Мұхамеджан Тынышбаев 7 страница
М. Әуезов, Қ. Сәтбаев, Қ. Жұмалиев, С. Мұқанов, Ә. Марғұлан сияқты қазақстанның біртуар ұлдарына «ескіні жазушылар» ретінде негізсіз айыптар тағыла бастады. Белгілі ғалымдарға (А. Жұбанов, Б. Сүлейменов, Е. Ысмаилов, С. Кеңесбаев т. б.) әр түрлі жала жабылды. М. Әуезов, Қ. Сәтбаев сияқты ғалымдар біраз уақыт бойы қазақстаннан тыс жерлерді (Ленинград, Москва) мекендеді.
Е. Бекмаханов ісі.Ермұхан Бекмаханов Воронеж педагогика институтын бітірген тарихшы ғалым болды. Е. Бекмаханов 1943 жылы «Қазақ ССР тарихы» атты еңбек жазып, 1946 жылы докторлық диссертация қорғады. 1947 жылы диссертациясын «XX ғасырдың 20–40 жылдарындағы Қазақстан» тақырыбында монография етіп шығарды. Е. Бекмаханов бұл еңбектерінде 1837–1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс туралы кең көлемде жазған болатын. Осыған байланысты Е. Бекмахановқа Ресейге қарсы көтерілісті жақтаған, Кенесары қозғалысын ақтауға тырысқан буржуазияшыл, ұлтшыл деген айып тағылды. 1950 жылдан бастап коммунистік партия баспасөз арқылы Е. Бекмахановты ашық айыптай бастады.
1951 жылы ҚазКСР-нің Жоғарғы соты Е. Бекмахановты айыпты деп тауып, 25 жылға бас бостандығынан айырды. Ол Гулаг лагеріне жазасын өтеуге жіберілді. Е. Бекмаханов 1954 жылы ақталып түрмеден босады. Оның бостандыққа шығуына А. М. Панкратова, А. П. Кучкин сияқты ғалымдар көп көмек көрсетті. Е. Бекмаханов ақталып шыққаннан кейін, өзінің ғылыми педагогикалық жұмысын жалғастырды. Е. Бекмаханов 1966 жылы қайтыс болды.
48. ХХ ғ. 70-80 жж. Басындағы республика экономикасы мен қоғамдық-саяси өміріндегі әкімшіл-әміршіл жүйе құбылысының кенңінен өріс алуы және салдары.
70-80-жылдары Қаэақстанның экономикасында шикізат өндіру басым-дыққа ие болғандықтан, халық тұтынатын тауарлардың 60%-ы басқа одақ-тас республикалардан әкелінді, ал оның көпшілігі Қазақстанда өндірілген шикізаттардан дайындалды. Экономикадағы дағдарыстық ахуалдың пісіп жетілуі өнеркәсіп өнімдерін шығарудың төмендеуі мен ұлттық табыстың азаюынан айқын көрінді. Егер 1970-1975 жылдары өнеркәсіп өнімінің жылдық өсуі 8,4% болса, 1980-1985 жылда-ры 3,8%-ға, ал ұлттық табыс осы жылдары 4,4%-дан 1,4%-ға дейін төмендеді. Осындай жағдайда 1977 жылы КСРО-ның жаңа Конституциясы қабылда-нып, онда Кеңес халқы «дамыған социализм» кезеңіне өтті деп жарияланды. Экономиканы әміршіл-әкімшіл басқару әдісі материалдық ынталандыру-ды жоққа шығарып, экстенсивті даму, мемлекеттік меншіктің үстемдігі, жұмыс-шыларды өнеркәсіп қүралдарынан алшақтату, орталықтың билеп-төстеу жағдайына алып келді. Қазақстан экономикасы 1980 жылдары дағдарысқа тірелді. Республикада егістік көлемі өте үлкен болды, тек астықтың өзі 25 млн га жерге себілді. Солай бола тұрса да, өнім жинаудың темендеуі тұрақты құбылысқа айналды. Мал шаруашылығының құс асыраудан басқа салалары кіріссіз шаруашылықтарға айналды. Егер 1970 жылы өзін-езі ақтай алмаған колхоз-дар мен совхоздардың үлес салмағы 15% болса, 