ДенсаулыҚ саҚтау жҮйесіндегі менеджмент. басҚару теориясыныҢ негізі
Менеджмент - басқару теориясы мен нарықтық экономикада қажетті элементі болып табылады. Басқару теориясы ғылым ретінде XIX ғасырдың аяғымен XIX ғасырдың басында пайда болып, өзінің дамуында бірнеше дэуірді басынан кешірді. Экономикалық эдебиеттерде басқарушылық ойдың алғашқы қарқыны «тейлоризммен» байланысты екені айтылады. Фредрик Уинслоу Тейлор (1856-1915жж.) американ инжинері басқаруды ғылыми түрғыдан жүргізуді алғашқы рет айтқан, және ол кез үшін бүл жаңалық фантазия сияқты көрінді. Кейінірек оның еңбектері мойындала бастады жэне ғылыми басқарудың классикалық мектебінің негізі болып қалады. Ф. Тейлор «Халыкіык менеджменттік принциптері» еңбегінде кэсіпорынды басқаруды онер ретінде қарастырып, онда «нені жасауды дэл білу керек жэне оны арзан эрі ең жақсы тэсілмен қалай жасауға болатынын» талқылаған. Оған қол жеткізу үшін Ф. Тейлор ойынша төмендегіндей кейбір басқарудың шешімдерін жүзеге асыру қажет: мақсатты таңдау жэне оған жету жолы, нэтижені талдау бақылаудың тэсілін дайыңдау. Ф. Тейлор өзінің еңбектерін басқаруды үйымдастырудың тек кэсіпорын деңгейінде қарастыруға арнады. Осы мектептің жақтаушысы француз ғалымы Анри Файоль (1841-1925жж.) болған. Ол практикалық тэжірибені жинақтау негізінде төмендегідей қортындыға келген: «басқару -кэсіпорынның ресурстарын барынша пайдалаңып, оны мақсатқа жетелеу», сөйтіп алғашқы рет мемлекеттік басқаруда оны ғылыми үйымдастыру принципін қолданудың мүмкін екендігіне ой туғызды. А. Файоль басқарушылық міндеттерін кэсіпорнының техникалық, қаржылық жэне басқа мэселелрімен қарағанда ерекше зерттеу обылысы ретінде қолданды. Басқару - бүл өнер сияқты қызметтің бір түрі, немесе өзінің заңдылығына
бағынатын ілім. Бүл заңдылық барлық жерде өзінің эсерін тигізеді. Бүл элеуметтік, психологиялық, нарықтық жэне т.б. заңдылықтар. Осыған байланысты денсаулық сақтау жүйесін басқарудың тиімділігін жоғарылататын тйісті заңдылықтар да бар. Медицинада денсаулық сақтау жүйесін басқаруды ерекше қарастыру қажет, себебі мүнда 2 - түсінік бар: салауаттылықты жэне денсаулық сақтау жүйесін басқару. Ал менеджерлік басқару ілімі екеуіне де тиісті.
Ал бастапқыда денсаулық сақтау мекемелерін бір жүйе ретінде қарастырайық. Денсаулық сақтау жүйелері эртүрлі қызмет атқаратын мекемелер, мысалы: Емдеу профилактикалық мекемелер: Диспансерлер Санатория
Мемлекеттік санаторлық-эпидемиологиялық қадағалау басқармалары: Соттьщ медициналық сараптау мекемелері Жоғарғы жэне орта білім беру мекемелері Мамандықты жоғарылату факультеттері Ғылыми-зерттеу мекемелері
Аса көңіл қойып қарасақ осы мекемелердің барлығы біреуге қызмет істейді. Науқас
адамға сондықтанда медицина мен денсаулық сақтау жүйелерінің жетістіктері:
осындан шығар! Бірақ мүмкін емес. Біз білеміз -салауаттылық - өмір салтымен, алдын
алу профилактикасына байланыстылығын. Егерде денсаулық сақтау жүйелерінің
барлық қызметі - науқастарға бағытталса, онда сау адамдар азайып науқастар көбейе
түсуші еді, медицинаның тиімділігі 10 пайыз екендігін ескерсек.
