	33,3

Кесте 1.2- Жұмыс өндірісінің графигі, қажетті механизмдер ведомостісі

ЕН и Р бойынша бөлім   ЕН и Р бойынша бөлім	Жұмыс атауы	Жұмыс көлемі	Жалпы еңбек сыйымдылығы адам/сағ	Механизм (марка саны)	Звено құрамы, мамандық, разряд саны	1 күндегі смена саны	Мөлшер өнімділігі, м3/сағ
Өлшем бірлігі	саны	мөлшер	Қабылд.
Е2-1-5	Топырақтың құнарлы қабатын алу (І топ)	1000м2		75,6		ДЗ-28	6 разрядты машинист
Е2-1-21	Алаңды тегістеу (кесу, тасымалдау, төгу) ІІ топ ДЗ – 30	100м3				ДЗ-30, 4	5 разрядты тракторист
Е2-1-32	Төгілген топырақты катокпен нығыздау Д – 480	100м3	30,34	27,3		Д-480, 6	5 разрядты тракторист
Е2-1-11	Ойманы транспортқа (үйіндіге) тиеу арқылы ЭО – 6121	100м3				ЭО-6121, 2	6 разрядты машинист
	Топырақты автосамосвалмен тасымалдау КрАЗ – 256Б	100м3				КрАЗ-256Б, 2	6 разрядты машинист
Е2-1-60	Ойма түбін 0,1м қалыңдықта кесу арқылы тегістеу	100м2	8,68	82,45		ДЗ-30, 1	3 разрядты жер қазғыш
Е2-1-34	Іргетас ойықтарын қайта көму	100м3	11,18	8,61		ДЗ-28 , 4	5 разрядты машинист
Е2-1-59	Механикалық жолмен нығыздау ИЭ - 4502	100м2	8,39	15,93		ИЭ-4502, 4	3 разрядты жер қазғыш
Е2-1-59	Топырақты қол көлемімен нығыздау (қалыңдығы 0,1м)	100м2	2,79	8,39		-	2 разрядты жер қазғыш

2.6Қазаншұңқырларды тік күрекпен жабдықталған экскаватормен өңдеу

Қазаншұңқырлар жасағанда келесі жұмыс процестері орындалады: жиекке төгу немесе көлік құралына артып топырақты өңдеу; топырақты ауыстыру немесе тасымалдау; түбін тегістеу; топырақты тегістеп және тығыздап қайта көму.

Қазаншүңкыр өңдеуі топырақты көлік құралына артып тік күрекпен жабдықталған экскаваторлармен жүргізіледі. Экскаватор шөмішінің сыйымдылығы топырақтың сипаттамасына, жұмыс көлеміне және қазаншұңқыр тереңдігіне байланысты таңдап алынады.

I—III топтағы топырақтарда жұмыс көлемдері 10 мың м³ дейін және IV топтағы 5 мың м³ дейін пайдалануға шөміш сыйымдылығы 0,5—0,65 м³ экскаватор, I—III топтағы топырактарда жұмыс көлемі 10—25 мың м³ дейін, IV топтағы топырақтарда жұмыс көлемі 5-тен 15 мың м³ дейін — шөміш сыйымдылығы 0,8—10 мың м³, үлкен көлемді жұмыстарда — 1,25 мың м³ экскаватор ұсынылады.

Қазаншұңқырлар маңдайша (бойлай) және кабырғалы (көлденеңінен) өтістермен өңделеді. Өтістер саны және олардың параметрлері экскаватордың жұмыс цикілін ең аз уакытта қамтамасыз етумен аныкталады.

Қазым биіктігі ең үлкен қазу биіктігінен артық және шөмішті толтыруды қамтамасыз ететін шамадан кем болмауы керек ол келесі: (2.1) формула арқылы табамыз:

, м , (2.1)

R – тік шөмішті эксковатордың вал деңгейіндегі кесу радиусы, м

R_cт – тұрақ деңгейіндегі кесу радиусы, м

l_n - экскаватор жүруінің ұзындығы, м:

2.7Алаңдарды скреперлермен тегістеу

Скрепер жер қазып-таситын машина ретінде келесі операцияларды орындай алады: шөмішті қатар толтырып топырақты қабаттап өңдеу, алынған топырақты тасу және берілген қалыңдықпен қабаттап төсеу.

Скрепер тегістеу жумыстарында кең қолданылады. Оларды тімді пайдалану топырақты тасымалдау қашықтығына байланысты.

