Берілген мәліметтер жеткілікті болған жағдайда максималды су шығынын есептеу

Максималды (ең жоғарғы) су шығынының берілген бақылау мәліметтері жеткілікті болғанда пайда болу жолдарына қарамай, жоғарғы су шығындарының мәліметтерін қолданамыз. Бұл мәліметтер Су кадастрында болады. Барлық бақылау кезеңіне барлық ақпараттарды қолдану керек, [8].

Есептік максималды өтімді максималды су шығынына тұрғызылған теориялық қамтамасыздық қисығы мәліметтері бойынша есептейміз. Оларды тұрғызу үшін, алдымен, шамаларын есептеу алу қажет: орташа көпжылдық максималды шығын (орташа); өзгергіштік коэффициенті және асимметрия коэффициенті . Максималды су шығынының статистикалық шамалары (жылдық өтімнің есептік гидрологиялық сипаттамалары) 1-бөлімде көрсетілген әдіспен анықталады.

Есептік максималды су шығынының көрсеткіштерінің мәніне 0,01 арту ықтималдылығымен кепілді түзетуді енгіземіз. Келесі формуламен анықталады[1]

(40)

мұнда: а – коэффициент, яғни бұл өзеннің гидрологиялық зерттелгендігін сипаттайды: өзеннің гидрологиялық зерттелгендігі - 1,0; аз зерттелгендер үшін– 1,5.

-көпжылдық кезеңге келтірілген бақылау жылдары саны;

- есептік су шығынының кездейсоқ орташа квадраттық қателігін сипаттайтын көрсеткіш. Су шығыны Р=0,01% жылдық арту ықтималдылығымен алынады және 11-кесте бойынша анықталады.

Кепілді түзету шамасының мәні максималды су шығынынан 20%-ға дейінгі айырмашылықта болуы керек. Кепілді түзетумен өзгертілген есептік шығын бақыланған ең жоғарғы су шығынынан кем болмау керек.

11-кесте –Үш шамалы гамма-үлестірім үшін Е_р% мәні

Мәні	Өзгергіштік коэффициенті
0,1	0,2	0,3	0,4	0,5	0,6	0,7	0,8	0,9	1,0	1,1	1,2	1,3	1,4	1,5
	Шындыққа ең жақын әдіс
	0,25	0,45	0,60	0,75	0,88	0,96	1,05	1,14	1,22	1,31	1,38	1,46	1,54	1,60	1,67
	0,30	0,50	0,75	1,0	1,18	1,30	1,43	1,55	1,68	1,78	1,90	2,0	2,10	2,24	2,33
	0,40	0,70	1,0	1,30	1,48	1,60	1,74	1,88	2,0	2,15	2,27	2,4	2,58	2,65	2,77

Есептеулер келесі ретпен жүргізіледі:

1. 1- кестеден. Қызылсу өзені - Бақабұлақ тұстамасы бойынша жылдар мен максималды су шығынының мәліметтерін аламын.

2. 1.1. – бөлімде көрсетілген әдіс арқылы су шығынының статистикалық параметрлерін анықтайды. Есептеулер жеңіл болу үшін сомалық су өтімдерін кему ретімен орналастырамыз, (10 -кесте).

3. 10-кестеден орташа жылдық су шығынының есептеу мәліметін алдым, орташа су шығынын (10) формуладағыдай алып есептедім:

Сонда, м³/с.

4. 10-кесте бойынша модульдік коэффициентті арқылы логарифдік коэффициентін табамыз және оларды өзара көбейтеміз.Тәуелділік бойынша эмпирикалық қамтамасыздықты анықтайды. Мәндері жоғарыда айтылган кестелерге сәйкесінше толтырылады.

5. 10 -кестедегі мәліметтерді арқылы (40) формуланы есептеп шығарамыз:

; . (40)

6. [1] – қосымшаға сәйкес, жылдық су өтімінің статистикалық параметрлерін анықтаймыз. Яғни және мәндері графиктің қарастыру аймағына кіреді, 12-кесте.

