Cele polityki migracyjnej Polski
Okres 1945 - 1989
Zaraz po zakończeniu II wojny światowej Polska czyniła wysiłki w celu dalszego zunifikowania struktury narodowościowej (ograniczenie ryzyka wynikającego z problemów etnicznych) oraz zapewnienia odpowiedniej siły roboczej jako fundamentu do rozwoju miast. Podjęte działania:
1) wysiedlenie ludności niemieckiej z Polski
2) przesiedlenie ludności polskiej z terenów ZSRR na tzw. Ziemie Odzyskane (zasiedlanie opuszczonych terenów)
3) przesiedlenie ludności pochodzenia ukraińskiego zamieszkałej na terenie Polski do ZSRR
4) przesiedlenie i rozproszenie ludności pochodzenia ukraińskiego pozostałej na terenie państwa polskiego na tzw. Ziemiach Odzyskanych – akcja „Wisła”; częściowe powroty po 1956 r.
5) wspieranie migracji ludności wiejskiej do miast
W dalszym okresie PRL rządy dążyły do ograniczenia procesów migracyjnych. Wiązało się to przede wszystkim z obawą przed nawiązywaniem kontaktów z państwami Zachodu, wiązaniem przez władze kwestii migracji z kwestiami politycznymi i uznaniową polityką paszportową.
Ważniejsze działania ówczesnej polityki migracyjnej:
1) wspieranie emigracji z Polski ludności pochodzenia żydowskiego (kampania antysemicka po wydarzeniach marca 1968)
2) wspieranie emigracji politycznej (wyjazd z Polski osób kontestujących komunistyczną władzę, „paszporty w jedną stronę”)
3) zapobieganie ucieczek obywateli PRL na Zachód (migracje głównie z powodów ekonomicznych; emigracja do USA).
Polityka migracyjna okresu 1945-1989 koncentrowała się na utrzymaniu władzy przez PZPR (i jej poprzedników) poprzez systematyczne regulowanie struktury narodowościowej i wyjazdów obywateli z kraju.
Okres po 1989 roku
Główne problemy migracyjne
1) Wzrost emigracji zarobkowej na skutek trudnej sytuacji gospodarczej w latach 90-tych
2) Napływ imigrantów ze Wschodu – problemy integracyjne (kulturowe, ekonomiczne), problemy prawne (praca w szarej strefie); Polska jako kraj tranzytowy
3) Napływ imigrantów starających się o azyl polityczny (gł. z Czeczenii)
4) Masowa emigracja zarobkowa po wejściu Polski do Unii Europejskiej i otwarciu przez niektóre kraje rynku pracy; wyjazd specjalistów i problemy z wykwalifikowaną siłą roboczą w wielu branżach, np. budownictwie; emigracja absolwentów uczelni wyższych
5) Zmniejszona kontrola nad procesami migracyjnymi po zniesieniu kontroli na niektórych granicach (wejście do strefy Schengen)
6) Problem repatriacji
7) Problemy prawne dotyczące małżeństw i rozwodów między obywatelami różnych krajów
8) Systematyczne wyludnianie się słabiej rozwiniętych terenów kraju
Cele polityki migracyjnej Polski
1) Stworzenie jasnego systemu prawnego dotyczącego cudzoziemców w Polsce, w tym nadawania obywatelstwa czy statusu uchodźcy. Liberalizacja zasad osiedlania się cudzoziemców
2) Rozwiązanie problemu cudzoziemców pracujących w szarej strefie, liberalizacja rynku pracy
3) Zapewnienie imigrantom pomocy socjalnej; zapewnienie odpowiednich warunków osobom zatrzymanym za nielegalny pobyt na terenie Polski, osobom starającym się o status uchodźcy; jednocześnie wspomaganie procesu usamodzielnienia się rodzin imigranckich w Polsce w celu uniezależnienia ich od pomocy socjalnej i w dłuższej perspektywie jej ograniczenia
4) Wypracowanie skutecznej metody integracji, szczególnie poprzez zapewnienie edukacji i możliwości rozwoju rodzinom imigranckim
5) Powstrzymanie odpływu specjalistów z kraju; ewentualnie zapełnienie luki na rynku pracy przez zagranicznych specjalistów
6) Zabezpieczenie wschodniej granicy strefy Schengen.
