Тергеуші тұлғасының нұсқалым негізі

1) Қылмысты ашу және істерді қажетті ақпаратты анықтамасы, ол жеркеніштік сезімді жоюга көмектеседі

2) Қажетті ақпаратты бере адатын объектілер мен қасиеттерге спецификалық назар аудару, жәбірленуші мәйімінде қарсылық білдіру іздерін» қүжаттарды тексеру кезіндегі жалғандыктың
іздерін табу және т.б.

3) Тергеушінің қажетті мезетте керекті алғашқы ақпартты қабылдау
жүйелерінің дайындығын қамтамасыз ететін, тұрақты көңілді
ұзақ сақтау.

Тергеушілердің көбісі ез жүмысыщщ көрнекті орынды іздестіру қызметін бөледі. Іздестіру қызметі тергеушінің қылмсты ашуға үмтылысын жүзеге асырылады. И.П. Павлов бойынша бұл қызметім негізінде тергеушінің сезімі деген бағытталған рефлекс жатыр.

Келесі саты қызметін коммунатифті жағы, оның барысында тергеутпі адамдармен қарым- қатынас жасау жолымен қылмыс ашуға қажетті ақпаратты аі}та міндетті. Тергеупгі қызметіне қатысты, адам-адам деген үлкен кәсіп топтар бар, Қызметін коммунатифті аспектісі ең қолданбалы болып табылады. Тергеуші қиын жагдайларда әңгіме жүргізетш, әңгімелесушінің қасиеттеріне ие болуы міндет.

Тергеушінің коммунатифті қабілеттерін сипаттай отырып келесі элементтерді бөлуге болады.

1) Сұхбаттасумен контактыны жылдам ұйымдастырып білу қабілетті, ол ішкі қысымнан босатудан әңгіме барысында адам козіне назар үзбей қарау жауап алынатын адам тұлғасының еркшеліктерін ескере отырып, онымен сүхбаттасудың жаксы жолын таба білу қабілеттен басталады.

2) Тергеуші формасы: әрқашан жинақы жүру, яғни өзінің мінезін мақсатты басқару. Комунативтік қызмет дағдарысты жоққа көмектеспейді.

Тергеуші мен жауап алынатын адам деген екі жүйенің сәтті арақатынасын психологиялық контактысы тәуелді болады. Контакт тереңдігі әдетте орындалатын деңгейімен байланысты болады, тәжірбиелі тергеушілер әңгіменің түрлі көрсеткінштерін саналы және интутипті ауыстырады. Жауап алынатын адамның тұлғасының жеке ерекшеліктеріне байланысты түрлі тактикалық әдістер мен тәсілдер қолданылады. Жауап алудың маңызды психологиялық мәселелерінің бірі-жауап алу мақсаттарын шешуге әсер ететін жауап алатын және жауап алынатын адамдар арасында жауап апу барысында пайда болатын қарым-қатынастарды реттеу мәселесі болып табылады. Бұл мәселенің дұрыс шеіпілуі тергеүшінщ білім деңгейіне, кәсіби тәжірбиесі мен дағдыларына тәуелді болады. Бүл қарым-қатынас нәтижесінде жауап аяынатын адам мен тергеушінің жауал алушы рольдік орындарының әлеуметтік психологиялық заңдылықтары.

Жауап алу – бұл ақиқат үшін күрес бұл күресте тергеушіге түрлі гылыми білімдер күш береді. Ал ғылыми білімдердің арасында психология бірінші орын алады. Егер жауап апынатын адам өзін біз әлеуметтік категорияға жатқызып, ал тергеушіні "олар" деген басқа топтың өкілі ретінде көрсе, онда бұл қажетті психологиялық контжтыны орынатуға жәрдемдеспейді. Тергеуші бөтен адам ретінде көретін жауаи алаггын адамның ақпарат беруге ешқандай ынтасы болмайды, әсіресе жыныстық мәселе жайлы сұрақтар қамтылғанда. Мұндай мәселе айыпталущының жауап алғанда болады. {26}

Мұндай психологиялық контактыны орнатуға көмектесетін әдістер баршылық. Біз деген қауымдастықты жасау жолының жауап алынатын адам мен контактыіш орнатуға ынта жасай отырыті, тергеуіш адамның тұлғасын сипаттайтын жағымды жақтарын іздеу керек. Осыған қоса тергеуші жауап атанатын адамның жеке ерекшеліктерін істің материалдарын ескеру керек.

Тергеушінің дұрыс тактиканы таңдауы көбінесе жауап алынатын адамның арнайы түрін анықтауға тәуелді болуды.

