Genetics and Epigenetics of Colorectal Cancer
ААААА
A neuroscientist reveals how to think differently
Нейробиолог басқаша ойлауды анықтады
Қабылдау иконаға қарсы шығудың орталығы (негізі) болып табылады. Иконаға қарсы шығушылардың көзқарасы басқаша болады. Олардың миы қалыпты адамның миындай тиімділіктің тұзағына түспейді. Иконаға қарсы шығушылар, осындай жаратылыс салдарынан немесе үйрету жолы арқылы көпшілік адамдарға зиян келтіретін қабылдаушы жарлықтардан айналып өту әдістерін ойлап тапты. Қабылдау бұл мидағы қорғаныштық емес. Бұл қайғыға душар ететін және өзгеріске келтіруші мүмкіндікті зерттеу үдерісі. Ми сезім мүшелерінен келетін физикалық қоздырғыштарының интерпретацияның фундаменталді мәселесімен соқтығысады.
Мидың барлық көріністерінің, естігендерінің немесе жанасуының бірнеше мағынасы бар. Ақыр аяғында іріктелініп алынғаны мидың ең үздік теориясы болып табылады. Техникалық жағынан қарағанда, бұл гипотезалардың бір мүмкін болатын интерпретациясының статистикасында негізі бар және өткен тәжірибенің үлкен ықпалында болады және потенциалды қарсы шығушыларға ең маңызыды, ол басқа адамдардың айтқан сөздері.
Миының титығына жету үшін көзқарастың басқа адамдарға қарағанда ерекшелендірудің оңтайлы тәсілі олардың бұрын соңды кездеспеуі. Жаңалық (жат) қабылдау үдерісін өткен тәжірибенің шырмауынан босатады және мидың жаңа ой тұжырымдарды шығаруға жүктейді. Сәтті иконаға қарсышығушылардың таңғаларлық жаңаның немесе басқаның ықпалына түсуге деген дайындығы болады. Иконаға қарсышығушыларға жүргізілген бақылау, олардың жаңалықты қабылдауы көпшілік адамдардың әртүрлі заттардан аулақ жүруі кезінде болатындығын көрсетті.
Жаңалыққа қатысты мәселе, дегенмен, оның негізі мидың қорқыныш жүйесін тудыруға бағытталуында. Қорқыныш иконаға қарсы шығушыларға тән ойлаудың басты кедергісі және осы бағыттағы қалыпты адамдарды тоқтады. Қорқыныштың түрлері көп, алайда, екеуі иконаға қарсышығушылардың ойын тежейді және адамдарға негізінен сенімсіздік пен қоғамға күлкі болу қорқынышын тудыратын іс – әрекетпен байланысу қиынға соғады. Бұл ешбір мағынасы жоқ қорқыныш болып көрінуі мүмкін. Дегенмен, тұрғындардың үштен бір бөлігіне әрбіреуінің мезгіл – мезгіл азап көрсетуі керектігі жайлы жұрт алдын сөз сөйлеу, бұл оны кеңінен таралған психикалық бұзылыс ретінде түсінуді іске асырады. Бұл адам жаратылысының кеңінен таралған түрі, оның ішінде иконаға қарсышығушылар олардың іс – әрекетін басып тастауға мүмкіндік бермейді. Ақыр аяғында, сәтті иконаға қарсышығушы болу үшін адамдар өз ойларымен басқа адамдарды сендіруі керек. Бұл қоғамдық ақпарат бар жерде орын алады. Соңғы он жылдықта қоғамдық ой пікірі және мидың жұмысы және топтардың қашан шешім қабылдауды бақылауы жайлы білімнің жарылысы болды.
Вопросы:
1) Why iconoclasts see things differently to other people?
2) What can we do to see things differently to other people?
3) Do iconoclasts embrace novelty?
4) Name the two types of fear that inhibit iconoclastic thinking and people generally find difficult to deal with.