Скреперлермен алаңды тегістегенде топырақ өңдеуге келесі үлгілер қолданылады: жүйелі, аралық тіліммен және шахматқырлы өтістер.

Ең тиімді өңдеу аралық тіліммен және шахматқырлы өтістер болады. Жүйелі өтіспен өңдеу топырақты жақ белдік түрінде жоғалтудан ұтымды емес.

Тығыз топырақтарды (III—IV категориялық) өңдегенде скрепер шөмішін толтыру жағдайын жақсарту үшін алдын ала қопсыту қолданылады.

Өзі жүретін скреперлер топырақты тек итергіш-трактор көмегімен алады. Итергіш-тракторларды сонымен қатар тіркемелі скреперлер топпен істегенде колданған тиімді.

Скреперлердің алаңды өңдегенде ең тиімді жүріс үлгілері: элипстік, «сегіздік» және шиыршықты.

Скрепердің өнімділігі «сегіздік» және шиыршықты жүрісте элипстік үлгіден неғұрлым жоғары.

Элипстік үлгімен скреперлер жұмыс істейді, егерде толық тілу жолдың ұзындығы шөміш толтыру аралықтан артық болса және егер тілу қалыңдығы скрепердің тілу тереңдігінен асып кетсе. Бүл жағдайда скрепер тұйық қисықпен жүреді және бір ізбен бірнше рет өтеді.

Скрепер шиышықы үлгімен жүргенде топырақты бірден ойманың барлық ені бойынша тіледі және тілу жүйелі яруспен жүргізілгенде.

Нөлдік сызық бойы едәуір созылыңқы алаңдарда «сегіздік» үлгісін қолданған тиімді.

2.8Алаңдарды бульдозерлермен тегістеу

Топырақты бульдозерлермен өңдеу процесі негізгі үш операциядан тұрады: толтыру, тасымалдау және топырақты төсеу. Ең үлкен тиімділік топырақты келесі қашықтықтарға ауыстырғанда болады: ДТ-54, ДТ-75 тракторлардағы бульдозерлерге—30—50м; ДТ-75 және Т-ІОО тракторлардағы 50—70 м; Т-130 жэне Т-180 тракторларына 100 м дейін және ДЭТ-250 тракторлардагы 150 м демін.

Ауыстыру кашыктығы 40 м дейін келемі 3 мьш м³ жер жұ-мыстарып орындау үшіп ДТ-54, Т-75 және Т-100 тракторларда-гы бульдозерлерді пайдалануға үсынылады; көлечі 3—50 мың м³ жәіте ауыстыру қашықтығы Т-70 м дейін — Т-100, Т-130 жәнс Т-180 тракторлардагы. Жер жүмыс келсмі 50 мьм; м³-ден жсна-ры жәт-Іе ауыстыру қашықтығы 100 м дейін жэис одаи да артық Т-130, Т-180 жоне ДЭТ-250 тракторлардағы.

Алаңды бульдозерлермен тегістеу көбінесе екі тәсілімен орындалады: ормен және қабатпен.

Ор тәсілімен өңдеу қашықтығы 50 м дейін ауыстырғанда топырақтың жоғалтуын азайту үшін колданады. Тереңдігі 0,4— 0,6 м қа қатар тілім-орларды бір ізбен бірнеше өту арқылы жасайды. Ор енін бульдозер күрегінің еніне тең алады, ал олар арасында қалдырылган мойындар ені—байланысты топырақтарда — 0,6 м. Мойындар әр орды өткеннен кейін өңделеді.

Ауыстыру қашықтығы 50 м ден көп болса әр 25—30 м ден кеиін аралық үймек жасалады, олар сонан соң екі немесе үш парланған бульдозерлермен ауыстырылады.

Топырақты қабат үлгісімен өндеу қатар тілімдермен жасалады және де ар алдыңғы тілім келесімен 0,3—0,5 м асыра жабылып отырады.

2.9 Жұмыс өндірісі үшін механизм комплектісін таңдау

Жер жұмыстарын атқару процесі топырақты өңдеу, оны тасымалдау, үйіндіге немесе атжалға салу және жер ғимараттарын өңдеуден тұрады.

Жер жұмыстары технологиялық параметрлері бойынша өзара үйлестірілген машиналар жинағымен орындалады. Олар бір тасқынмен немесе бірнеше машиналар жинақтарымен орындалады және қатар немесе жүйелі істей алады. Әр жинақтардың жетекші машина ретінде экскаватор, скрепер, бульдозерлер қолданылады.