Медициналық қызметтердің ішкі қүрылымдарын қарастыратын болсақ, жайды көруге
болады: Негізгісі:
Маңыздылығы
Ұйымдастыру
Экономикалық
Қүқықтық
Ғылыми
Кадрлық
Жоғарғы медициналық оқу орындарында медицинаның маңыздылығына ғана коңіл бөледі, ал қалганы қайда, дайындаған мамандарымыз тиісті үйымдастыру эдістері мен білімді қайдан алады, қалай қызмет істейді? Әсіресе денсаулық сақтау жүйесін үйымдастырушы мамандар: Былай қарайтын болсақ, жоғарғы оқу орындарында денсаулық сақтау жүйесінің қызметін үйымдастырушы, басқарушы мамандар дайындамайды. Басқарушы, үйымдастырушы қызметкерлер жетіспейді, эрине маман д ан дырылған.
ҚР-дағы медицина мен денсаулық сақтау жүйесін басқару ең негізгі мәселе екенін
ескерсек, онда онымен мүқият айналысуымыз керек. Сондықтан да біздің денсаулық
сақтау жүйеміздің өзіндік ерекшелігін оқи отырып, денсаулық сақтау жүйесінде
халықаралық басқару тэжірибелерінің ең негізгісін ендіре білуіміз керек. Сондай
басқару тэжірибелердің бірі «Менеджмент» - ілім жэне басқару - өнері.
Анықтаманың түсінігі - бүл басқару, үйымдастыру жүйелердің қүрылымы мен
қызметі туралы хабарлар.
Басқару немесе Менеджмент - (ағыл. - тапа§етепі; - басқару, қызметті үйымдастыру) қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыруға мүмкіншілік туғызатын жэне кэсіпорындардың қызметінің тиімділігін жоғарылатуға, бағытталған басқару формалары мен эдістемелік қүралдардың жиьштығы.
Басқарудың мақсаты - кэсіпорындардың тиімділігін жоғары деңгейге жеткізу жэне үнемі жаңа номенклатураларды енгізе отырып сапалы өнімдер шығару (қызмет көрсету).
Кеңінен айтқанда басқару сөзі - белгілі бір шаруашылық қызметтерінде нақты стильді
қолдана отырып, материалдар мен ресурстарды рациональді қолдана білу.
Басқару обылысы бойынша машықтанған қызметкерді - менеджер деп атайды. Атап
айтқанда нақ сол қызметкер - қазіргі басқару әдісін қолдана отырып мекемелердің
қызметкерлерінің нақты жүмыстарын ұйым д астырады.
Әсіресе менеджердің ролі нарықтық экономикалық жағдайда жоғарылай түседі, себебі
бәсекелесуге қабілетті мекемелер ғана жоғары нэтижелерге жетіп, өте коп пайда
көреді. Ағылшын авторлары жэне басқару бойынша консультанттар Майкл Вудкк
жэне Дэвис Френсис жай айтпаған басқару эдісі қазір жэне болашақта менеджерден
мынадай дағдылар мен қабілеттіліктің болуын қажет етеді:
өзін-өзі үстай білуді
жеке айтылған ақыл кеңестің қүндылығын білу
нақты мақсатты білу
үнемі жоғарылауға тырмысу
мәселелерді шешу дағдысын білу
қоршаған ортасына әсер ете білу қабілеттілігі
қазіргі басқару тэсілін білу
басқара білу
қарамағындағыларына ақыл-кеңес айта білу
тиімді жүмысшылар тобын қалыптастыра білу
Менеджерлерге басқару - кэсіби қызмет болып табылады. Менеджмент -жүйенің кызметінің тиімділігін қамтамасыз етуге және бар ресурстарымен белгілі жағдайда дамыта отырып, қойылған мақсаттарына жетуге бағыттау. Көбнесе басқарудың көбінде өзіндік мақсаты - өнімді шығару барысын белгілі бір жүйеге келтіре отырып, жетістікке жету мақсатында жүмысшылардың жүмыстарын үйымдастыру, болып табылады.