Жауап алу тактикасы: жайлы үсынымдар негізінде жауап алыиатыл адам түлгасы қүрлымның психологиялық анализ тұру керек. Соттың пеихологияны білу тергеушіге ережелермен міндеттерге ие абетрактілі куә мек айыпталушыны емес, тірі адамды көріп, оның психологиялық бүкіл қимылдарын түсінуге мүмкіндік береді.

Сонымен, біріншіден алдын ала тергеудегі жауап алу – қоздырғыштардың толық жиыны болып табылады. Жауап алу әдістері мен тәсілдері неғүрлым шын айғақтарды алу женінде максималды нәтиже беру керек. Екіншіден, жауап алынатын адамның темпераменттінен жауап алу (жылдамдығы) және кернеулігі (күші), ал жауап алынатын адам арнайы түрінен-дәлелдердің сипаты және оларды көрсету тәртібі тәуелді болу керек.

Тергеуші өзінің психикалық халін ұйымдастыра білу қажет. Жақсы тергеупгі өзшің эмоционалды жағдайы мен санасын және заң шегінде жауап ачынатын адамның эмоцияларын басқәру дағдыларына ие болуъі керек.

Барлық алынған ақпарат заңмен көзделген формаларға ошақталады: хаттамлар, қаулылар және т.б.

Ол үшін тергеуші дұрыс жаза біліп, ауысша сөйлеуді жазбашаға жылдам аудару қабілетіне ие болуы керек.

Хаттама келесі талаптарға жауап беруі керек:

1. Оның тілі бірнеше критерияларды қанағаттандыру керек: граматикалық, стилистикалық және заңды. Хаттама нақты және
оны оқитын адамдарга түсінікті болуы керек;

2. Хаттамада жауап алынатын адам сөйлеу әдетінің психикалық ерекшеліктерін сақтау керек;

3. Мазмұны және орындалуы бойынша хаттама толығымен іс-жүргізу заңына сәйкес болуы міндет;

4. Хаттама (егер қолмен жазылса) түсінікті жазумен жазылуы керек.
Қазіргі кезде тергеуде айғақтарды бекіту заттары: машинкага жазу, аудио жазу, стенография белсенді қолданылады,

Хаттама сапасынан онда мазмұндалған фактілік мәліметтердің алдағы қолданылуы және маңыздылығы мен шындығы тәуелді болады.

Тергеуші мәдениеттілігінің көрсеткіші-жұмыс күнін өзінің және басқалардың бір сағат болсын уақыттары басқа кетпейтіндей етіп ұйымдастыра білу қабілеті.

"Тарту" период уақытында орташа алғанда 0,5-2 сағатта жалғастырылады деп, сұрастыру арқылы тергеуші анықтады. Одан кейін қолайлы жұмыс периоды 3,5 сағат бойы артуында да басталады, содан соң әлсізден және еңбек құндылығын төмендейді. Осы уақытта үзіліс жасалған жөн. Осыдан кейін тағы да жұмыс циклі басталады, бірақ еңбек құндылығын төмендегідей болады, бірінші циклге қарағанда бір күнде үш-төрт цикл жасауға, бұл әлсіздікке алып келеді. рақтар қамтылғанда. Мұндай мәселе айыпталущының жауап алғанда болады. {27}

Бастапқы жұмыс уақыттың бір сағат өткеннен кейін ең қолайлы жұмыс уақыты басталады.Бірақ түскі асқа бір сағат қалғанда жұмысқа қолайлы уақыт тез арада төмендейді.

Екінші күн жартысының ең тиімді уақыты, бұл ереже бойынша түскі ас үзілісінен бір сағаттан кейін бастлды. Бұл негізінен өзінің жұмыс уақытын дұрыс қолдануын есептейтін, яғни өте қиын жұмысты ең қолайлы уақытқа жоспарлануы.

Тергеуші ереже сай топ адамдармен іс жүргізеді, тергеушіге алдын-ала тергеу барысында іс-жағдайларына түскендермен анықтама беріледі.

Тергеуші ұйымдасгырушы сияқты негізгі міндеттерінің бірі- тез уақытта біріккен жолдармен қарым-қатынасты туғызу және қосымша ақпарат алу үшін объектіні ретінде қолдану.

Қарауға қатысатын барлық қатысушыларды басқаруын, қозғалыстарын реттеуші, бастапқы жағдайды бағалау, сонымен қатар шешім қабылдауды тергеуші өз бойында дамыту.

Ұйымдастыру қызметтінің негізгі — бастапқы жағдайлардағы адамның сапасын және олардың мүмкіншілікгерін нақты қабілет қызметтінің белгілеу.

Ұйымдастыру сапасын және білу қабілетін белгілі бір деңгейде тәрбиелеуге және дамытуға байланысты. Бұл мәселені қиыншылығы кәсіптік қызметтің жағдайларын қалыптасуына байланысынан тұрады.