1985 жылы бұл көрсеткіш 51%-ға жетті. Мысалы, қойдың саны 1971-1981 жылдары 3,4 млн басқа өссе, 1981-1985 жылдары өсу тоқтаған. Қой етін өндіру 1970-1985 жылдары 19%-га қысқарды, оның қоңдылығы да төмендеді. Дуние жүзіндегі ауыл шаруашылығына жарамды ең үлкен (603 миллион га) жері болса да, (мысалы, АҚШ-та ол 431,5 млн га, Канадада 78 млн га), Кеңес Одағы 1981-1985 жылдары әлемдеп ең ірі азық-түлік сатып алушы елге айналды. Бүл кезеңде КСРО жыл сайын шеттен 3,8 млрд долларға азық-түлік сатып алып отырды. 1985 жылы КСРО-дағы әрбір үшінші бөлке нан, әрбір екінші қораптағы макарон шет елдерден - АҚШ, Канада, Аргентина, Түркиядан сатып алынған астықтан дайындалды. 1970-1980 жылдары халықтың нақты табысы төмендеп кетті. Халық тұтынатын тауарлар тапшылығы өсіп, күні бойы дүкендерде кезекте тұру дағдыға айналды. 1985 жылы Қазақстанның орташа жағдайдағы тұрғыны көпшілік түтынатын тауар алу үшін екі-үш айлық жалақысын жұмсаса, ал қалған тоғыз-он айдың жалақысы тауар тапшылығына байланысты жұмсал-май қалды. 1985 жылы КСРО-да тауар үшін дүкендерде кезекке тұруға халық шаруашылығында жұмыс істейтін 35 млн адамның жылдық қорына жұмса-латын жұмыс уақыты шығындалған. Кеңес Одағында қоғамдық саяси өмірде «басқаша ойлауға» қысым көрсетілді. Оның нақты мысалы, О. Сүлейменовтың 1975 жылы шыққан «Аз и Я» деген кітабына тыйым салынды. Оған пікір жазған «Молодая гвардия», «Москва», «Звезда» және т.б. журнал беттерінде авторды идеологиялық талаптардан ауытқып кетті деп айыптады. Автордың езі идеологиялық қысымға алынды. 1979 жылғы Целиноград оқиғасы ұлттық қатынастардың шиеленісуінің және қазақ халқының мүддесімен санаспаған орталықтың өктемдік саясатының керінісі болды. СОКП ОК Саяси бюросы 1979 жылы көктемде Қазақстанда, орталығы Ерейментаүда болатын, неміс автономиялық облысын құру туралы шешім қабылдады. Оған Ақмола, Павлодар, Қарағанды, Көкшетау облыстарының немістер тығыз қоныстанған бірқатар аудандарын беру көзделді. Орталықтың бұл әділетсіз шешіміне қазақ жастары бірден жауап берді. Партия шешіміне қарсы Целиноградта, Атбасарда, Ерейментау және Көкшетауда бейбіт шерулер мен демонстрациялар болды. Міне, қазақ халқының осындай саяси белсенділігінен қаймыққан Компартияның ОК қабылдаған шешімін өзгертуге мәжбүр болды. КСРО сыртқы саясатта халықаралық беделін нығайту және Ауғанстанда саяси үстемдік орнату мақсатында 1979 жылы 27 желтоқсанда Ауғанстанға Кеңес әскерін кіргізді. Бұл саясатқа жауап ретінде АҚШ Кеңес Одағына астық сатуға тыйым салып, Мәскеуде өтетін жазғы олимпиадалық ойындарға қаты-судан бас тартты. Б¥¥-да 104 мемлекет Кеңес Одағының Ауғанстанға қарулы күштерін енгізуге қарсы шығып, бұл қадамын айыптады. Кеңес әскерлерінің «шектелген контингенті», яғни 80 мың әскер Ауғанстанда 1989 жылдың 15 ақпанына дейін соғыс қимылдарын жүргізді. Ресми деректер бойынша, Ауған соғысында Кеңес Одағынан барлығы 13 мың адам қаза болды, 37 мың солдат пен офицер әр түрлі жарақат алып, мүгедек болып қалды, ал жүздеген жауынгер елге қайтып оралмады. 