Денсаулық сақтау жүйесінде - эрбір медициналық мекеме өзінің емдеу-профилактикалық қызметін атқарады, яғни медициналық тауарларды шығару немесе медициналық көмек көрсету. Сонымен бірге өндірістік процессті басқаруда басты рол - тауар шығарылып, көмек көрсетіліп жатырма жоқпа оған байланысты емес. Себебі емдеу-ирофилактикалық мекемені басқару - бүл жаңа медицналық технологиялар мен медициналық көмектің сапасын басқаруды талап етеді. Емдік-диагностикалық процессті бір деңгейде басқару - өзіне емдеуші дэрігер мен онда қызмет көрсететін барлық мамандарды, олардың қызмет ету координациясын, келісіліп қабьшдаған шешімдерін, науқастардың салауаттылық көрсеткіштерінің жоғарғы деңгейге жетуіне бағыттталған шаралардың шешімін, емдеу, диагностика, реабилитация, профилактиканы жүзеге асыруға бағытталып жасалған жоспарлар бір тэртіпке келтіруді қамтиды. Басқарудың екі бағыты бар: басқарушы, басқарылатын.
Басқарушы бүл - басқаруы субъекті (субъект - бүл іс-эрекетпен білім иесі, жеке немесе элеуметтік топ, объектіні өзгертудегі белсенділік козі), ал басқарылатын бүл -басқару объекті.
Басқаруы субъекті - бүл адамдар, олардың қызметі мен міндетіне басқару, яғни басшылар, бастықтар мен үйымдастырушылар атқаратын қызметтер кіреді. Ал, денсаулық сақтау жүйесінде - денсаулық сақтау министрі, емдеу-профилактикалық мекемелердің бас дэрігерлері олардың көмекшілері мен бөлім меңгерушілер. Басқару объекті - бүл нені баскарып отырғанымыз, яғни ондіріс ресурстары. Ал ресурстарға белгіленген мақсат бойынша тағайындалған жэне басқаруы субъектінің
үйғарымымен қойылған кадрлар, немесе қандайда бір шаруашылық, жэне
экономикалық объекттер. Мүнда ең қиыны кадрларды басқару.
Денсаулық сақтау жүйесіндегі объект - денсаулық сақтау мекемелерімен, оның
бөлімдері.
Жүйе бүл - бірін-бірімен тығыз байланысты қызмет істейтін, сапалық қасиеті бар толық элемент немесе, жүйе бүл көптеген эртүрлі элементтерден түратын, бір-біріне белгілі бір қатынаста орналасқан, жанжақта байланыста болып - толық бір жүйе түзетін элементтер жиынтыгы. Денсаулық сақтау жүйесі - өзіне адамдарды жэне техникалық компоненттерді қамтиды. Сондықтан да денсаулық сақтау жүйесінің объектілерінің спецификациясына байланысты - оны басқару өте қиынға түседі. Денсаулық сақтау жүйесін басқарудың өзіндік ерекшеліктеріне жатады:
Адам салауаттылығына байланысты дүрыс шешім қабылдау.
Қабылдаған шешімнің ерекше жауапкершілігі (адамдар денсаулығы).
Қайта қабылдаған шешімді түзете алмау.
