Вексельдерді есептеу жƏне Қайта есептеу
4.1. А н ы қ т а м а. Вексель деп вексель берушінің(қарызгердің) көрсетілген уақытта жəне көрсетілген орында соманы(вексельде көрсетілген (номиналды) бағаны) вексель ұстаушыға(несие берушіге) төлеймін деген жазбаша міндетемесін айтады.
4.2. А н ы қ т а м а. Вексельді есептеу (дисконттау) деп оныкөрсетілген (номиналды) бағасынан кіші бағамен сатып алудыайтады.
4.3. А н ы қ т а м а. Дисконт деп вексельдің көрсетілген(номиналды) бағасынан оны сатып алған бағаны алыптастағандағы нəтижені – айырымды атайды.
4.4. А н ы қ т а м а. Айталық, C – вексельдің көрсетілген(номиналды) бағасы, t – вексель бойынша төлеу мерзіміне дейінгіуақыт (жылдармен), e – қарапайым пайыздардың есептік үстемесі(үлес бірлігімен). Олай болса дисконт мына формуламенесептелінеді:B = Cet, (4.1)
ал вексельдің дисконттық құны (комиссиондық есепсіз) тең
A(t) = C – b = C – Cet = C(1–et). (4.2)
1. Е с к е р т п е. (4.1) жəне (4.2) формулалар толығымен (2.23) жəне(2.24) формулаларға сəйкес келеді.
2. Е с к е р т п е. Вексельдерді есептеу əрекеттерін арнайы несиеберетін ұйымдар жүргізеді. Оның мақсаты – вексельдерді қайтадансатқанда (қайта санағанда) немесе вексельдерді төлеуге (өтеуге) өткізгендепайыздық ақшаларын алу.
3. Е с к е р т п е. Вексель бойынша төлеу мерзіміне дейінгі уақыткүндермен есептелінсе, онда 5–ші тақырыпта келтірілген мына формулақолданылады:
t = s / g,мұндағы t жəне s 5–ші тақырыптағыдай анықталынады.
4.1.Өтеу мерзімі 16.07.08 дейін, бағасы 30 000 доллар вексельқарапайым 9 % есептк үстемемен 16.04.08 күнен бастап, банктеесепке алынған. 365/360 тəсілмен есептеуді пайдаланып,дисконттық құнды табыңыз.
Шешуі. Есептің шарты бойынша C = 30 000, e = 0,09, s = 90, g= 360. (4.1) формуланың көмегімен дисконтты табамыз:B = 30 000 · 0,09 · 90 / 360 = 675.
Одан кейін табамыз:A = 30 000 – 675 = 29 325.
Жауабы. Вексельдің 16.04.08 дисконттық құны 29 325 долларға тең.Егер вексельдің дисконттық құны белгілі, ал көрсетілген(номиналды) бағасы белгісіз болса, онда (4.2) формуланыпайдаланып, оны анықтауға болады:
4.2.Несие берушімен келісім бойынша, көрсетілген бағасы100 000 доллар жəне төлеу мерзімі 18.04.08 күнге дейінгівексельді өтеу үшін, қарызгер қарапайым жылдық 6% пайыздықүстеме негізінде 4.1 кестеге сəйкес төрт вексельді 18.04.08 күнінесие берушіге жазып берді.
4.1–кесте.Жаңа вексельдер туралы мəліметтер
| № | Вексельдердің келісімді бағалары, доллар | Төлеу мерзімі | Төлеуге дейінгікүндер саны |
| C1=10 000 | 25.06.08 | ||
| C2=20 000 | 05.07.08 | ||
| C3=? | 18.05.03 | ||
| C4=? | 03.06.08 |
365/360 есептеу тəсілін пайдаланып, вексельдердің 4.1–кестенің №3 жəне №4 жолдарындағы көрсетілген (номиналды)бағаларын табыңыз.
Шешуі. (4.1) формуланың көмегімен бірінші екі вексельдердіңдисконттарының қосындысын табамыз:
18.04.08 күнгі осы екі вексельдердің дисконттық бағаларыныңт қосындысы тең:
A1+A2 =C1+C2–B1–B2 =10 000+20 000– 373,34 = 29626,7.
Сол сияқты қалған екі вексельдердің дисконттық бағаларыныңқосындысын табайық:
Сөйте тұра бұл өрнек тең:C –A1–A2 = 100 000 – 29626,7 = 70 373,3.