5) Is fear of public speaking considered to be a mental disorder?
6) Must individuals sell their ideas to other people to be successful iconoclasts?
AAA
Antibiotic
Антибиотик
Жалпы антибиотиктер молекулалық массасы 2000 -нан төменірек кішкентай молекулалар. Олар фермент емес. Кейбір антибиотиктер зеңнен алынған, мысалы пенициллин классы.
Инфекцияны емдеуде алдыңғы зерттеуден ерекшелігі, стрихнин және мышьяк сияқты у қосатын, антибиотиктер "сиқырлы оқ" болып таңбаланған: қожайыны үшін зақым келтірмейтін аурудағы дәрілік заттар.
Қарапайым антибиотиктер вируста, саңырауқұлақта және басқа бактериалы емес инфекцияларда тиіміді емес, және жеке антибиотиктер әртүрлі бактерияның түріне қарай өзінің тиімділігімен ажыратылады. Антибиотиктер олардың нысан ерекшелігіне негізделе санаттарға бөлінуі мүмкін: "жіңішке спектрлі" антибиотиктер Грам-Оң немесе Грам- Теріс бактерия сияқты бактерияның арнаулы жеке бөлігі, сол уақытта "кең спектрлі" антибиотиктер бактерияның үлкен ауқымына әсер етеді.
Жеке антибиотиктің тиімділігі инфекцияның орналасуына байланысты, инфекция аймағына жетудегі антибиотик қасиеті және бактерияға қарсы қасиеті немесе антибиотик белсенділігі өзгереді. Кейбір антибиотиктер белсенді түрде бактерияларды (бактериоцидтік) өлтіреді, сол уақытта басқа қарапайым бактариялардың көбеюінің (бактериостатикалық) алдын-алады, сондықтан қабылдаушы иммундық жүйе бұған қарсы тұра алады.
Преоральды антибиотиктер ішкі антибиотиктерді тиімділігін сақтаумен бірге маңызды жағдайлар үшін қарапайым тәсіл болып табылады. Антибиотиктер көбінде, кейде көз тамшысы сияқты немесе жақпа май ретінде қолданылады.
Сонымен қатар антибиотиктер тиімділігіне байланысты организмге қарсы және ағзаның әдетте инфекцияны тудырудағы сезімталдық қасиетіне тәуелділігіне қарай инфекция түрі және ұлпаны зақымдаудағы антибиотик концентрациясына байланысты бөлінуі мүмкін. Антибиотиктер жоғары деңгейде бактериоцидиялық немесе бактериостатикалық сияқты бөлінуі мүмкін. Бактериостатиттер олардың бөлінуі кезінде алдын алғанда бактериоцидтер тікелей бактерияларды өлтіреді. Бірақ, бұл классификациялар лабораториялық жағдайға, практикаға негізделген, бұл екеуі де бактериялық инфекциямен аяқталады.
Вопросы:
1) How much does a molecule of antibiotics weigh?
2) What are the “magic bullets”?
3) To what extend conventional antibiotics are effective?
4) Does the location of the infection affect the effectiveness of individual antibiotics?
5) How can antibiotics also be classified?
6) Is it true that both the bactericidal and bacteriostatic antibiotics will end a bacterial infection?
ВВВ
Biological Weapons
Биологиялық қару
Биологиялық соғыс – кез-келген бактерия, вирус және басқа ауруларды –организмді жарақаттау үшін табиғаттан табылған токсиндерді соғыста қару ретінде, қарсыласты өлтіру немесе жарақаттау үшін пайдаланады.
Қару мақсатынды биологиялық агенттерді пайдалану бұл жаналық емес, 20 ғасырдан бастап биологиялық соғыс басты екі мақсатта орын алды. Алғашқысы індетті материалмен су және тамақты уландыру, және екіншісі микроорганизмдер, токсиндер және тірі және өлі жануарларды қару ретінде пайдалану.