Осыган байланысты басқарудың өзіндік ерекшеліктерін білу керек. XX ғасырда
басқарудың жалпы заңдылықтарын оқытатын арнайы ғылым қалыптасты жэне
мынадай деңгейде көрсетіледі. Басқару субъектісі-басқару күші ретінде - бүйрық кем
есе т.б. түрінде - басқару объектісіне белгі (басқару сигналы) береді. Ал басқару
объектісі басқару сигналын қабылдай отырып, өзінің қызмет барысын тиісті басқару
сигналына қарай бейімдей түседі. Басқару субъекті - объект бүйрықты
орындаган, қандай деңгейде орындағанын туралы хабарға байланысты - жаңа басқару эдісін қабылдайды.
Басқарусубъекті басқарушы объектіге нэтижелі эсер қалдыру үшін -өзіне мьшадай қажетті басқару технологиясын білу керек -үйымдық қүрылымын, белгілі басқару механизмін және басқару процессінің іске асу барысын. Үйымдық қүрылым -басқарудағы ең қажетті элементтердің бірі. Ол мекеме қызметінің орындалуының сандық, сапалық қүрылымын көрсететін элементі.
ЕПМ - қызметін үйымдастырушы элементтер қызметін - бөлімшелер атқарады. Басқару - өзіне басқару объектісін жүйе ретінде талдауды,
олардың элементтерінің өзара байланысымен одан шығарылған қортындылардың нэтижелерін
қамтиды.
Ситуациялық талдау - басқару объектісінің қызметінің өсу жағдайын талдауға мүмкіндік береді. Яғни негізгі мэселелерді таңдау, оның қажеттілігі бойынша рет-ретімен қойылу ішкі жэне сыртқы ресурстарды бағалау, негізгі мэселелердің жүмыс қортындысына эсерін анықтау. Ситуациялық жэне жүйелі түрдегі жүргізілген талдау - өз мақсатымызға жетуге бағытталған бағытпен басқару объектісінің стратегиялық дамуына мүмкіндік береді. Сонымен мақсатты анықтау үшін - басқарудың эффективтілігі мен қортындысын бағалай біліуіміз керек. Сондықтан да басты (генеральды) мақсатты білуіміз керек. ЕПМ - үшін басты мақсат-стационарда емдеу жүргізе отырып науқастардың салауаттылығын жақсарту (өлім деңгейін төмендету, жатақ орын болудың күнін қысқарту, жэне т.б.).
Басқару процессі мен технологиясына реттілігмен орындалатын операциялық жүйелер мен емдеу процедурасы да жатады.
Одан эрі мақсатқа жету сатысы - басқару алгоритмі деп аталады. Басқару циклі - үш бөлімнен түрады.
Хабарламамен қамтамасыз ету.
Басқару шешімін өңдеп қабылдау.
Қабылданған шешімді жүзеге асыру.
Бүл цикл кері байланыспен аяқталады, қортындысында қабылданған шешімнің жүзеге асырылғанын жэне жаңа басқару объекттісінің пайда болғанын одан соң жаңа басқару циклінің басталғанын көреміз. Басқарудың ерекшелігі - барлық қиыншылықты жеңе отырып мақсатқа жету. Денсаулық сақтау жүйелерінде басқару субъекті - емдеуші дэрігер, бөлім меңгерушісі, бас дәрігер жэне басқарма бастығы мен министерства болады. Басқару барысында мынадай негізгі функцияларды орындаулары керек. Бүл жоспарлау, үйымдастыру, басқару жэне бақылауға алу.
Жоспарлау - өзіне материал жинауды, сақтауды, өңдеуді, ақпаратты өңдеуді жэне ыңғайлы
шешімді қабылдауды қамтиды. Жоспарлау эдістері аналитикалық, нормативті, бюджетті,
қатынас жэне экспериментті, моделдеу эдістерімен жүргізіледі.
Жоспар мен бағдарламаны орындау үшін қабылданған басқарма шешімдерін тез шешуге
қажетті қаржыларды, материалдық-техникалық жабдықтармен қажетті басқа да ресурстарды
дүрыс үйымдастыру басты алғы орынды алады.