Жинақ құрамына экскаватормен бірге көлік кұралдары, ка-занщұңқырдың түбін тазалау және үйіндідегі топырақты тегістеу үшін бульдозерлер, үйіндідегі топырақты таптау үшін тығыздағыш машиналар кіреді.

Скрепер жинағы топырақты өңдеу, ауыстыру және тегістеу үшін бір немесе бірнеше скреперлерден, қопсытқыштардан, скрепер толтыруын тездету үшін итергіш тракторлардан және топырақты кабаттап таптау үшін тығыздағыш машиналардан құралады.

Бульдозер жинағы топырақты өңдеу, ауыстыру және тегістеу үшін бір немесе бірнеше бульдозерден және топырақты кабаттап таптататын тығыздағыш машиналардан кұралады.

Жұмыс тәсілін және машиналардың үйлесімді жинақтарын таңдау топырақ түріне, үйінді мен ойманың шамасы мен көлеміне, топырақ тасымалдау қашықтығына, кұрылыс мерзіміне байланысты және біржолата жұмыс өндірісінің әртүрлі варианттарының техника-экономикалық салыстыру нәтижесінде аныкталады.

Әр вариантқа жетекші машинаның типтік өлшемі таңдалады. Сонымен негізгі процесті үздіксіз орындау максатын қамтамасыз ету үшін қосалқы машиналардың жалпы сменалық пайдалану өнімділігі жетекші машинаның өнімділігіне тең немесе көбірек болу керек. Мысалы, экскаваторлармен кешенді механикаландырып өзі түсіргіш автомобильге артып ойманы өндегенде, үйіндідегі топырақты бульдозермен тегістегенде және тығыздағыш таптағанда осы талап келесі шарттарды орындауға тиіс:

Жетекші және іріктелінетін машиналарды талдау алдыңғы технологияға сүйене отырып және машина сипаттамаларын толық пайдалану және оларды орынды жүктеу арқылы аныкталуы керек.

Кесте 2.1- Жер жұмыстарының құрамы мен қолданылатын механизмдер

Жұмыс құрамы	Механизмдер	Сипаттамасы
I.Алаңды тегістеу
1.Құнарлы қабатын алу мен тасымалдау	Бульдозер ДЗ-28 (533)	Трактор маркасы Т-100
2.Скрепер үшін 2 топты топырақты алдын-ала қопсыту.	Тіркелмелі қопсытқыш Д-480	Трактор маркасы ДТ-75
3.Алаңды тегістеу (қабат бетін алу,тасымалдау және үю)   4.Төгілген топырақты тығыздау	Тіркелмелі скрепер ДЗ-30   ДЗ-480	Трактор маркасы Т-100
II.Қазаншұңқырды өңдеу, топырақты төгу мен тығыздау
1.Топырақтың құнарлы қабатын алу	Бульдозер ДЗ-28	Трактор маркасы Т-100
2.Топырақты транспортқа төгу	Экскаватор ЭО-6121	Шөміш сыйымдылығы 1,8м3
3.Топырақты тасымалдау	Автосамосвал КрАЗ 256Б	Жүк көтергіштігі 11т, кузов сыйымдылығы
4.Іргетас қуыстарын, қазаншұңқырларды қайта көму	Бульдозер ДЗ-28	Трактор маркасы Т-100
5.Төгілгентопырақты механикалық түрде тығыздау	ИЭ-4502	350x450

Жұмыс өндірісі үшін механизм комплектісін таңдау

Т-100 маркалы тракторға тіркелген ДЗ-30 маркалы скрепер: ол келесі (2.2) формула арқылы табамыз:

а) жұмыс ұзақтылығы: , (2.2)

б) өндірістің еңбек сыйымдылығы:

в) жұмыстың өзіндік құны:

г) негізгі қордың меншікті капиталдық салымы: ол келесі (2.3) формула арқылы табамыз:

, (2.3)

д) келтірілген шығындар: ол келесі (2.4) формула арқылы табамыз:

, (2.4)

II. ДЭТ-250 маркалы тракторға тіркелген ДЗ-20 маркалы скрепер:

а) жұмыс ұзақтылығы: ол келесі (2.5) формула арқылы табамыз:

, (2.5)

б) өндірістің еңбек сыйымдылығы: ол келесі (2.6) формула арқылы табамыз:

, (1.26)

в) жұмыстың өзіндік құны: ол келесі (2.7) формула арқылы табамыз:

, (2.7)