Адамзат тарихында биологиялық соғыс бірнеше рет орын алған. Б.ғ.дейін 6 ғасырларда ассирийлер жауларының бұрғыларын, олардың есін ауыстыратын саңырауқұлақтармен улаған. Б.ғ. дейінгі 184 жылы Ганнибал Карфагенға құмырыларын улы жыландармен толтырып, оның сарбаздарына бұл құмыраларды жауланының кемелеріне таста деп бұйрық берді және т.б.
Тарихқа көз жүгіртетін болсақ, ортағасырдан бастап Европада түрік, манғол және басқа халықтардың қарсыластарының су қоймаларын уланған малдың етімен детализдеген. Отрағасыр уақытында бубон обасымен ауырғандардың мәйіттерін катапульттарды пайдала отырып сарайларға лақтырған.
Заманауи зерттеулер жапон сарбаздарының басшылығымен қытай сарбаздары адамдарға Екінші отан соғысы барысында мыңдаған тәжірибелер жасаған. Олар биологиялық қаруды қытай сарбаздары мен қарапайым халыққа жүргізген. Бұл жұмыс эффектісіз жеткізу жүйесі үшін, эффективті емес деп саналған. Есептер бойынша 600000 жараланушы бар, негізгілері оба мен тырысқақ ауруларынан зардап шеккендер.
Биологиялық қару жасау күдіктілігіне қарсы Германия, Жапония, Құрама штаттары, Құрама әмірлік және Канада 1941жылы биологиялық қару жасау бағдарламасын дамыта бастады, ол сібір жарасын, бруцеллез және ботулотоксинмен қаруланған. Совет Одағы бұл тақырып төңірегінде көптеген зерттеулер жасаған. Қытай мен Солтустік Корея Құрама Штаттарын 1950-53 Корей соғысында оларға қарсы биологиялық қаруды күрделі далалық сынақтан өткізгені үшін айыптаған.
Вопросы:
1) What is biological warfare?
2) Were biological weapons used for military purposes in the past?
3) Name the two main forms biological warfare took before the 20th century.
4) Could you give at least two examples of using biological warfare throughout human history?
5) Why did Mongols use infected animal carcasses?
6) Which countries initiated a biological development programme in 1941?
BBB
Botany
Ботаника
16 ғасыр ортасында ботаникалық бақтарды Италия университеттерінің бірқатарында негізі қалана бастады – 1545 ж ашылған Padua ботаникалық бағы –өзінің түпкілікті орнындағы алғашқылардың бірі. Бұл бақтар жиі монастрлармен байланысқан ертеректегі «табиғи бақтардың» практикалық маңызын жалғастырды, мұнда өсімдіктер медицинада қолдану үшін өсірілетін. Олар ботаниканың дамуын академиялық пән ретінде қолдады. Лекциялар бақтарда өсімдіктердің өсуі және медицинада қолданылуын көрсету жайында болды. Солтүстік Европада ботаникалық бақтар біршама кеш ашылды, алғашқысы Англияның Оксфорд университетінде 1621 ж ботаникалық бақ ашылды. Осы уақыт арасында ботаника медицинаға тұрақты бағынышты болды.
Германия дәрігері Leonhart Fuchs (1501-1566) теолог Otto Brunfels (1489-1534) және дәрігер Hieronymus Bock (1498-1554) (сонымен қатар Hieronymus Tragus деп аталады) –пен бірге «ботаниканың Германиялық үш атасының» бірі болды. Fuchsпен Brunfels өздерінің нақты, мәнді бақылауларын жасау үшін ертеректегі жұмыстарынан кетіп қалды. Bock өсімдіктерді классификациялаудың өзіндік жүйесін жасады. Дәрігер Valerius Cordus (1515-1544) 1544 жылы шыққан ботаникалық және фармакологиялық маңызды шөптік Plantarum тарихын және 1546 жылы шыққан фармокопия үшін маңызды Dispensatorium еңбектерінің авторы. Натуралист Conrad von Gesner (1516-1565) және шөппен айналысушы John Gerard (1545-1611) өсімдіктердің медицинада қолданылуын шөптік жабыны еңбегін жарыққа шығарды.Натуралист Ulisse Aldrovandi (1522-1605) кейінгі табиғи тарихты жалғастырды, ал ол өз кезеңінде өсімдіктерді зерттеуді қамтыды. 1665 ж микроскопты қолдана отырып, эрудит Роберт Гук клетканы ашты, ол енгізген термин, тозда болатын және аз уақыттан кейін тірі өсімдік ұлпасында болатыны ашылды.