1982 жылы қарашада КОКП ОК Бас хатшысы Л. Брежнев қайтыс болғаннан кейін партия жетекшілігіне Юрий Андропов келді. Ол КеңесОдағын 1984 жылға дейін ғана басқарды. Ю. Андропов мемлекет басшылығына келгенге дейін КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік комитетін басқарған еді. Сол себепті оның басшылығы елдегі қоғамдық және еңбек тәртібіне ерекше маңыз беруден басталды. Ю. Андроповтың саясаты партиялық биліктің өз ішінде қатаң тәртіл орнату мен қоғамдағы парақорлық пен маскүнемдікке қарсы күрес жүргізу болды. Бірақ та белгіленген шаралар жүзеге аспай қалды. Себебі Ю. Андропов 1984 жылы ақпанда қайтыс болып, КОКП ОК Бас хатшылығына К. Черненко келді (1984-1985). Ол Ю. Андропов бастаған істі ескерусіз қалдырып, елді басқаруда әміршіл-әкімшіл әдістерге сүйенді. Сонымен 1970-1980 жылдардағы дағдарыс құбылысы қоғамдық өмірдің барлық саласында тереңдей берді.
49. 1965-1985 жж. Қазақстанда халық шаруашылығының дамуы. Ауыл шаруашылығы өндірісінің экстенсивті сипаты
1964 жылы СОКП Орталық Комитетінің қазан Пленумында партия басшылығы ауысты. Пленум Н.С. Хрущевті партияның ОК-нің бірінші хатшылығынан босатты. Оның орнына Л.И. Брежнев, үкімет басына А.И. Косыгин тағайындалды. 60-жылдардың ортасында шаруашылық реформалары жүрпзілді. 1965 жылы қыркүйек айында партияның ОК-І Пленум өткізіп, онда экономиканы басқарудың әкімшілік әдісі сыналып, кәсіпорындардың өз еркімен дамуына, шаруашылық есепті дамытуға, экономиканы дамыту үшін материалдық жа-ғынан ынталандыруға көңіл бөлінді. Бұның бәрі сегізінші бесжылдық (1966-1970) кезінде халық шаруашылық кешеніне жоспарлы экономиканы енгізген уақыттан бәрі жоғары көрсеткіштерге қол жеткізуге алып келген еді. Бұл бес-жылдық тіпті «алтын бесжылдық» деген атқа ие болды. 60-жылдары Қазақстанда өнеркәсіп құрылысы кең көлемде жүрпзілді, бірақ республиканың экономикасы шикізаттық бағытта болғандықтан, негізінен өндіруші салалар ғана дамыды 1961-1970 жылдар арасында Қазақстанда 1709 жаңа кәсіпорын, сондай-ақ көпшілігі қайта жөндеуден өткізілген және жаңа техникамен жабдыкталған нысандар іске қосылды Қара металлургия алу Соколов-Сарыбай және Қарағанды комбинаттарында, Ермак темір балқыту зауытында, ал түсті металлургия алу Лени-ногор, Жезқазған, Павлодар, Өскемен комбинаттарында қарқынды дамы-ды. Бұл кезеңде Маңғыстау мұнай кені де маңызды мұнай аймағына айнал-ды. Ең ірі химия өнімін дайындайтын Қаратау тау-кен химия комбинаты бол-ды. Қазақстан сары фосфордың бұкілодақтық өнімінің 90%-ын, жемдік фос-фаттың 40%-ын, мыс, мырыш, қорғасынның 70%-ын берді. Республика хром өндіруден КСРО бойынша бірінші орын, ал көмір, шойын және марганец өндіруден ұшінші орынды иемденді. 