Стердің орналасуының ауытқуын есептеу
Өстердің бір-біріне қатысты орналасуы көп жағдайда бөлшек немесе механизмнің дұрыс жүмыс істеуін және өзара ауыстырымдылығын анықтайды. Мысалға, беріліс қорабының корпусының тесіктерінің центраралық қашықтықтары тісті берілістердің жұмысының сапасын, одан шыға келе олардың ауытқуларыда тісті ілінусіге қойылатын талаптар негізінде есептелуі қажет. Пышақтық жолақтың сегменттері және саусақтық брустың саусақтары кескіш апараттарда, шапқыштарда және жаткаларда олардың кесуінің жоғарғы сапалы болатындай етіп бекіту қажет. Екі жағдайда да тесіктердің өстерінің бір-біріне байланысты орналасуы кинематикалық жұптың дұрыс жүмыс істеу жағдайларымен анықталады. Машина жасауда бөлшекетрді бір-бірімен болттар, штифтер, түйреуіштер мен тойтарып шегелеу арқылы байланыстыру кеңінен қолданылады. Мұндай бөлшектерге түрлі фланецтер, қақпақтар, май картері, цилиндр блоктарының, блок бастарының поддондары және т.б. жатады. Бұл бөлшектердегі өстердің өзара орналасуы олардың тек жинау барысындағы өзара ауыстырымдылығын қамтамасыз ету керек.
Өстердің және түрлі бөлшектердің шектік ауытқуларын есептеу бірдей принципті болғандықтан және өлшемдлілік тізбекті есептеудің дербес жағадайды болғандықтан, есептеу әдісін екі бөлшектің байланысы негізінде қарастырсақ дұрыс болады.
Орналасу ауытқуы - орналасудың шектеуші мүмкін ауытқуының мәнін анықтайтын шек. Өстің, кеңістікте немесе берілген жазықтықта, нормалаушы бөлігінде орналасуы тиіс аймақты, өстің орналасуының дәлдік шек өрісі болып табылады. Дәлдік шек өрісінің диаметрі мен қалындығы ауытқудың мәнімен, ал негіздерге байланысты орналасуы естің нақтылы орналасуымен анықталады. Өстерді өңдеу барысында олардың теориялық орналасуынан ауытқу болады. Кондуктор парды қолданғанда бүлауытқу азаяды, дегенмен толық жойылмайды. Бөлшектерд ібіріктіру кезінде өсте рығысуы болттар мен тесіктің саңылаулары арқылы келтіріледі. Яғни, өстердің бір-біріне байланысты орналасуының дәлдік шек өрісің есептеу мақсаты, бір-біріне жалғанатын бөлшектердің центаралық қашықтар және саңылаулар арасындағы байланыстарды табу. Көп жағдайда бекіту үшін стандартты түрдегі болттар, штифтарды және т.б. қолғандықтан, одан шыға келе олардың өлшемдері мен тесіктердің өлшемдері анықталғандықтан, өстердің бір-біріне қатысты орналасу ауытқуы саңылаудың мөлшерімен оңай анықталады.Кейбір байланысу типтеріне екі бөлшек байланысының өстерінің өзара орналасуын есептеу әдісін қарастырайық. Бастапқы мәліметтер ретінде: болт пен тесік аралығы белігі; ауытқу шамасы өстердің нақтылы орналасуына байланысты емес, бөлшектер бір-біріне бұрылуы және ығысуы мүмкін.Есептеуді толық өзара ауыстырымдылық әдісімен жүргіземіз.
Берілгендері: Сызба – 1
3 +0,25 15 -0,1 29 3 үлк
30 кіш
= (3 + 15 + 29 +3) - 30= 20
IT13
EI = 0
IT = a×i =0,6 × 250 = 150 мкм = 0,150 мм
TD = ES - EI, осыдан ES = TD + EI = 0,150 + 0 = + 0,150мм
EI = 0
IT = a×i =1,6 × 250 = 400 мкм = 0,400 мм
TD = ES - EI, осыдан ES = TD + EI = 0,400 + 0 = + 0,400мм
Дәлдік шегін табамыз:
0 + 700 – ( 150 + 0 + 250) = +300 мкм
400 –700 - (0 – 100 – 250) = + 50 мкм
TD = ES – EI = 300 – 50 = 250 мм
мкм
Кесте. Өлшемділік тізбегінің дәлдік шектер есептемелерінің нәтижелері