Басқару - бүл басқару шешімін орындаушы адамдарға мүмкіндік туғызу. Осы кезеңде
үйымдастыру - жарлық
бүйрық, үсыныс, жазылу (санкция) эдістерді қолданады: Экономикалық әдістер: ақшалай
марапаттау, экономикалық көмек, басқада шаруашылық формалары.
Бақылау - басқару цикілін аяқтауға кері байланыс жасауға мүмкіндік жасайды. Күнделікті бақылау шешімнің тез орындалуына жэне тиісті жағдайда кемшіліктерді дер кезінде түзетуге мүмкіндік береді. ЕПМ - үжымдарын нэтижелі басқаруды қамтамасыз ету үшін мынадай жагдайларды орындау керек:
басқару объектілерінің мақсатын қапыптастыру.
қойылған мақсатқа жету үшін қолайлы жағдай туғыза отырып орындау механизмін
қалыптастыру
- ЕПМ - қызметін бағалауды жүзеге асыру
мақсаттың орындалуы үшін жасалған қолайлы жағдаймен орындалу механизміне түзетулер енгізу
қойылған мақсатқа жету үшін маниторингтар жасау.
Денсаулық сақтау жүйесінің қүрылымының эффективтілігін жақсарту үшін мынадай басқару механизмдерін үсынады:
амбулаторлық-емханалық көмектің рөлін жоғарылату
стационарлық жатақ орынды қолдануды барынша оптимизациялау
көрсетілетін медициналық жэрдемнің деңгейін интеграциялау.
Медицина мен денсаулық сақтау жүйесінің даму жетістіктері тікелей менеджмент
обылысында мамандар дайындауға байланысты.
Ақырғы жылдар біздің мемлекетте үлкен экономикалық өзгерістер болды. Әкімшілік -
басқару жүйесінің орнына нарықтық механизм келді. Сондықтанда қазіргі жағдайда
менеджменттің қүрылымдық басқару ролі жоғарылай түсті.
Менеджмент - бүл адамзаттың оптимизациялық процесстері, яғни үйымдастыру
мақсатына жету үшін материалдық жэне қаржылық ресурстарды дүрыс қолдана білу.
Оптимизациялау - бүл менеджерлердің тез жоғары нэтижелерге жетуі мақсатында -
жүргізетін жүмыстары немесе аукционерлік компаниялардың қол жеткізген жетістіктері.
Менеджемнт - бүл өнер. Сонықтанда өнер көп қабілеттілік пен таланты қажет етеді.
Менеджерлер өз тәжірибелерінен немесе осы қызметпен айналысып жүрген басқалардың
тэжрибелерінен біледі, бір немесе көп адамдар тобын қалай басқару керектігін. Осыған
қарамай кейбіреулер -менеджментті ғылым деп таниды. Менджмент тез дамып келе жатқан ғылым деп қарауға болады. Соныменен менджмент - бүл ғылымда, өнерде. Ал ғылым мен өнер бірін-бірі толтырады жэне демеп отырады.
Ғылымда өзін көрсете алмаған дэрігер - тэжірибеде өте жақсы емші-хирург болуы
мүмкін.
Бір ғана территорияны біліп, тэжірибеде жоғарғы жетістіктерге жету мүмкін емес,. оны
дер кезінде қолдана білу де керек. Сонымен бүл курстың мақсаты: студенттерді
менеджерлік қызметке дайындау, менеджменттің кейбір талаптарын орындауға үйрету.
Денсаулық сақтау жүелерін қазіргі нарықтық экономикалық жағдайда жаңа басқару
тэсілін ендіре отырьш жоғарғы жетістіктерге жетуге бағыттау.