Ботаниканың ертеректе жазылған тарихы көптеген көне жазбаларды және өсімдіктердің классификациясын қамтиды. Ертедегі ботаникалық жұмыстардың мысалдары б.з.д. 1100 жыл бұрын жазылған Индияның рухани жазбалары, Архаикалық Авитикалық жазбалар және б.з.д. 221 жыл бұрынғы Қытайдан табылған жұмыстар.
Вопросы:
1) When were founded the first “botanical gardens” in Italian universities?
2) Write down the garden, which is associated with monasteries.
3) Name the first northern European botanical garden.
4) Is physician Leonhart Fuchs English?
5) Was the scholar who created his own system of plant classification, Otto Brunfels?
6) Where have been found the examples of early botanical works?
BBB
Bone growth
Cүйектің өсуі
Үш топтағы сүйекті зерттеу үшін барлық жануарлар формальдегидте сақталды. Соңғы жануарды өлтіпгеннен кейін жамбас сүйектер алынып тасталды. Әрбір жасбас сүйектің максимальды ұзындығы мен минимальды диаметрі өлшенді.
Кеш дамушы топтар сүйектерінің кейбірі тек жіңішке цилиндр тәрізді екенін көрдік.
Ұзындық пен диаметрді өлшегеннен кейін әрбір жамбас сүйек ауада және суда өлшенді. Әрқайсысының мөлшері есептелді. Олар 4 кестеде көсетілген.
Әртүрлі топтардағы сүйектер өлшемінің соңғы мөлшері жалпы суретте көрсетілген. Аталық
Аталықтаржың сүйектері барлық топтағы аналықтарікімен салыстырғанда үлкенірек. Бір немесе басқа жынысқа жататын кеш дамитын жануарлардың сүйектері жылдам дамитын топтағы жнуарлардыкіне қарағанда кішірек. Кеш дамушы топтың аналықтарының жамбас сүйектері аталықтарына қарағанда үлкен болған сайын мүшелер мен барлық денелер соңғы бөлімде бірнеше бөліктерге бөлінеді. Барлық өлшемдер III топтағы жануарлардың жамбас сүйектері II топтың жануарларының жамбас сүйектеріне қарағанда әжептеуір үлкенірек екендігін көрсетті. Бұған қарап сүйектің тәжірибенің ең басында III топқа берілген, өсуіне қажетті кейбір заттар нәтижесінде дене массасын өскендігін байқадық.
Екінші және үшінші топтаңылардың сүйектерін суда өлшегенде олардың бірінші топтағыларға қарағанда тығыз екендігін байқалды. Екінші және үшінші топтағылардың кейбір сүйектері суда өлшегенде жүзіп жүрді. Кейбіреулері кішкене қуысты болып бірден сумен толып кетті. Соңғысы алынып тасталды. Осы мәліметтерді қарау кезінде II және III топ жануарларының сүйектерінен олардың кәрі екенін, ал I топтікі оларға қарағанда жастау болған.
Сүйектің тығыздығы қарама қарсы жыныстылар үшін де бірдей, ерте жетілген жануарлардың сүйектері жоғары тығыздылыққа ие. Сүйектің өсу қабілеті басқа дене мүшелеріне қарағанда ерте тоқтайды.