г) негізгі қордың меншікті капиталдық салымы: ол келесі (2.8) формула арқылы табамыз:

, (2.8)

д) келтірілген шығындар: ол келесі (2.9) формула арқылы табамыз:

, (2.9)

III. Т-180 маркалы тракторға тіркелген ДЗ-33 маркалы скрепер:

а) жұмыс ұзақтылығы: ол келесі (2.10) формула арқылы табамыз:

, (2.10)

б) өндірістің еңбек сыйымдылығы: ол келесі (2.11) формула арқылы табамыз:

, (2.11)

в) жұмыстың өзіндік құны: ол келесі (2.12) формула арқылы табамыз:

, (2.12)

г) негізгі қордың меншікті капиталдық салымы: ол келесі (2.13) формула арқылы табамыз:

, (2.13)

д) келтірілген шығындар:ол келесі (2.14) формула арқылы табамыз:

. (2.14)

4-ші кесте. Нұсқаның техникалық-экономикалық көрсеткіштері

Жұмыс атауы	Механизмдер	ТЭП
І нұсқа
ІІ нұсқа	Т	ТР	С	Ү	Ғ
ІІІ нұсқа
Алаңды тегістеу	Тракторға тіркелген ДЗ-30 маркалы скрепер	826,5	826,59
Тракторға тіркелген ДЗ-20 маркалы скрепер	210,36	210,49
Тракторға тіркелген ДЗ-33 маркалы скрепер		312,09

2.10 Үйген топырақты механикаландырып тығыздау

Топырақты жасанды тығыздау жер ғимараттарының тұрақтылығын көтеру, шөгуін азайту және су өтпеушілігін көбейту үшін жасалады. Ғимараттағы топырақтың қажетті тығыздығы топырақ қаңқасының орта тығыздығы арқылы немесе тығыздық коэффициентімен көрсетіледі, қайсысының, шамасы ғимарат атқаратын міндетіне және төселіп жатқан топырақтардың физика-механикалық қасиеттеріне байланысты анықталады.

Топырақты ең үлкен тығыздау нәтижесіне жететін және оны тығыздау үшін ең аз еңбек шығатын үйлесімді дымқылдықта тығыздау керек.

Үйлесімді дымқылдықтың шамасынан ауып кетуге рұқсат етіледі: байланысты топырақтар үшін ±10, байланысты емес топырақтар үшін ±20%.

Үйіндінің және алаңдардыың топырағын таптап тегістеу ұсынылады, өйткені осы тәсілмен қай топырақ болса да тығыздауға болады. Топтап тығыздауды пневматикалық немесе жұдырықша тығыздағыш машиналарман жасайды.

Топырақты тығыздағанда келесі жағдайларды сактау керек:

— топырақ тығыздаушы машиналар өнімділігі жер қазушы және көлік кұралдары өнімділігіне сәйкес келуі керек;

— салынатын қабат қалыңдығы топырақ тығыздаушы машиналардың технологиялык сипаттамасында көрсетілген шамалардан аспау керек;

— тығыздаушы машинаның әр келесі жүрісі тығыздауды қалдырып кетпеу үшін алдыңғы жүрісті 0,1—0,2 м асыра басу керек.

Үйінділер және кайта көму топырақтарын тығыздағанда калдықтары бірдей болу керек. Тегістелетін қабаттың қалыңдығы жұмыс өндірісінің жағдайына, топырақ түріне және қолданатын тығыздаушы машиналардың типіне байланысты белгіленеді.

Тығыздаушы машиналардын айналуына жеткілікті мөлшерлері бар алаңдарды тегістегенде тегістеуші машиналар жүрісін тұйық дөңгелек үлгісі арқылы жасау ұсынылады. Машина жұмыс істеу үшін колайсыз ерекше қысылушылық жерлерде және жұмыс көлемі көпемес іргетас маңындағы топырақтар қол кұрал-саймандарымен тапталады.

Топырақты қолмен тығыздау пневматикалық және электрлік таптағыштармен жасалады. Бұл үшін топырақ қабатын 0,1 — 0,2 м етіп жаяды, сосын бірінші өтуді табан ауданы өте үлкек башмакты пайдалану арқылы жүзеге асырылады, ал келесілері - ауданы кішілермен. Кайта жабудың үстіңгі қабатына тығыздаушы машиналар қолдануға болады.

2.11 Жетекші жер қазушы машиналардың еңбек өнімділігін анықтау

Еңбек өнімділігін тек жер жұмыстарын орындайтын басты механизмдердікін орындаймыз.