1965 жылы Компартияның ОК-нің наурыз Пленумы болып, онда тиімді аг-рарлықсаясат жасау мәселелері талқыланды. Ауыл шаруашылықенімдерінің бағасын өсіріп, жоспардан тыссатылуы үшін қосымша қаржы теленді, колхоз-дар мен совхоздардың материалдық базасы нығайтылды, салық саясаты өзгертілді. Аграрлық салаға шаруашылық есепті енпзу шаралары белпленді. Бұл шаралар жартылай сипатта жүрпзілгенімен, біршама алға жылжулар да көрініс берді. 1970 жылы өндірістің тиімділігін арттыру нәтижесінде енеркәсіп өнімдерінің өсу керсеткіші 70%-ды құрады. 60-жылдардың екінші жартысында ауыл шаруашылығының жалпы өнімі де 28%-ға өсті 60-жылдары, 70-жылдардың басында басталған реформалар бірте-бірте тежеле бастады. Қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыру жүзеге аспады. Экономикалық әлеуетті арттыру республиканың қорын пайдалану, шикізат және отын-энергетикалық ресурстарын айналымға енпзу арқылы жүрді. 1970-1985 жылдар арасында өнеркәсіп енімінің жалпы көлемі екі есеге өсті, ал машина жасау, химия енеркәсібі өнімі үш есе артты. Мыңға жуық өнеркәсіп орындары мен цехтар іске қосылды. Олар Қазақ газ өңдеу зауыты, Шевченко пластмасса зауыты, Қарағанды резеңке-техникалық бұйымдарын шығара-тын зауыты, Павлодар және Шымкент мұнай өңцеу зауыттары, Қарағанды металлургия комбинатындағы ақ қаңылтыр шығару цехы, Екібастұз және Ермак ГРЭС-І, Қапшағай ГЭС-і, Жәйрем тау-кен комбинаты және т.б. болды. Маңғыстау, Қаратау-Жамбыл және Павлодар-Екібастұз аумақтық-өнеркәсіптік кешендері құрылды. Кеңестік экономика непзінен директивалық ұстаным мен орталықтың жоғарыдан бұйрық беру әдісі арқылы басқарылды. Қазақстан енеркәсібінің 50%-ы одақтық министрліктердің қарауында болды. Одақтық министрліктер республиканың мүддесін көздемеді, әлеуметтік салада, ұлттық кадрларды дайындауда, қоршаған ортаны қорғауда (Семей полигоны мен Аралдың эко-логиялық апатқа ұшырауы) қиыншылықтар туындады. Мысалы, сол кезеңде Арал теңізінің деңгейі 14 метрге, аумақтық көлемі 40%-ға, су келемі 60%-ға төмендеді. Тартылған теңіз түбі тұз ошағына айналды. Мұндай жағдай гепа-тит, туберкулез сияқты эпидемиялық аурулардың өсуіне әкеп соқты, соны-мен қатар онкологиялық аурулардың көрсеткіші бұл елді мекенде одақ көрсеткішінен 15 есе асып түсті. 6717 км2 аумақты алып жатқан Байқоңыр ғарыш айлағында да экологиялық мәселе өте күрделі болды. Қазақстан террито-риясыныңт 4,6 млн га аумағы оның пайдаланылған зымырандар қондырыла-тын жерге айналды. Онымен қоса Семей атом полигонында зиянды 200 жер асты нысаны (штолня) болды. КСРО-да жасалынған 715 ядролық жарылыстың 470-і Қаэақстанда жасалды. Каспий маңы ойпатындағы Азгир полигонында 17 жер асты жарылысы, республиканың басқа жерлерінде тағы 21 жарылыс іске асырылған.
50. 1965-1991 жылдардығы Қазақстандағы ғылым мен мәдениеттің дамуындағы жетістіктер мен проблемалар
1965-1991жж.Қазақстандағы ғылым мен мәдениеттің дамуындағы жетістіктер мен проблемалар.
Ғылымның дамуы мен гүлденуі табиғаттың шынайы заңдылықтарын үйренуге және оған қоғам мүшелерін тартуға тікелей байланысты. Кеңес Одағы жүйесінің күйреуі барысында республика ғылыми мекемелері дағдарыс жағдайында болды.