Вопросы:
1) At what stage were the last traces of tissue removed?
2) What is the difference between the male and female animal bones?
3) What does the result of all measurements indicate?
4) Were the bones from group I much younger than the bones from other two groups?
5) What can you say about the values for the density for the opposite sexes?
6) What may be lost earlier than that for other parts of the body?
GGG
Genetics and Epigenetics of Colorectal Cancer
Тоқ және тік ішек қатерлі ісігінің генетикасы мен эпигенетикасы
Тоқ және тік ішек қатерлі ісігі еркектер мен әйелдер де теңдей үшінші дәрежедегі диагнозы анықталған. Шамамен 75% пациенттердің аурудың кездейсоқ формалары бар. Қалған 25% науқастың жалпы ген және оның ортасы үшін салынған отбасылық ауру тарихы бар. Алайда тек CRC 5% - 6% басты жоғары пенетрантты гендерге байланысты мутация жүреді. Бұл формалар қоршаған орта факторларына және пенетрантты геннің санының арақатынасымен жүреді.
Бірнеше зерттеулер жасы 50ден асқаннан кейін диагностикалау жүргізгенде, адамда қатерлі тоқ және тік ішек ісігі ауруының дәрежесі бірнеше есе ұлғаятындығын ұсынады. Бұдан басқа, зақымдалған отбасы мүшелері және жасының саны ісік диагнозының тәуекелімен байланысты болады, олар өзара байланыста болады, тоқ және тік ішектің бірінші туысына немесе жасы 45 жастан төмен бірінші адамға қатысты, үш еседен алты есеге дейін ісік сатысының жоғарылауы болып табылады. Отбасы тарихы екі немесе одан көп туыстық тоқ және тік ішек ісігімен ауырса, онда генетикалық синдром артуы сәйкесінше жоғарылайды.
Басқа да үлкен қатерлі факторлар (полиптер және гиперпластикалық бездің ісігі), құрамы ет пен майға толы тағамдар, темекі шегу, ер жыныстылармен бірге анти-стериодтты емес қоздырғыш препараттарын тұтынғанда, алкагольді ішімдіктер, көбіне өмір салтының бұзылуы, аз қозғалыс және дене массасының жоғарылауы. Фолата, витаминдерді және диеталық тағамдарды, аденоматозды полиптері жойылған, колоноскопияларды жоғары дәрежеде пайдаланудан және гормональды метапауза кезеңінің кейінгі қатысты CRC тәуекелділігінің төмендеуімен байланысты болды.
Эпигенетика ДНҚ қатарының өзгеруі орын алмайтын, ген экспрессиясының тұқымқуалаушылық өзгергіштігі ретінде анықталды. Эпигенетикалық модификация - ДНҚ метилденуі, метил тобынның цитозин нуклеотидіне ковалентті (СН3) байланысуы.Сүтқоректілілердің ДНҚ ауданының көп бөлігі СрG – метилденуі (90 % -98%), дегенмен CpG ауданының метилденуіне қарағанда, белігі бір CpG - ДНҚ ауданының үлкен бөлігі CpGs өте бай.
Вопросы:
1) Which type of cancer is the third most diagnosed cancer in both men and women?
2) Are sporadic forms of cancer more common than other forms?
3) According to the studies, are there any relations between the age of the patient and the possibility that their first-degree relatives might get cancer?
4) What does it mean, if the family history includes two or more relatives with colorectal cancer?
5) Indicate some other CRC risk factors.
6) What does CH3 refer to?