12-кесте Қызылсу өзені - Бақабұлақ тұстамасы ағынының теоретикалық үлестірім қисығы, мәні және C_s= ;

Үлестірілім Р,%	0,01	0,1
Модульді ағын коэффиценті Кр	3,61	2,88	2,19	1,86	1,71	1,496	1,202	0,936	0,729	0,582	0,507	0,464	0,392

7. Тапсырмада берілген бойынша, 0,01%-дық үлестіріліммен анықталған(1) есептік өзен шығыны тең болады: К_0,01=3,61 ,

м³/с. (41)

8. Бақылау қатарының жеткіліктілігі анықталады.

, 7,7%<10%; (42)

, 14,7%<15%. (43)

1-қосымша. Сv және Сs коэффициенттерін анықтау үшін арналған номограмма [1]

а - С_n=0,2-0,4, б - С_n=0,25-0,40

10-кесте. Қызылсу өзені - Бақабұлақ тұстамасындағы жылдық өтімнің статистикалық мәндерін анықтау

№	Жылдар	Су шығыны,	Су шығыны кему ретімен,	Өтімнің модулді коэффициенті, ki			Өтімнің эмп. үлестірімі, Р, %
		6,90	11,1	1,88	0,27	0,51	3,57
		4,90	10,3	1,75	0,24	0,42	7,14
		8,70	9,84	1,67	0,22	0,37	10,71
		5,14	9,70	1,65	0,22	0,36	14,29
		5,08	8,70	1,48	0,17	0,25	17,85
		9,70	7,95	1,35	0,13	0,18	21,42
		7,63	7,63	1,30	0,11	0,14
		3,04	7,50	1,27	0,10	0,13	28,57
		3,17	6,90	1,17	0,07	0,08	32,14
		3,45	6,03	1,02	0,01	0,01	35,71
		3,60	5,96	1,01	0,01	0,01	39,29
		3,50	5,81	0,99	-0,01	-0,01	42,86
		5,81	5,18	0,88	-0,05	-0,04	46,42
		10,3	5,14	0,87	-0,06	-0,05
		11,1	5,08	0,86	-0,07	-0,06	53,57
		2,95	4,90	0,83	-0,08	-0,07	57,14
		5,18	4,71	0,80	-0,09	-0,07	60,71
		7,50	4,65	0,79	-0,10	-0,08	64,29
		4,71	4,50	0,76	-0,12	-0,09	67,86
		6,03	4,23	0,72	-0,14	-0,10	71,43
		4,65	3,60	0,61	-0,22	-0,13
		4,23	3,50	0,59	-0,23	-0,14	78,57
		7,95	3,48	0,59	-0,23	-0,14	82,14
		9,84	3,45	0,59	-0,23	-0,14	85,71
		5,96	3,17	0,54	-0,27	-0,15	89,29
		3,48	3,04	0,52	-0,28	-0,15	92,86
		4,50	2,95	0,50	-0,30	-0,15	96,42
			∑=159 =5,89		∑=-0,94	∑=0,89

Ағын нормасының орташа квадраттық ауытқуы мен өзгергіштік коэффициентінің қателіктері рұқсат етілетін мәндерден аспайтынын есептедік. Демек бақылау қатарының ұзақтығы жеткілікті.

9. Есептік максималды су шығынының көрсеткіштерінің мәніне 0,01 арту ықтималдылығымен кепілді түзетуді есептейміз:

м³/с;

Q_max=Q_p+ΔQ=40,07+7,71=45,77 м³/с. (44)

10. Қызылсу өзені - Бақабұлақ тұстамасы жылдық су шығынының статистикалық мәндері арқылы миллиметровкаға эмпирикалық және теоретикалық нүктелерін белгілеп, теоретикалық қисығын сыздым. (4-сурет).

Ескертпе. Эмпирикалық және теоретикалық нүктелері үйлеспей тұр, сол себепті курстық жұмыстың жетекшісі нұсқауымен =0,45 деп өзгерттім. Сол бойынша алдыңғы есептің реттілігімен қайталап есеп құрдым.

13-кесте Қызылсу өзені - Бақабұлақ тұстамасы ағынының теоретикалық үлестірім қисығы, мәні және C_s= ;

Үлестірілім Р,%	0,01	0,1
Модульді ағын коэффиценті Кр	2,7	2,4	2,03	1,82	1,7	1,54	1,26	0,972	0,708	0,5	0,392	0,329	0,229

м³/с;

, 8,65%<10%;

, 14,9%<15%.

м³/с;

Q_max= 29,97+5,77=35,7 м³/с.