Вследствие радикальных реформ, проводимых Казахстаном в системе здравоохранения, особенно в связи с созданием «Единой национальной системы здравоохранения», все большее внимание уделяется разрыву между имеющимися навыками и навыками, необходимыми для решения будущих задач. Кадровые ресурсы являются важным фактором и оказывают большое влияние на эффективность системы здравоохранения. Эффективное управление здравоохранением требует владения новейшими знаниями и навыками. Вопрос обучения менеджменту сегодня особо актуален в связи с реализацией Концепции создания Единой национальной системы здравоохранения в Республике Казахстан, целью которой является улучшение здоровья граждан через предоставление свободного выбора медицинской организации и врача, внедрение новых финансовых моделей и экономических стимулов для поставщиков медицинских услуг.
Впервые изучение компетенций для прогнозирования уровня эффективности выполнения работы было предложено американским психологом Дэвидом Мак Клелландом, который в 1973 году опубликовал статью «Измерение компетентности вместо измерения интеллекта». Понятие компетенций изучалось и Робертом Капланом, основоположником концепции Системы сбалансированных показателей. В дальнейшем Хьюберт К. Рамперсад предложил свою усовершенствованную версию системы сбалансированных показателей – универсальную систему показателей деятельности, составной частью которой является управление результативностью и компетенциями. Понятие компетентности и результативности получило такую известность, потому что по своей сути оно относится к показателям труда, особенно в деятельности врача. Которые способны использовать свои знания, навыки, свойства личности для достижения установленных стандартов в профилактике, диагностике, лечении и реабилитации. В нашей республике исследованием данной теории менеджмента в области системы здравоохранения занимались Кенжебеков Б.Т., Каирбекова С.З.
Подготовка менеджеров в сфере здравоохранения, как важнейший этап реформирования системы здравоохранения Казахстана
Обеспечение населения высококвалифицированной и доступной медицинской помощью настоятельно требует перестройки действующей системы управления здравоохранением [1, 2]. Чрезвычайная актуальность данной проблемы объясняется также тем, что существующая система управления здравоохранением из-за недостаточного развития научных основ теории и организации управления продолжает развиваться эмпирически. В ряде случаев это приводило к необоснованным решениям, отступлению от научно обоснованного подхода к управлению органами и учреждениями здравоохранения [3]. Таким образом, возникла Необходимость не только пересмотра процессов управления отраслью здравоохранения страны, но и глубокого теоретического осмысления существующих в мире подходов к стратегическому планированию и управлению [4, 5, 6, 7]. Имея собственный предмет исследования, цели, методологию, наука управления призвана разрабатывать рациональные, эффективные в медицинском и экономическом отношении формы организации лечебно-профилактической помощи населению, определять оптимальные направления, цели функционирования учреждений здравоохранения, изучать методологию и методические вопросы формирования функций, структуры, разрабатывать модели и вскрывать причинно-следственные связи в процессе управления [8]. Многие авторы выделяют организационную структуру управления в качестве основного элемента и определяют её как форму организации системы управления. Но наиболее распространённым является представление о структуре управления как совокупности элементов и связей между ними [9, 10].
Со времени введения в сферу медицинского обслуживания коммерческой целевой установки особе значение получает разработка и внедрение рыночной стратегии. Необычное выдвижение новых предложений в сфере обслуживания и необходимость повышения участия в рыночном процессе побуждают больницы и амбулаторно-поликлинические учреждения изучать рынок медицинских услуг для дальнейшего выявления потребностей различных групп потребителей данных услуг [11, 12, 13]. Недостатки существующей структуры здравоохранения отрицательно сказываются на её организационной структуре управления, что и объясняется основным законом организации управления – соответствия структуры субъекта структуре объекта управления. Среди дефектов действующей структуры управления авторами отмечаются несбалансированность и многоступенчатость, а также чрезмерную регламентацию и консерватизм, и самое главное – высокую степень её централизации на всех уровнях управления [14, 15, 16, 17]. В связи с чем, заслуживает внимания анализ сложившейся иерархической структуры управления системы здравоохранения, тем более что практически все авторы в своих работах затрагивают именно эти вопросы [18, 19, 20, 21]. При этом необходим системный подход к работе подразделений внутри учреждения, их взаимодействие с другими медицинскими и немедицинскими службами, к финансированию, поиску внебюджетных источников финансирования, ориентацию коллектива на конечные результаты [22, 23].