7) Stworzenie funkcjonujących ram prawnych powrotu repatriantów do kraju, m.in. Polaków z Kazachstanu
8) Stworzenie rozwiązań prawnych regulujących małżeństwa binacjonalne
9) Wspieranie rozwoju gospodarczego słabiej rozwiniętych części kraju, m.in. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej (fundusze europejskie)
10) Przywrócenie przygranicznego handlu na granicach strefy Schengen.
W ostatnich latach zauważalny jest trend europeizacji polityki migracyjnej, czyli współpracy w tej dziedzinie państw Unii Europejskiej.
27. Cudzoziemcami w rozumieniu prawa międzynarodowego są osoby mające obce obywatelstwo (z reguły jedno, czasami dwa lub więcej) oraz bezpaństwowcy. Przeważają negatywne definicje, zgodnie z którymi cudzoziemcem jest ten, kto przebywając na terytorium danego państwa lub przejeżdżając przez to terytorium, nie posiada obywatelstwa tego państwa.
Przepis art. 2 polskiej ustawy o cudzoziemcach z 13 czerwca 2003 r. stanowi, że „cudzoziemcem jest każdy, kto nie posiada obywatelstwa polskiego". Definicja ta jest zbieżna z definicjami innych państw europejskich i jednocześnie nawiązuje do definicji zawartych w innych ustawach krajowych. W zakresie administracyjnoprawnej problematyki zasad wjazdu i pobytu w danym państwie, kategoria cudzoziemców definiowana jest przez odwołanie się do kryterium obywatelstwa, tj. do jego posiadania lub nieposiadania.
Zdarza się, że niektóre definicje uwzględniają również kryterium zamieszkania i pobytu za granicą.
Wyróżnia się różne kategorie cudzoziemców np.:
• zwykli cudzoziemcy, którym państwo może przyznać prawo do osiedlania się na podstawie przepisu prawa wewnętrznego lub umowy międzynarodowej (pracownicy najemni, pracownicy samodzielni, studenci, repatrianci, emeryci),
• cudzoziemcy chronieni przywilejami i immunitetami na podstawie ustaw i umów oraz powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych (członkowie personelu dyplomatycznego i konsularnego i ich rodziny, pracownicy organizacji międzynarodowych),
• członkowie obcych sil zbrojnych i ich rodziny.
Przynależność do konkretnej kategorii decyduje o statusie prawnym cudzoziemców, lecz standard ich traktowania wynika z prawa wewnętrznego, powszechnego prawa międzynarodowego, umów dwustronnych i wielostronnych, prawa UE.
28. Teorie dotyczące traktowania cudzoziemców
Cudzoziemiec przebywający na terytorium danego państwa zobowiązany jest do przestrzegania prawa prawa wewnętrznego tego państwa i jednocześnie podlega regulacji międzynarodowej. Cudzoziemiec, który mieszka stale w danym państwie powinien być traktowany jak obywatel. Wg niektórych stosuje się do niego zakaz dyskryminacji, który nakłada na państwa ograniczenia w zakresie korzystania z dyskrecjonalnej władzy w odniesieniu do cudzoziemców. Według konkurencyjnych poglądów, w tej sytuacji nie zachodzi jednakowe traktowanie cudzoziemca, a jedynie traktowanie zgodnie z minimalnymi standardami prawa międzynarodowego. W każdym przypadku, nic nie stoi na przeszkodzie, by państwo wprowadziło uprzywilejowane traktowanie własnych obywateli.
Wyróżnia się następujące standardy traktowania cudzoziemców:
• W ramach systemu traktowania narodowego (tzw. równouprawnienia ogólnego) cudzoziemcom przyznaje się w zasadzie takie same prawa cywilne, z jakich korzystają obywatele danego państwa .
• Traktowanie specjalne oznacza przyznanie cudzoziemcom ściśle określonych uprawnień, przewidzianych w prawie wewnętrznym lub umowach międzynarodowych.
• Traktowanie w sposób najbardziej uprzywilejowany natomiast na przyznaniu obywatelom określonego państwa takich praw, jakie już mają lub uzyskają w przyszłości obywatele jakiegokolwiek państwa trzeciego, najbardziej uprzywilejowanego w danej dziedzinie .