Тұрақты даму концепциясының әлеуметтік аспектілері

Тұрақты даму − қазіргі уақыттың қажеттілігін қанағаттандыратын, бірақ келешек ұрпақтың қабілеттілігінің меншікті қажеттіліктерін қанағаттандыруды қауіп-қатердің астына қоймайтын даму. Болашақта тұрақты дамуды 4 белгіге ерекшелеуге болады. Тап осы белгілер табиғи қорлардың топтастыруларынан және олардың ұдайы өндіріс динамикасынан құрылады: ·Қайта жаңаратын (жер, орман) табиғи қорлардың санының біраз уақытта азаймауы. ·Қайта жаңара алмайтын (күн, жел) табиғи қорлардың азаюын мүмкіндігінше баяулату. ·Мүмкіндігінше қалдықтарды азайтатын қор жинақтаушы технологияларды және аз қалдық шығаратын өндірістерді енгізу. Қоршаған ортаның ластануы (жалпы және бөлек түрде), оның деңгейінен, шамадан тыс аспауы керек . ·Заңға сүйенген тұрақты дамудың негізін жасау, табиғатты қолдану экономикалық механизмдер арқылы жөнге салу және қоршаған ортаны қорғау. Бұл төрт белгіні тұрақты даму концепциясын өңдеу кезінде тиісті есепке алынуы керек. Тұрақты даму концепциясы − бұл дамуда қоршаған орта факторлары, әсіресе экономика ескеріледі. Тұрақты даму концепциялары өркениет тарихында өте маңызды лайықты талаптар туралы дамудың негізі болатын принциптерді келтіреді: − табиғат және қоғаммен аралық теңдік; − қоғам ішіндегі теңдік кезеңдегі даму (бөлек елдер мен олардың аймақтары, өркениеттер мен ірі дүние жүзілік агломерациясы); − адамзаттық қазіргі заманғы және келешек жағдайының аралық теңдігі. Келешек ұрпаққа арналған табиғи қорлардың тіршілігін сақтауы. − егер адамзат ақылға табиғат пен өз меншік өмірін бағындырса, онда бақытын табады. Тұрақты даму бағдарламасы 5 негізгі қайшылықтан тұрады. Оларды шешу үшін әр түрлі даму тәсілдерін қолданады. Бұл қайшылықтар өзін жою жолымен рұқсат ете алмайды, рұқсат синтезін талап етеді: − нақты өмір аралығындағы және табиғат пен үйлесімді өмір сүру; қайшылығы, адамдардың тиісті орнында болуы және табиғатпен үйлесімді өмірде болуы; − нақты даму және қоршаған орта қайшылығы; − қазіргі заманғы және келешек ұрпақ аралығындағы ынта қайшылығы; − бай және кедей елдердің адамдары аралығындағы қайшылық; − экономика ішіндегі қайшылықтар: өндіріс үлгілерінің орындаулары және оны тұтынуға жағдай жасаушылар, тұрақты дамуды шығаруды және азайтуды болжайды. Тұрақты дамудың негізгі маңызды мақсаты – қажетті мөлшерде организмдердің табиғи бірлестіктері қайта қалпына келуі. Саяси - заңға сүйенген аспекті: а) қазіргі заманда демократияның дамуы, халықтық үкімет, конституциялық үкіметтер, заңға сүйенген мемлекеттер, нағыз азаматтық қоғамның дамуы; ә) ақылды заң шығару және салық салудың жүйесі; б) әлеуметтік, әділеттілік, бостандықпен қамтамасыз ету және барлық адамдардың заң алдындағы теңдіктері; в) бостандық қамтамасыз ету және барлық адамдардың заң алдында теңдіктері; г) патриотизмді және интернационализмді бірлік, халықтар достығы, азамат және қоғамның өзара жауаптылығы; ғ) үкімет және қоғамдық құрылымдардың үйлесімділігін және қоғамда ноосфераның дамуын қамтамасыз етеді. Экономикалық аспекті: а) халықтық, шаруашылық, мемлекеттік, қоғамдық және жеке меншік ақылды үйлестіру, тауарлық базарлы мәдениетті экономика; ә) демонополизация және