GGG
Genetic modification of animals
Жануарлардың генетикалық модификациясы
Трансфекция кезінде ДНҚ гомологиялық емес қайта бірігу арқылы жануар геномына кірігеді. Бұл өзгерген жасуша бластулаға (бастапқы эмбрион) орналастырылады да, кейін ұрғашы тышқанның жатырына енгізіледі. Осы бластуладан туылған төл бастуланың өзгермеген жасушалары және өзгерген бағаналық жасушалардан тұратын химераға айналады. Ұрықтық жасушалары өзгерген жасушадан дамыған тышқандарды саралап, будандастыру арқылы барлық жасушалары генетикалық өзгерген төлдер дүниеге келеді. Қазіргі таңда елдегі трансгенді тышқандар өсірудің үлкен базаларының бірі Бейлер Медицина колледжінде. Генетикалық өзгертілген бұқа Герман өзінің 55 ұрпағымен осында. 1990 жылы оның ұрығы алғашқы даму сатысы кезінде тұрғанында, адам гені оның генетикалық кодына енгізілген болатын. Нәтижесінде, оның ұрғашы төлдерінің сүтінің құрамында адамда болатын ақуыз, дәрілік рөлі бар, лактоферрин пайда болған. Алайда, мөлшерінің аздығы сонша, бөліп алу табысты болмады. Насекомдарды жасанды транспозондар немесе фермент транспозондарын егу арқылы генетикалық өзгертуге болады. Жаңа гендерді енгізе алатын транспозондар геномға бірігеді. Мұндай кірігулер тұрақсыз болады да, шығып кетуі де мүмкін.
Трансгенді балықтар көбінде микроегу арқылы жасалады. Бірінші ұрпағы мозаикалы болады, бірақ, генетикалық өзгеріс арқылы ұрыққа енгізілген бірнеше сызықтар пайда болады. Осыдан соң ғана трансгенді балықты еркек және ұрғашы жыныс жасушаларын қосу арқылы “табиғи түрде”көбейтуге болады. Трансгенді балық түрлері көп болғанымен(мәселен, қатты суыққа төзімді, антибиотикалық, өрнекті балық, т.б.), өсу гормонды трансгенді балығына, әсіресе, тиляпия, тұқы сынды балықтарға баса назар аударылып келді. Бұл балықтарда аса тез көбею-өсу гормондары болып, өсу қарқыны жабайы түрінің бірнеше пайыздан бастап, 30-40 есесіне дейін жетеді. Кейбір түрлерінде көбеюі тез болып қалмастан, үлкендігі де өсе түскендіктен, коммерциялық өсірумен айналысушылардың қызығушылығын арттырды. Дегенмен, генетикалық балықтардың табиғатқа әкелер негативті әсерлерін өз ішіне алған экологиялық алаңдатушылықтары көммерциялық өндіруді шектеп келеді. Сондықтан да, трансгенді балықты зерттеудің басты әрі көп бөлігі GH-генді балықтың қоршаған ортаға тигізер залалы жайында жүргізіліп отыр. Осы салада туылған мәселелер жайында Девлин бастаған авторлар жазған болатын(2006).
Вопросы:
1) Write down the scientific name of an early embryo.
2) Describe a pup born from an early embryo, into which an altered cell is implemented.
3) Where is one of the largest transgenic mice facilities in the country?
4) Is it profitable to use Herman’s female descendants’ milk as a medicine?
5) Can insects be genetically modified? If so, explain how.
6) Are commercial breeders farming transgenic fish?
PPP
Protein
Ақуыз
Белоктар бір немесе бірнеше ұзын тізбекті аминқышқыл қалдықтарының тізбегінен тұратын ірі биомолекулалар немесе макромолекулалар болып табылады. Белоктар тірі организмдерде әр түрлі қызмет атқарады: зат алмасу реакцияларының катализденуі, ДНК репликациясы. Ақуыздар бір-бірінен белсенділігін көрсететін гендерінің реттілігімен ерекшеленеді.
