Тақырыбы: Митоздық цикл. Митоз. Гаметогенез. Мейоз

6.2. Мақсаты: студенттерде сомалық және жыныс жасушаларының пайда болу ерекшелігі, патологиялық жасушалардың пайда болуындағы бөліну үдерісінің бұзылуының рөлі жайлы білімді қалыптастыру.

6.3. Оқыту міндеттері:

- митоз және мейоз ұрпақ жалғастығын қамтамасыз етудегі маңызын ашу;

- гаметогенездің сатыларын және ретін түсіндіру;

- мейоздың сатылары мен ретін түсіндіру;

- патологиялық жасушалардың пайда болуындағы бөліну үдерісінің бұзылуының рөлін түсіндіру.

6.4. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

6.4.1. Митоздық цикл, анықтамасы, кезеңдері.Сипаттамасы.

*6.4.2. Гаметогенез (оогенез, сперматогенез), сатылар сипаттмамасы

Gametogenesis (oogenesis, spermatogenesis), characteristic of phases

Гаметогенез (оогенез, сперматогенез), характеристика периодов

6.4.3. Мейоз – ағзаның жынысты көбеюі мен комбинативті өзгергіштіктің негізі.

6.4.4. Мейоз кезіндегі генетикалық материалдың динамикасы.

6.4.5.Митоз және мейоздың генетикалық және медициналық маңызы.

* Ағылшын және орыс тілдерінде талдау үшін

6.5. Оқытудың әдістері:сабақтың мақсаты мен міндетіне сай студенттердің түсінігін қалыптастыруға бағыттай отырып ауызша сұрау, нақты, логикалық тұрғыда мазмұндау және игерген материалды сызба, кесте, сурет, тест түрінде сипаттай алу, топпен жұмыс жасай білу; тапсырмаларды орындап, түсіндіру, сызбаларды толтыру; тақырып бойынша бейнефильмдер көру

6.6. Әдебиеттер:

Негізгі:

6.6.1. Генетика. Под.ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006. с.25-28.

6.6.2.Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.: Медицина, 2003. с. 168-175.

6.6.3. Медицинская биология и генетика. Учебное пособие под ред. проф. Куандыкова Е.У. Алматы, 2004. с.53-77.

6.6.4. Куандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Жалпы медициналық генетика негіздері (дәрістер жинағы). Алматы: Эверо, 2009. с. 69-79.

6.6.5. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003. с. 405-412.

6.6.6.Қуандықов Е.Ө., Нұралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық –генетикалық терминдердің орысша-қазақша сөздігі Алматы: Эверо, 2012. 112 б.

Қосымша:

6.6.7. Аманжолова Л.Е. Жалпы және медициналық генетиканың биологиялық негіздері. Алматы,

2006. б. 78-95.

6.6.8. Биология. Под ред. Ярыгина В.Н. В 2-х томах. М.: Высшая школа, 2004. Т.1. с.192-206

6.6.9. Жимулев И.Ф. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск: Сиб.унив. изд-во, 2007. С.118.

6.6.10. Медицинская генетика: учеб.пособие/ Роберт Л. Ньюссбаум, Родерик Р. Мак-

Иннес,Хантингтон Ф. Виллард: пер.с англ. А.Ш. Латыпова; под.ред. Н.П.Бочкова. –

М.: ГЭОТАР-Медиа, 2010. с.26-27.

6.6.11. Фаллер Д. М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. М., 2006. с. 126-129,139-144.

6.6.12. Щипков В.П., Кривошеина Г.И. Общая и медицинская генетика. М., 2003. 85-97.

Бақылау

6.7.1. Когнитивті (білім) құзыреттілікті бағалау:

6.7.1.1.Тақырып сұрақтары бойынша ауызша сұрау.

6.7.1.2.Тест бақылау –10 сұрақтан 3 нұсқа.