1996 жылы мемлекет ғылыми саланы қайта жаңғыртуға, академиялық ғылымның реформалық жолдарын анықтауға бет бұрды. Осы мақсатта Ғылым және жаңа технология министрлігін, Ұлттық академияны, ауыл шаруашылығы ғылыми академиясын біріктіру жүзеге асырылды. Сөйтіп, жаңадан Қазақстан Республикасының Ғылым Академиясы дүниеге келді. Қазақстанның дамудың жаңа жолына түсуі өз кезегінде білім алу жүйесіне ғана емес, мәдениет саласына да үлкен өзгерістер әкелді. Кеңестік кезеңде мәдениет пен білім мемлекеттің қосымша көмегін пайдаланатын.
мәдени саланы қаржыландыру мәселесі едәуір өзгеріске ұшырады:
-ұлттық маңызға ие мемлекеттік мәдениет мекемелерін мемлекеттік тұрғыдан қаржыландыру сол күйінде сақталып қалды;
-нақты мәдени жобалар мен бағдарламаларды жүзеге асыру үшін түрліше қаржы көздерін тарту мүмкіндігі ашыла түсті;
-меншік формасының өзгеруіне байланысты мәдени мекемелердід көпшілік бөлігі, атап айтқанда, кинематография, туризм, спорт, шоу, теледидар, концерттік ұйымдар, т.б. өзін-өзі қаржыландыруға көшірілді.
В начале XX в. на территории Казахстана продолжали организовываться новые научные учреждения. Весной 1902 г. состоялось открытие Семипалатинского подотдела Западно-Сибирского отдела РГО. Продолжали действовать Оренбургский, Западно-Сибирский и Туркестанский отделы РГО, проводившие огромную работу по изучению географии, истории и этнографии Казахстана. Туркестанскими учеными в 1899-1902 гг. изучено Аральское море, в 1903-1904 гг. - Балхашское озеро. Результаты Балхашской и Аральской экспедиций играют немаловажную роль и в наши дни.В 1902 г. выдающиеся русские востоковеды В. Бартольд, Н.Ве-селовский, И. Мелиоранский, С. Ольденбург, В. Радлов и другие основали Русский комитет для изучения Средней и Восточной Азии в историческом, археологическом и этнографическом отношениях. В сферу его деятельности входила и казахская степь. Казахстанские ученые. Огромный вклад в изучение истории и культуры Казахстана и Средней Азии внес В. Бартольд. К 1914 г. относится публикация одного из важнейших трудов В. Бартольда по истории и исторической географии Средней Азии - "К истории орошения Туркестана". Исследование обширного круга письменных источников - от древнейших до нашего времени - позволило ученому воссоздать не только историю искусственного орошения, но в значительной мере историю всего хозяйства Южного Казахстана, связанную с общеисторическим развитием науки.В 1902 г. была опубликована еще одна капитальная работа В.Бартольда по Казахстану - "Сведения об Аральском море и низовьях Аму-Дарьи с древнейших времен до XVII в.". Эта первая крупная публикация по историко-географическому циклу исследований, совокупность которых справедливо закрепила за их автором репутацию создателя исторической географии Средней Азии и Казахстана. Г. Потанин (1835-1920) - путешественник, фольклорист, исследователь Сибири и Центральной Азии. Г. Потанин совершил ряд путешествий по малоизученным областям Сибири и Центральной Азии, где собрал обширный материал по географии, ботанике, экономике и этнографии. По истории и этнофафии казахского народа он написал 50 статей, заметок и книг.Видным этнографом и экономистом был Алихан Нурмухамедулы Бокейханов. А. Бокейхан был одним из авторов работы "Киргизский край", вышедшей в 1903 г. Это издание представляло собой 18-томную энциклопедию "Россия. Полное географическое описание нашего отечества". Бокейханом была написана вторая часть книги "Население", посвященная истории казахов, развитию просвещения, издательского дела в крае, русскому завоеванию и колонизации. Перу А. Бокейхана принадлежит биография Абая Кунанбайулы, изданная в "Семипалатинском листке" в 1905 г. Многочисленные статьи на этнографические и экономические темы были опубликованы в газетах и журналах, выходивших в крае, в том числе и газете "Казак", в которой А.Бокейхан активно сотрудничал.Развитие медицины. Развивалась в начале XX в. и медицина Казахстана. Одними из первых казахских врачей были А.