Жер жұмыстарын орындайтын машинаның еңбек өнімділігі топырақтың түрі мен күйіне байланысты.

Скрепердің пайдалану өнімділіг: ол келесі (2.15) формула арқылы табамыз:

, м³/ч, ( 2.15)

Мұнда, q- шөміш көлемі ол келесі:

К_н – шөміш толу коэффициенті

К_в – машинаны уақыт бойынша пайдалану коэффициенті. 0,8-0,9

К_р – грунтты қопсыту коэффициенті

t_ц — жұмыс циклының ұзақтығы, мин

- жолдың сәйкес учаскесіндегі жылдамдық

Шөміш толтыру жол ұзындығы: ол келесі (2.16) формула арқылы табамыз:

,м, (2.16)

Топырақты төгі жол ұзындығы:

,м

в – Скрепердің кесетін бөлік ені, м

h_с – кесілетін бөлік қалыңдығы, м

h_отс – төгілетін қатпар қалыңдығы, м

Бульдозердің еңбек өнімділігі: ол келесі (2.17) формула арқылы табамыз:

,м³/ч, (2.17)

- кесілетін көлемі;

Грунтты тілу 1 –ші, артқа жүру 3-ші берілісте болады:

=76⁰;

в=2,56

Н=0,8;

=1,25;

=0,8;

=1-0,005·131=0,45;

м³/ч

2.12 Экскаватордың еңбек өнімділігі мен қажет автосамосвалдар санын есептеу

Бір шөмішті экскаватордың сменалық пайдалану өнімділігі: ол келесі (2.18) формула арқылы табамыз:

, (2.18)

q -шөміш көлемі, м³

k_q=k_н/k_р – шөмішті пайдалану коэффициенті;

k_н - тік шөмішті экскаватордың глинаны толтыру коэф.1…1,2

k_р – топырақты қопсыту коэф.

n=60/t_ц – 1 мин экскаватордың цикл саны;

t_ц- жұмыс циклының ұзақтығы

k_з=н_н/н_к<1 – котлован түбіндегі шөміш көлеміне байланысты коэф. (H_к). 1,5-3м шөміш көлемі 0,8-1м³ болса

k_п=0,92+0,98 –

k_в=0,77+0,87 –

k_q=1/1,25=0,8

n=60/20=3

м³/ч

Енді автосамосвал санын анықтау керек: ол келесі (2.19) формула арқылы табамыз:

, шт, (2.19)

Q – машинаның жүк көтергіштігі, т

q – шөміш көлемі;

х_о – көлемдік масса;

k_q=k_н/k_р – шөмішті пайдалану коэф.;

k_н – шөміш толу коэф,

k_р- топырақ қопсыту коэф.

Топырақтың кузовтағы шекті мәні 20%: ол келесі (2.20) формула арқылы табамыз:

, м^3, (2.20)

Тығыз грунт көлемі: ол келесі (2.21) формула арқылы табамыз:

, м^3, (2.21)

Транспортты жүк көтергіштігіне байл дәрежесі: ол келесі (2.22) формула арқылы табамыз:

, (2.22)

t_ц- жұмыс циклының ұзақтығы: ол келесі (2.23) формула арқылы табамыз:

, (2.23)

=0,1...1,5мин-.

- күш түсетін уақыт,мин,

где П_э- экскаватордың сағаттағы өнімділігі :ол келесі (2.24) формула арқылы табамыз:

- тасымалдау уақыты, мин, (2.24)

мұнда,S – отвалға дейінгі қашықтық,м

W_ср=40-60км/ч- орташа жылдамдық

- орнату мен төгу уақыты 2 мин

=0,5-2мин-маневр жасау уақыты.

Экскаватордың үздіксіз жұмыс істеуіне керекті амвтосамосвалдар саны: ол келесі (2.25) формула арқылы табамыз:

,шт, (2.25)

Автосамосвал саны көп болғанда (N₁) уақыт циклі жай цикл: ол келесі (2.26) формула арқылы табамыз:

,мин, (2.26)

Аз болғанда (N₂) уақыты жай экскаватор қояды: ол келесі (2.27) формула арқылы табамыз:

, (2.27)

Жай машинаның сағаттағы жұмысы.

Жай автосамосвал: ол келесі (2.28) формула арқылы табамыз:

, (2.28)

Жай экскаватора ол келесі: (2.29) формулалар арқылы табамыз:

(2.29)

Q=27т; V_k=3,1; q=2,5м³;

k_q =1/1,25=0,8