өндірушілердің, сатушылардың азат бәсекелестігі; б)ауылшаруашылық және өнеркәсіптік өндірістік өнім, планета барлық тұрғындардың негізгі тіршілік қажеттіліктерін қанағаттандыруына арналған мәдениетті игіліктер. Экологиялық аспекті: а) қоғамның және табиғаттың коэволюциясын қамтамасыз ету, адамның және биосфераның салыстырмалы үйлесімі арқылы аралық қалпына келуге, құрылуға трансформацияның барлық көздеуі негізгі тіршіліктің қажеттіліктерін қанағаттандыруы; ә) табиғи қорларды теориялық өңдеу және нәтижелі қолданып, олардың әдістерінің практикалық орындалуы; б) ноосфералық дамудың экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету; в) аз қалдықты және қалдықсыз өндірістің биотехнологиясын тұйық циклмен кеңінен дамыту; г) энергетиктер негізін салған органикалық отынды өртеуде, баламалық энергетикте энергия қайнарлары қолданылады; ғ) өнегелі кодекстің - экология талаптарының өңдеу міндетін сақтауы. Әлеуметтік аспекті: а) аштықты және кедейшілікті, жұмыссыздықты түп тамырымен құрту, яғни азайту; ә) мосқал адамдарға, ауруларға және жарымжандарға қамқорлық; б) мектепке дейінгі балаларды және жасөспірімдерді тәрбиелеу; в) ең жақсы оқу мекемелерінің, кәсіпшілік орталардың кең және арзан дамуы. Халықаралық аспекті: а) дүниежүзілік соғыстарды және аймақтық дауларды қақпайлау, саяси құралдармен бейбітшіл шешім қабылдау; ә) барлық серіктестік елдерді өнеркәсіптермен қамтамасыз ету, ауыл шаруашылыққа, халыққа , мәдениетке және ғылымға екі жақты немесе көп жақты әсер ету; б) экономиканың даму аспектілерінде әлсіз дамыған елдерге әр түрлі жан-жақты көмек көрсетуі; в) БҰҰ–ның қорғаушылық қызметі, оның белсенді қызмет көрсетуі. . Хабарлы аспекті: а) ғылымның жоғары дәрежеде дамуы, техникалардың іске асырылуы; ә) табиғи және қоғамдық ғылымдардың теорияларының қарым- қатынасының жеңуі; б) бұқаралық хабар құралдарының кең таралуы; в) стратегиялық тұрақты дамуды жете бағаламаудың фактілерінің сыншысында идеологиялық жұмысқа электрондық, бұқаралық, хабар құралдардың кең таралуы; г) ақпараттық қорларды басты орында ұсыну; ғ) болмыстық сананың дамуының адамдарға ғылыми болжау қабілеттіліктері.

Қазақстан Республикасының тұрақты даму тұжырымдамасына өту принциптері
ҚР Президентінің Жарлығымен Тұрақты даму тұжырымдамасы қабылданды. Осы Тұжырымдамаға сәйкес негізгі мақсат елдің бәсекеге қабілеттілігін ұзақ мерзімде қамтамасыз ету және өмір сүру сапасын арттыру негізінде экономикалық, саяси, әлеуметтік, экологиялық аспектілердің балансына қол жеткізу. Қойылған мақсатқа сәйкес Тұрақты даму тұжырымдамасында келесідей міндеттері шешу қойылған.
1. Ресурстарды тиімді пайдалану көрсеткішін 2012 жылға қарай 37%-ға, 2018 жылға қарай 43%-ға және 2024 жылға қарай 53%-ға дейін арттыру
2. 1000 адамға шаққанда халық өмірінің орташа ұзақтығын 2012 жылға қарай 68 жасқа, 2018 жылға қарай 70 жасқа, 2024 жылға қарай 73 жасқа дейін ұлғайту
3. Экологиялық тұрақтылық индексін 2012 жылға қарай 10 %-ға, 2018 жылға қарай 15 %-ға, 2024 жылға қарай 25 %-ға дейін өсіру
4. Ішкі және сыртқы саясаттың табыспен іске асырылуын қамтамасыз ету
Тұрақты дамуға өту төрт кезеңге бөлінеді: дайындық кезеңі, бірінші, екінші және үшінші кезең.