Айтбакин и М. Карабаев. Айтбакин написал научное исследование "Изменение кумыса при стерилизации и о составе стерилизованного кумыса", которое было удостоено серебряной медали. В Северном Казахстане работал врач Мухамеджан Карабаев. С 1888 г. Карабаев начал работу в должности Костанайского уездного врача, в 1907 г. возглавил борьбу с эпидемией сыпного тифа в Иргизском уезде.В 1909 г. окончил военно-медицинскую академию Халел Досмухамедулы, видный общественный и политический деятель Казахстана. В начале XX в. им был написан ряд статей для газеты "Казак,", в том числе "По поводу болезней" (1913 г.) и "Заразные болезни" (1914 г.). Развитие образования. В начале XX в. в Казахстане продолжала увеличиваться сеть русскоязычных и русско-казахских школ. По сравнению с 1897 г. их число к 1911 г. удвоилось. Однако население продолжало получать образование в мектебах и медресе, причем большинство их существовало на нелегальном положении. Значительным событием конца XIX-начала XX вв. было открытие "новометодных" учебных заведений. Сторонники "нового метода" стояли за реформу мусульманской школы, широкое внедрение светских дисциплин (географии, истории, естествознания, русского языка), новую методику обучения.Противники "нового метода" пользовались поддержкой колониальных властей и миссионеров. В начале XX в. в Казахстане движение за "новый метод" активизируется, охватив вначале большие города, а затем и крупные населенные пункты. Начиная с 1900 г. отдельные старометодные мектебы и медресе постепенно преобразовывались в "новометодные". Поскольку высших учебных заведений в Казахстане не было, многие казахи обучались в университетах и институтах Петербурга, Москвы и Казани. По неполным данным, в начале XX в. свыше 100 человек из числа казахов имели высшее образование. Начало XX в. - время расцвета казахской периодической печати. Если в конце XIX в. существовало всего два издания, то после 1905 г. появляется целый ряд новых газет и журналов. В 1907 г. группа казахской интеллигенции в Петербурге начала издавать газету "Серке", редактором был Абдурашид Ибрагимулы. Во втором номере этой газеты была опубликована статья М. Дулатулы "Наша цель". Царская охрана, усмотрев в ней прокламацию, направленную на "возбуждение казахского населения против всех представителей и органов правительства", закрыла газету. В марте того же года в Троицке вышла "Казак газетi", запрещенная после первого же номера. В 1911 г. в свет выходит первый номер журнала "Айкап", издававшегося в Троицке. Редактором и идейным вдохновителем журнала стал Мухамеджан Сералыулы, видный казахский поэт и общественный деятель. Журнал внес огромный вклад в развитие литературы и оформление казахского литературного языка, публиковал исследования по фольклору, этнографии, истории. Особая роль в развитии национальной прессы принадлежит газете "Казак", выходившей в Оренбурге и Тургае в 1913-1918 гг. под редакцией Ахмета Байтурсына. Основной заботой газеты был культурный подъем казахского народа, развитие казахского литературного языка и литературы. Много места уделялось работам А.Бокейхана по фольклору и А. Байтурсына о казахском языке и казахской литературе. С 1916 г. до конца 1917 г. в Ташкенте выходила еженедельная газета "Алаш", издаваемая Кульбаем Тогусовым. Газета была социалистического направления, хотя сильны были панисламистские и антирусские настроения. После Февральской революции 1917 г. выходит целый ряд новых газет и журналов различного толка. Культура. Начало XX в. - особый период в истории казахской литературы. Складывается современный литературный казахский язык, появляются новые стилистические формы, казахские писатели осваивают новые жанры. Один из выдающихся деятелей литературы начала XX в. - Ахмет Байтурсын. С 1895 г. Ахмет Байтурсын занимается педагогической и литературной деятельностью. Первыми его поэтическими трудами были переводы басен Крылова, сборник "Кырык мысал", выдержавший несколько изданий, был очень популярен среди казахов. В Оренбурге в 1911 г. вышел в свет сборник стихов А.