6.7.1.3. Тақырып бойынша кәсіби терминдерді ағылшын және екінші тілде игеруін тексеру

6.7.2. Тәжірибелік дағды құзыреттілігін бағалау:

6.7.2.1. Митоздық цикл сызбасын сызу және генетикалық материалдың мөлшерінің өзгерісін түсіндіру.

6.7.2.2. Гомологты хромосомалар жұбы мен ондағы орналасқан аллельді емес гендерді мейоз кезеңдеріне сай бөліңіздер.

А а

В в

6.7.2.3. Сперматогенез және оогенездің сызбасын сызып белгілеу қажет:

- кезеңдерін;

- әр сатыдағы жасушалардың аталуын;

- хромосомалар жиынтығын (n– хромосомалар, с – ДНҚ санын).

6.7.2.4. Типтік есептер шығару:

- Егер Мм генотипті аналық ағзадағы М гені мейоз кезінде жұмыртқа жасушасына түссе, м гені қайда түседі?

- Егер Аа генотипті аталық ағзадағы А гені мейоз кезінде сперматозоидқа түссе, а гені қайда түседі?

6.7.3. Бақылау сұрақтары:

6.7.3.1. Митоздық циклдың бұзылу механизмдері және себептері.

6.7.3.2. Митоздық циклдың бұзылуының медициналық зардаптары.

Үш тілдегі түсіндірме сөздер:

Қазақ тілінде	Орыс тілінде	Ағылшын тілінде
Интерфаза - жасушаның тіршілік циклындағы екі митоздық бөлінудің арасындағы кезең	Интерфаза -стадия жизненного цикла клетки между двумя последовательными митотическими делениями	Interphase –the stage of the life cycle of a cell between to sequential mitotic divisions
Пресинтездік кезең (G1)-жаңа түзілген жасушаның белсенді өсуі жүретін, онда цитоплазмалық құрылымдардың,РНҚ түрлері мен ақуыздардың белсенді синтезі жүретін интерфаза кезеңі	Пресинтездік кезең (G1)-жаңа түзілген жасушаның белсенді өсуі жүретін, онда цитоплазмалық құрылымдардың,РНҚ түрлері мен ақуыздардың белсенді синтезі жүретін интерфаза кезеңі	Pre-synthetic period (G1) –the period of interphase during which a cell actively grows, new cytoplasmic structures are formed, and active synthesis of proteins and various RNAs occurs.
Синтездік кезең (S)- ДНҚ синтезделеді. Репликация нәтижесінде жасушада ДНҚ молекуласының саны артады және ірбір хромосома екі хроматидтен тұратын интерфаза кезеңі	Синтетический период (S) период интерфазы, во время которого проходит синтез ДНК. Врезультате репликации молекул ДНК число их в клетке удваивается, и каждая хромосома становится двухроматидной.	Synthetic period (S) – the period of interphase during which synthesis of DNA takes place. As a result of replication of DNA each chromosome becomes double-chromatid.
Постсинтездік кезең (G2)- жасушаның бөлінуге даярлық кезеңі: ақуыздардың белсенді синтезі, энергия қоры жинақталады бөлінуге қажетті құрылымдармен заттар қалыптасуымен қатар бөліну ұршығының компоненті ахроматин жіпшесі –микротүтікшелердің түзілуі жүретін интерфаза кезеңі	Постсинтетический период (G2)- период интерфазы, в котором осуществляется подготовка клетки к делению: происходит активный синтез белков и накопление энергии, формируются структуры и вещества,непосредственно участвующие в делении, в том числе компоненты нитей ахроматинового веретена деления– микротрубочки	Post-synthetic period (G2) –the period of interphase during which preparation for division occurs: active synthesis of proteins, accumulation of energy, formation of structures participating in divisions, including threads of mitotic spindle – microtubules.
Интеркинез- бірінші және екінші мейоздық бөліну арасындағы кезең. Интерфазадан айырмашылығы ДНК репликацияланбайды яғни хромосом материалы екі еселенбейді	Интеркинез -период между первым и вторым делениями мейоза. В отличие от интерфазы в интеркинезе не реплицируется ДНК, т.е не удваивается материал хромосом	Interkinesis –the period between the first and second meiotic divisions. In contrast to interphase, DNA is not replicated in interkinesis, i.e. chromosomal material is not doubled.
Кариокинез- жасушаның бөліну кезінде цитоплазманың бөлінуінің алдында жүретін жасуша ядросының бөлінуі	Кариокинез-деление клеточного ядра, происходящее во время деления клетки перед началом деления цитоплазмы	Karyokinesis –division of the cellular nucleus which occurs during cell division before division of the cytoplasm.
Цитокинез- митоз немесе мейоз телофазасында бастапқы жасуша денесінің екіге бөлінуі	Цитокинез- разделение в телофазе митоза или мейоза тела материнской клетки на две дочерние.	Cytokinesis –division of a cell into two daughter cells during telophase of mitosis or meiosis.
Мейоз – жетілген гаплоидты гаметалардың түзілуіне әкелетін жыныс жасушаларының бөліну тәсілі	Мейоз – способ деления половых клеток, приводящих к появлению зрелых гаплоидных гамет	Meiosis – type of division of sex cells resulting in formation mature haploid gamets
Мейоз І (гр. сөзінен μείωσις — азаю) немесе редукциялық бөліну -эукариот жасушаларының ядросының хромосомаларының екі есе азайып бөлінуі	Мейоз І (от др.-греч. μείωσις — уменьшение) или редукцио́нное деле́ние клетки — деление ядра эукариотической клетки с уменьшением числа хромосом в два раза	Meiosis I(from Greekμείωσις for reduction) – reduction division of cell – division of the nucleus with two times reduction of the number of chromosomes.
Мейоз ІІ(лат. сөзі aequatio — теңесу) немесе эквациялық бөліну- -хроматидтердің ажырауы жүретін (митоздағыдай )мейоздың екінші бөлінуі	Мейоз ІІ(от лат. aequatio — уравнивание) или эквационное деление - второе деление мейоза, когда происходит расхождение хроматид (как в митозе).	Meiosis II(from Latinaequatio – equation) second meiotic division when separation of chromatids (like in mitosis) occurs.
Гаплоидия – хромосомалар санының екі есе азаюы	Гаплоидия – уменьшение числа хромосом вдвое	Haploidy – reducing by half of number of chromosomes
Гаметогенез – жыныс жасушаларының дамуы мен пайда болу үдерісі	Гаметогенез – процесс образования и развития половых клеток	Gametogenesis – process of formation and development of sex cells
Гамета – ағзалардың жынысты көбеюін қамтамасыз ететін жетілген арнайы жасушалар	Гамета - зрелая специализированная клетка, обеспечивающая половое размножение организмов	Gamete – mature, specialized cell taking part in sexual reproduction of organisms
Оогенез – аналық жыныс жасушаларының (жұмыртқаның) түзілу үдерісі	Оогенез – процесс образования зрелых женских половых клеток (яйцеклеток)	Оogenesis - process of forming mature female sex cells (eggs)
Сперматогенез - аталық жыныс жасушаларының (сперматозоидтың) түзілу үдерісі	Сперматогенез - процесс образования зрелых мужских половых клеток (сперматозоидов)	Spermatogenesis - process of forming mature male sex cells (spermatosoids)
Гендер рекомбинациясы –І-ші мейозда хромосомалардың айқасуының нәтижесінде ата- ана гендерінде жаңа үйлесімдердің пайда болуы	Рекомбинация генов – возникновение новых комбинаций родиельских генов в результате кроссинговера хромосом в мейозе I	Recombination of genes – origin of new combination of parent genes resulting from crossingover of chromosomes during meiosis I

Құрастырушы: аға оқыт.Таракова Қ.А.

№ 11 тәжірибелік сабақ