Дайындық кезеңі (2007- 2009 жылдар) – Тұрақты даму принциптерін қоғамдық және саяси іс әрекеттердің барлық салаларына ендіру, экономиканы әртараптандыру, технологиялық алға жылжуды жүзеге асыруға қажетті жағдайларды жасау.
Бірінші кезең (2010 - 2012 жылдар) – ҚР ның әлемдегі бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кіруді қамтамасыз етуге негізделген.
Екінші кезең (2013 - 2018 жылдар) – өмір сүру сапасы деңгейі бойынша әлемдік дамудағы көшбасшылар арасындағы еліміздің жағдайын нығайту, табиғи ресурстарды орынсыз пайдалану салдарынан болатын шығындарды айтарлықтай қысқарту, елдің экологиялық тұрақтылығының жоғары деңгейін қамтамасыз ету.
Үшінші кезең (2019 - 2024 жылдар) – тұрақты дамудың қабылданған халықаралық өлшемдеріне қол жеткізу.

Қазақстан Республикасында Тұрақты дамуға көшудің негізгі принциптері мыналар болып табылады:
• бүкіл қоғамды тұрақты дамуға қол жеткізу үрдісіне тарту;
• Тұрақты даму үшін саяси негіз жасау;
• ведомствоаралық ықпалдасу, мемлекетті басқаруға деген жүйелі көзқарас, дамудың негізгі көрсеткіштерін болжамдау, жоспарлау және реттеу тиімділігін арттыру;
• ел экономикасына жоғары технологияларды белсенді енгізу нәтижесіндегі экономикалық прогресс, ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру;
• ғылым мен білім берудің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету;
• салауатты қоғам үлгісін енгізу негізінде халықтың денсаулық жағдайын, демографиялық жағдайды жақсарту;
• қоғамның аса маңызды ноосфералық қызметі ретінде қоршаған ортаны қорғау қызметін жетілдіру;
• трансөңірлік экожүйелік көзқарас негізіндегі аумақтық даму.
Тұрақты дамуға көшудің басымдықтары мыналар:
• өндіріс пен тұтынудың тұрақты үлгілерін енгізу;
• жаңа және экологиялық қауіпсіз технологияларды пайдалану;
• тұрақты көлік жүйелерін дамыту;
• энергетикалық тиімділік және энергия жинақтау;
• Тұрақты дамудың өңірлік мәселелері;
• халықтың әлеуметтік қауіпсіздігінің деңгейін арттыру;
• экологиялық және гендерлік аспектілерді ескере отырып, кедейшілікке қарсы күрес;
• Тұрақты даму үшін ғылым мен білім беруді одан әрі дамыту;
• тарихи және мәдени мұраны сақтау;
• халықтың денсаулығына төнетін экологиялық қауіп-қатердің алдын-алу және азайту;
• шөлейттенуге қарсы күрес;
• биологиялық әралуандықты сақтау;
• эмиссияларды, оның ішінде қызған газдар мен озон қабатын бұзатын заттарды азайту;
• сапалы ауыз суға қолжетімділік;
• трансшекаралық экологиялық проблемаларды шешу;
• радиациялық және биохимиялық қауіпсіздік.
Тұрақты дамуға көшудің бағыттары мен механизмдері келесі кестеде көрсетілген. Тұрақты дамудың механизмдері мен бағыттары республиканың әр саласы бойынша пайда болған мәселелердің шешімін тауып, тұрақты дамуға сәйкес дамуына негіз қалайды (9-сурет). 2007-2024 жылға арналған Тұрақты даму тұжырымдамасында экологиялық тұрақтылықты қамтамасыз ету жолдары мен бағыттары келесідей көрсетілген.