Байтурсына "Маса". Его перу принадлежит также ряд статей о казахском языке, где он выступает за чистоту языка, освобождение его от русских и татарских слов. Ахмета Байтурсына можно назвать основателем казахского языкознания. Крупное явление казахской литературы начала XX в. - Мыржакып Дулатулы, известен как поэт и прозаик, он автор нескольких поэтических сборников и первого казахского романа "Несчастная Жамал" (1910). Роман вызвал огромный интерес у русских критиков и казахской общественности, выдержал два издания. Кроме оригинальных произведений, Мыржакып Дулатулы занимался переводами Пушкина, Лермонтова, Крылова, Шиллера. Особое место в казахской поэзии занимает творчество Магжана Жумабая (1893-1937 гг.). С его именем связано внедрение новых поэтических форм в казахское стихосложение. В 1912 г. в Казани вышел первый сборник его стихов "Шолпан". В начале XX в. начинается творческий путь талантливого казахского прозаика и драматурга Жусипбека Аймауытулы (1889-1931). Основные произведения созданы им в советское время, хотя в 1917 г. он уже сотрудничал в журнале "Абай". Одной из видных фигур казахской литературы начала XX в. был Султанмахмуд Торайгыров (1893-1920). В 1913-1914 гг. Торайгыров сотрудничал в журнале "Айкап", где печатает первые стихи и рассказы, тяготевшие в основном к теме социального неравенства. Тогда же он начинает работу над романом "Камар сулу". Большое развитие получает в начале XX в. философско-этическая литература, виднейшими представителями которой были Шакарим Куцайбердыулы, Жусуп Кобеев. Особая роль в развитии казахской философской мысли принадлежит Шакариму Куцайбердыулы (1858-1931). Шакарим, племянник Абая Кунанбайулы.Первым философским произведением был труд "Мусылман-шылдык, шарттары", вышедший в Оренбурге в 1911 г. В том же году была опубликована "Родословная тюрков, киргизов, казахов и ханских династий" - одна из первых работ по истории казахов. Однако Шакарим оставил нам не только философские и исторические труды, но и огромное количество стихов, поэм и прозаических произведений. Видным представителем философского направления казахской литературы был Жусуп Кобеев (1858-1931 гг.). В 1907 г. в Казани выходят сразу три его книги: "Увиденное мною удивительное явление в моей долголетней жизни", "Положение", "О том, чья земля Сарыарка". В них автор резко высказался против колониальной политики России, переселения крестьян в Казахстан, призывает казахов активнее включаться в политическую жизнь страны. Кроме чисто философских трудов, перу Кашимова принадлежит повесть "Печальная Мариям" (1914 г.), в которой автор осуждает обычаи бракосочетания, когда девушек выдают замуж без их согласия. В целом начало XX в. стало периодом особого расцвета казахской письменной литературы, впитавшей в себя лучшие черты казахской, восточной и европейской литературы. В это время закладываются основы современной казахской литературы, окончательно складывается литературный язык.Развитие устного и музыкального творчества. В начале XX в. продолжали развиваться и традиционные виды казахского искусства: устная литература и музыкальное творчество. Один из наиболее известных акынов начала XX в. - Балуан Шолак (Нурмагамбет) Баймурзин (1864-1919). Его песни получили широкое распространение в народе, многие из них популярны и сегодня. Певцами и композиторами были Ыбрай Сандыбайулы, Майра Шамсутдинова и др. Известными композиторами были Дина Нурпеисова, Казангап Тлепбергенов Начало XX в. - время расцвета казахской литературы и журналистики, время окончательного оформления современного литературного языка, появление казахской драматургии, первых казахских романов. Именно в этот период начинает складываться современная казахская культура.
51.Қазақстандағы қайта құру саясаты
Дағдарыс алдындағы қоғамның жағдайы .
КСРО құрамындағы барлық одақтас республикаларда 1980 жылдан кейін аса күрделі жағдай басталды. Мүндай жағдай елдің әлеуметтік, экономикалық нышандарының жоқтығынан туып еді.