Сондықтан
Жауабы. №3 жəне №4 вексельдердің көрсетілген бағалары 35339, 4долларға тең.
4.3.Банк А 18.06.08 күні банк Б–ға 9 860 000 сома вексельдітөлеуге міндетті. Банк А 18.06.08 күні, 4.2–кестеде келтіргенмəліметтерге сəйкес, жылдық 9% есептік үстеме негізіндебөлшектеп төлеу мақсатында банк Б–ға қайта есептетіп(редисконт), үш вексельді өткізеді.
Банк Б қайта есептеу əрекетін жүргізгені үшін 100 долларшығын шығаратын жағдайда, 365 / 360 есептеу тəсілін пайдаланып,қарыздың қанша қалатынын табыңыз.
4.2–кесте.Редисконттық вексельдер туралы мəліметтер
| Вексельдер нөмірі | Вексельдердің келісімді бағалары, доллар | Төлеу мерзімі | Өтеу күніне дейінгі күндер саны |
| 350 000 | 18.09.08 | ||
| 500 000 | 14.08.08 | ||
| 300 000 | 19.08.08 | ||
| Барлығы | 1 150 000 |
Шешуі. Үш вексельдің дисконттарының қосынды сомаларын
(4.1) формула арқылы анықтаймыз:
B = (350 000·92 + 500 000·57 + 300 000·62)·0,09/360 = 19 825 доллар.
Банк Б бұл əрекетке 100 доллар шығын шығаруынабайланысты, банк А қарызын өтеу үшін мыншама сома төлеугетиіс:
S = 1 150 000 – 19 825 – 100 = 1 130 075 доллар.
мұндағы S – үш вексельдің қайта есептелген (редисконттық) құны.
Банк А қарызын толық өтеу үшін банк Б–ға мыншамақарыздар:
O = C – S = 9 860 000 – 1 130 075 = 8 729 9257 доллар.
Жауабы. Банк А банк Б – ға 8 729 9257 доллар қарыз.
4.2 Форфейтингтік несие.Экспорттық (шет елге шығару) іс–əрекет мысалындафорфейтингітің механизмін қарастырайық. Бұл іс–əрекет үш
жаққа: тауар экспортеры (шетелге тауар шығарушы) немесе (несиеберуші), тауар импорттері (шетелден тауарды елге əкелуші) немесе(қарызгер) жəне несие берушіден қарызды сатып алушыға(форфейттер) қатыстыжүргізіледі.
Басында экспорттер мен импорттер тауарды несиеліктөлеммен экспорттер импорттерге сатуға, ал қарыздар вексельдерарқылы өтелетіні туралы бір–бірімен келіседі. Осыдан кейін несиебергені үшін есептелінетін пайыздық ақшалар экспорттықтауарлар бағаларына қосылады да, вексельдердің көрсетілген(номиналы) бағасы анықталады. Келесі кезекте форфейттерэкспорттердан көрсетілген бағадан бір шамаға кеміген бағамен
вексельдерді сатып алады.
Қарыздар міндеттемесі ретінде форфейтингтік несиебойынша көбіне вексельдер қолданылатыны белгілі. Дегенмен,басқа да бағалы қағаздар қолданылуы жəне олармен қарызды өтеусхемасы əртүрлі болуы мүмкін.
4.3.Несие төлеу есепке алынбаған, экспортқа жіберугедайындалған тауарлардың құны 1 994 000 доллар. Жыл сайын өтеуқарастырылып жəне жылдық 16,5% пайыздық үстемеменфорфейтинговтық несие 5 жылға берілді. Форфейтингтік несиеніөтеу жоспарын құрыңыз.Форфейтингтік несиені өтеудің мүмкін бола алатын үшсхемасын қарастырайық.
1–с х е м а.Негізгі қарызды өтеуде əрқайсысы 398 800 доллар5 тең төлеммен іске асырылады. Əрбір 5 вексельдің көрсетілгенбағасы - негізгі қарыз төлемі мен негізгі қарыздың қалдығыныңесебінен есептелген қарапайым пайыздың қосындыларына тең.
Осы схемаға сəйкес бірінші жылдың соңында өтейтін вексельмына сома бойынша жазылады:
R1= 398 800 + 1 994 000 · 0,165 = 727 810 доллар.