В течение десятилетий проблема здоровья казалась относительно обособленной и спокойной областью. Но сегодня сектор здравоохранения стал наиболее подверженным всем текущим политическим и экономическим кризисам [24, 25, 26].
Проведение административных реформ в области здравоохранения обеспечивает хорошую основу для создания Единой Национальной Системы Здравоохранения (ЕНСЗ) в Республике Казахстан. Осуществляется предоставление автономности поставщикам медицинских услуг посредством преобразования государственных учреждений в казенные предприятия, а в свою очередь, казенных предприятий в предприятия на праве хозяйственного ведения. Предполагается, что проведение административной реформы должно привести к созданию эффективной и прозрачной системы управления здравоохранением, реструктуризации сети в соответствие с государственными нормативами и внедрению института развития профессионального менеджмента. В связи с чем, возрастает потребность в создании и внедрении национальной системы обучения управленческих кадров, что обеспечит граждан доступными и качественными медицинскими услугами, отвечающими международным стандартам.
Данная теория управления качеством медицинской помощи направлена на подготовку специалистов, которые в полной мере удовлетворяли бы возрастающие потребности, как и населения, так и системы здравоохранения в целом [27, 28, 29].
В условиях значительной трансформации казахстанского общества, в период перехода от одной общественной формации к другой, когда Республика Казахстан признана государством с рыночной экономикой, особое значение приобретает роль личности в процессах реформирования экономики страны в целом, и в реформировании и развитии системы здравоохранения в частности [30].
В последние годы проводилось множество различных исследований посвященных проблемам менеджмента в целом, и в здравоохранении в частности. Предположительно, это обусловлено переходом к рыночным отношениям бывших социалистических стран, а, как известно, в системе рыночной экономики роль менеджера крайне высока [31- 47].
Однако, на наш взгляд, роль и место организаторов системы здравоохранения в ходе развития и реформирования здравоохранения недооценивается. Не смотря на это, в литературе присутствует путаница между такими понятиями, как управленец, организатор, а также менеджер в сфере здравоохранения. На наш взгляд, есть необходимость остановиться на вышеозначенных понятиях и определиться с их значениями.
Слово «менеджер» (англ. manager) на русский язык не переводится дословно. Его принято переводить как управленец. Менеджмент – это обязательное управление хозяйственной деятельности (социально-экономической системой). В странах с развитой рыночной экономикой, под понятием менеджер подразумевают сотрудника, который занимается управлением чем-либо в организации. В общем, принято, что менеджер – это профессиональный управляющий, прошедший специальную подготовку, имеющий соответствующее образование, который принадлежит к отдельной профессии, а не является только специалистом в определённой области. Важно отметить, что менеджмент является самостоятельным видом профессиональной деятельности [48].
В это же время, необходимо помнить, что сфера управления здравоохранением отличается значительными особенностями и это в большей степени заметно в период радикальных преобразований. А.Н. Чен совместно с А.С. Шимболатовой [49] в своём труде «Руководитель здравоохранения в Казахстане» довольно подробно останавливается на определении и рассмотрении проблемы научных и методологических основ состояния современного менеджмента в системе здравоохранения. Авторы дают следующее определение менеджмента в системе здравоохранения: Достижение целей в управлении процессами здравоохранения посредством эффективного использования человеческих, материальных и медико-технологических ресурсов.
Более того, в последнее время появилось достаточное количество работ, как в нашей стране, так и за рубежом, посвященных проблемам результативности и эффективности системы здравоохранения в целом и отдельных её секторов в частности. В данных работах всё большее значение придается достижению конечных результатов ее деятельности системой здравоохранения, но мало кто акцентирует внимание на роли руководителя организаций здравоохранения [50, 51, 52, 53, 54].