Аминқышқылы қалдықтарының сызықтық үзінділерін полипептид деп атайды. Ақуыз ұзын бір полипетидті тізбектен тұрады. Ал 20-30 қалдықтан ғана тұратын қысқа түрлерін олигопептидтер деп атайды. Аминқышқыл қалдықтары бір- бірімен пептидті байланыстар арақылы байланысады. Ақуыздағы аминқышқылдардың кезектесіп орналасуы, генетикалық кодпен кодталған геннің кезектесуіне байланысты. Сонымен генетикалық код 20 аминқышқылы қалдықтарын анықтайды. Кейбір ағзаларда генетикалық кодтың құрамында селеноцистеин болса, ал кейбірінде архебактериялар – пирролизин болады. Синтез кезінде ақуыздағы қалдықтар постранляциялы модификацияланады, олар физика- химиялық заттардың өзгеруіне, тұрақтыллыққа, белсенділікке алып келеді. Кейде ақуыздар (белоктар) пептидті емес топтарға де ие болады, оларды кофактор деп атайды.
Белоктар пайда болғаннан кейін белгілі бір уақыт арасында ғана тіршілік етеді. Олар бірер минут қана немесе сүтқоректілердің клеткаларында 1-2 күндей жүреді. Дұрыс қайрылмаған белоктар тез ыдырайды немесе тұрақсыздықтан да ыдырап кетеді.
Вопросы:
1) How many long chains of amino acidresiduesare there in proteins?
2) What are the functions of proteins?
3) Is it correct to say that all the proteins are the same? If not, why?
4) Explain what a polypeptide is.
5) How long is the average lifespan of proteins in mammalian cells?
6) Indicate structural or mechanical functions of proteins.
PPP
Plants
Өсімдіктер
Өсімдіктер, немесе жасыл өсімдіктер - өсімдіктер әлемінің көпжасушалы эукариоттары (ядролылары) болып табылады. Олар гүлдейтін өсімдіктер, қарағай тұқымдастар, өзге де жалаңаштұқымды өсімдіктер, қырыққұлақ тұқымдастар, шырмауықтар, антоцеретофиттер, мүктер мен жасыл балдырларды өз ішіне ала отырып,жасыл өсімдіктердің бір саласын құрайды. Қызыл және қоңыр балдырлар, саңырауқұлақтар, архебактериялар, бактериялар және жануарлар жасыл өсімдіктерге жатпайды.
Жасыл өсімдіктерде өзекті жасуша жарғақшасы болады әрі энергияның басым бөлігін симбиогенез бен цианобактериялардан пайда болған бастапқы хлоропластар фотосинтез арқылы күн нұрынан алады. Олардың хлоропластары жасыл түс беретін а және б хлорофилдерден тұрады. Кейбір өсімдіктер паразитті болады да, қалыпты мөлшердегі хлорофилдерді шығару немесе фотосинтездеу қабілетін жоғалтқан. Өсімдіктерде вегетативті(жыныс мүшесінсіз) көбею де жалпылық құбылыс болғанымен, олар жыныстық көбею және ұрпақтар алмасуымен сипатталады.
Өсімдіктердің 300-315 мың түрі кездеседі. Олардың ішінде басым бөлігін, шамамен 260-290 мыңын тұқымдық өсімдіктер құрайды. Жасыл өсімдіктер молекулалы оттегінің көп бөлігін қамтамасыз етіп қоймастан, Жер планетасындағы, әсіресе құрылықтағы экологияның тірегі де. Дән, жеміс және көкөністер шығаратын өсімдіктер адамзаттың негізгі азықтарын құрайды әрі мың жылдар бойына қолда өсіріліп келеді. Әшекей ретінде де пайдаланылады, ал дәрілердің шикізаты ретінде көптеп қолданыла бастағанына ұзақ болған жоқ. Өсімдіктерді ғылыми түрде зерттеу биологияның бір саласы ботаника ретінде белгілі.
Вопросы:
1) What is the Latin word for green plants?
2) Are ferns and clubmosses included in green plants?
3) Does Viridiplantae exclude the fungi?
4) What substance is related to the color of chloroplasts?
5) Has it been long since the vegetables were domesticated?
6) Who created the basis of the modern system of scientific classification?
SSS