Екінші жылдың соңында өтейтін вексель мына сома бойыншажазылады:
R2= 398 800 + (1 994 000 – 398 800) 0,165 = 694 810 доллар.
4.3–кесте.1–ші схема бойынша форфейтингтік несиені өтеу
| Жылдың соңында өтеу | Негізгі қарызды төлеу | Негізгі қарыздың қалдығы | Пайыздық ақшалар | Вексель көрсеткіші |
| 1– жыл | 398 800 | 1 994 000 | 329 010 | 727 810 |
| 2– жыл | 398 800 | 1 595 200 | 263 208 | 662 008 |
| 3 – жыл | 398 800 | 1 196 400 | 197 406 | 596 206 |
| 4–жыл | 398 800 | 797 600 | 131 604 | 530 404 |
| 5–жыл | 398 800 | 398 800 | 65 802 | 464 602 |
| Барлығы | 1 994 000 | 987 030 | 2 981030 |
Жəне əрі қарай:
R3= 398 800 + (1 994 000 – 2 · 398 800) 0,165 = 661 810 доллар.
R4= 398 800 + (1 994 000 – 3 · 398 800) 0,165 = 628 810 доллар.
R5= 398 800 + (1 994 000 – 4 · 398 800) 0,165 = 595 810 доллар.
Есептің нəтижесін 4.3–кестеге толтырайық.
2–с х е м а.Негізгі қарызды өтеуде, əрқайсысы 398 800доллар 5 тең төлеммен іске асырылады. Əрбір 5 вексельдіңкөрсетілген бағасы номиналы), несиелік келісімді іске асырумезгілінен бастап, вексельді төлеген мезгілге дейінгі уақытаралығында негізгі қарыздың төлем мөлшері есебінен күрделі
пайыздар схемасы бойынша есептеледі.
Осы схема бойынша вексельдің көрсетілген бағасы Ri мынаформуламен анықталады:Ri =(1 + 0,165)i ·398 800, i = 1,2, …,5.
Формула бойынша бірінші жылдың соңында өтейтін вексельмына сомаға жазылады: R1= (1 + 0,165)1 ·398 800 = 464 602 доллар.
Екінші жылдың соңында өтейтін вексель мына сомағажазылады: R2= (1 + 0,165)2 ·398 800 = 541 261,33 доллар.
Жəне əрі қарай:
R3= (1 + 0,165)3 ·398 800 = 630 569,40 доллар.
R4= (1 + 0,165)4 ·398 800 = 734 613,40 доллар.
R5= (1 + 0,165)5 ·398 800 = 855 824,62 доллар.
Есептің нəтижесін 4.4–кестеге толтырайық.
4.4–кесте.2–схема бойынша форфейтингтік несиені өтеу
| Жылдың соңында өтеу | Негізгі қарызды төлеу | Негізгі қарыздың қалдығы | Пайыздық ақшалар | Вексель көрсеткіші |
| 1–жыл | 398 800 | 1 994 000 | 65 802,00 | 464 602 |
| 2–жыл | 398 800 | 1 595 200 | 142 461,33 | 541 261,33 |
| 3–жыл | 398 800 | 1 196 400 | 231 769,40 | 630 569,40 |
| 4–жыл | 398 800 | 797 600 | 335 813,40 | 734 613,40 |
| 5–жыл | 398 800 | 398 800 | 457 024,62 | 855 824,62 |
| Барлығы | 1 994 000 | 1 232 870,75 | 3 226 870,75 |
3–с х е м а.Барлық вексельдер көрсеткіштері бірдей жəнемөлшерлері тең, ал пайыздары қарапайым делінген келісім шартбойынша қарыздарды өтеу іске асырылады. Бұл жағдайда барлық(1 994 000 доллар) іс–əрекет сомасына қарапайым пайыздық үстеме16,5 % бойынша есептелген пайыздық ақшалар қосылады, албарлық 5 вексельдер көрсеткіштерінің бағасы бірдей деп
есептеледі. Мұндай жағдайда вексельдердің көрсеткіштік бағасы
Ri: Ri =1 994 000 · (1 + 0,165·5) / 5 = 727 810, i = 1,2, …,5.
Вексельдердің жалпы көрсеткіштік бағасы:
11 ТАҚЫРЫП. ҚАРЖЫЛЫҚ ƏРЕКЕТТЕРДІҢТАБЫСТЫЛЫҒЫ