Однако, суммируя вышеизложенное, можно отметить, что планомерных и глубоких исследований, посвященных вопросам становления современного руководителя учреждений здравоохранения, а также его роли в процессе реформирования системы здравоохранения и определения результативности их деятельности, посвящено достаточно малое количество научных работ [55, 56].
До недавнего времени, отсутствие знаний, умений и навыков в так называемых «современных» методах управления не рассматривалось в числе приоритетных задач сектора здравоохранения Республики Казахстан. По большому счету, жестко регулируемая система здравоохранения, которую страна унаследовала от Советского Союза, предполагала весьма ограниченные полномочия для менеджеров в отношении использования ресурсов, и, следовательно, не требовала владения широким спектром управленческих навыков. Поэтому не удивительно, что даже сейчас традиционное наименование должности для руководителей больниц остается прежним – «Главный врач»: опыт клинической практики дает очень ценные навыки в качестве администратора. Координация деятельности медицинских учреждений на областном и государственном уровне привела к появлению менеджеров здравоохранения, имеющих дело с управлением системы здравоохранения в целом и на различных ее уровнях: они обычно начинали свою карьеру в качестве руководителей медицинских учреждений и постепенно поднимались по «вертикали власти» (из медицинского учреждения в региональные департаменты здравоохранения, а затем – на уровень министерства).
Однако, с установлением новых экономически независимых учреждений, внедрением новых технологических разработок и появлением более сложных требований, как со стороны работников здравоохранения, так и со стороны пациентов, управление лечебно-профилактическими учреждениями или программами здравоохранения на государственном и областном уровнях требует специальных навыков, которые, как правило, не преподаются в медицинских учебных заведениях. Как следствие, на всех уровнях существует недостаток управленческого потенциала, особенно в стратегическом планировании, операционном менеджменте, инновациях в менеджменте и управлении качеством [57].
Сейчас картина меняется по двум причинам. Во-первых, Казахстан в значительной степени увеличил объем инвестиций в систему здравоохранения. Это позитивное развитие создает новые управленческие задачи. В течение многих лет после распада Советского Союза, менеджерам здравоохранения всех уровней приходилось иметь дело с сокращением расходов на систему здравоохранения, т.е. с физическим износом и разрушением инфраструктуры, устаревшими технологиями и сокращением рабочей силы; теперь задача состоит в планировании, размещении и эффективном использовании новых помещений, нового оборудования и новых кадров. Во-вторых, «Единая национальная система здравоохранения» предусматривает учреждение медицинских организаций в качестве самостоятельных объектов, с большей автономией («государственные предприятия на основе права хозяйственного ведения»): менеджеры здравоохранения будут иметь право рационально и по своему усмотрению распределять доходы, в том числе и для поощрения своих работников, и будут нести при этом ответственность за достигнутые результаты».
Менеджеры здравоохранения Казахстана пока еще не готовы справиться с этой двойной задачей, но ситуация уже изменяется. Во-первых, по имеющимся данным, значительное число менеджеров новой формации появляется в высших эшелонах руководителей системы здравоохранения, заменяя руководителей «советской» формации. Во-вторых, Министерство здравоохранения пересмотрело ряд должностных инструкций (приказ № 791 от 26 ноября 2009 года), в результате чего руководители департаментов были наделены управленческими обязанностями.
Помимо этого, происходят изменения и в системе подготовки менеджеров здравоохранения, причем, не только с точки зрения нормативного регулирования (например, Инструктивные письма Министерства здравоохранения № 7 и № 9 от 27 апреля 2010 г.), но и в отношении содержания и подходов к обучению. Не смотря на то, что часть руководителей работает эффективно, большинству не хватает необходимых знаний и навыков в области менеджмента в здравоохранении.