Біздің көзқарасымызға байланысты, тергеуді "реконструциялық» қызмет ретінде анықталу керек, себебі өткен іздер бойынша реконструциялық құбылыстар туралы сөз болды. Осы қызметте тергеушінің бастамасын бейнелейтін сапа қалыптасады, ол : тергеулік елес, жеке дара ойлауы, ойлаудың анықтылық қабілетті, интеллектуалдық деңгейі, жақсы еске сақтау қабілеті, білімі және имуициясы.

Құрастырылған конструцияның беріктігін тергеуілі анықтау қажет. Бұл оны тергеу іс шараларымен, сонымен бірге ойлау арқылы жүзеге асырады.

Ғылыммен шығарылған тергеу ойлауының кезендері:

1) Тапсырма және оны шешу регтілігінің тексеруін анықтау;

2) Ақпаратын қайнар көзін, тапсырманы шешу тәсілдері және олардышешу үшін уақытын анықтау;

3) Тапап етілетін тапсырманы шешу барысында белгілі бір деңгейдіңнақтылығын анықтау.

Жеке тұлғаның тағы да бір қасиегін көрсететін бүл тергеушінің кәсіптік жоғарғы деңгейін анықтау, оның негізінде реконструциялық қызметтін сапасы жатыр.

Дарынды тергеушінің бейнелейтін (көрсегетін жағдайлар):

1. Қылмыс болған жерде және басқа да жағдайларда криминалистикаға қатысты ақпаратты тиісті түрде іздеу, табу;

2. Ақпаратты тез уақытта криминалистикалық түсінікті белгілік жүйесіне аудару;

3. Шифрлі түрде алынған ақпаратты қайта зерттеу және оған гипотеза құру;

4. Заттық деңгейінде ақпаратты шешу арқылы шығарылған гипотезаларды тексеру;

5. Жоғарғы деңгейдің өздік тексерудің: детекция қателік, шын мәніндегі жағдайлармен шығарған болжамды екеуін беттестіре
отырып қорытындылау. Сол үшін қайта шифрлеу, шифрлеу және
бір кодтық жүйнден басқаға тез арада көшу механизмі қажет.

Бұл сапа "қателік детекторы" деп аталса мүмкін, ол тергеушінің кәсіптік қызметінде негізгі қажеттерінің бірі. Атақты Аристотель "күдіктеу -ол данышпан болуының басы " деп айтқан.

Қоғам тарап жағы тергеуші қызметтінің әлеуметтік тарапын қылмыспен күресудегі өзіне берілген аумағында ұйымдастырушы сияқты қамтиды.

Қоғамдық тарап кәсіптік бағытын көрсетеді, яғни мамандыққа қызығушылық, тергеуші қызметіне ниеттік мәнін және эмоционалдық оган қатысын көрсетеді.

Белгілі бір мамандықты тандау кезінде адам әр уақытта қиналу және әр уақытта күтіп қарау қабілеттің қапыптастырады. Солардың қатарына тергеуші мамандығыда жатады. Ол өзіне келіп, өзінің жұмыстарын келесі жұмыс күніне дейін қарастыра қалдыра алмайды. Оған бәсең қараушы болуға қарама - қайшы.

Өзінің жұмысына әр қылмыстық іс юойынша ақиқатты шығармашылық іздеу сияқты тергеуші қарастыратын туралы сөз айтылады.

Көрсеткен анықтаулар бойынша, тергеушінің жеке тұлғасы әрбір жеткілікгі санадағы топтық сапаның нақты структурасы әр түрлі болуы мүмкін. Осы жағдайда бір топтық сананың жеткіліксіз дамуы басқа топтың санасымен қамтамасыз етіледі. Мысалы, ұйымдастырушылықтың жақсы қабілеттері консервативтік сапаның жектіліктісіздігін біршама қамтамасыз етеді немесе керісіенше. Тергеушіні екі үлкен категорияға бөлгенде: «Жеке тұлғаға қарсы қылмыс»

Шаруашылық қылмыстық басымдылығы тергеушінің арнайы жоғарғы типтік жүйкелік қызметінің жеке структурасына еске сақтауына қамтамасыз етіледі. Специалисттер «көркем» ойлау жүйесінде басқа да жағдайларға байланысты үлкен сәттілікпен қылмысты тергеуш жүргізеді, ауқымды шаруашылық істерді, мысалы, "абстрактілі" типті тергеуші жүзеге асырады. Біздің анықтау барысында тергеушіде келесі типтер қалыптасты.

Ұйымдастырушы - тергеуші профессиограмма құрылымында
ұйымдастырушылық қабілеттер, оның қызметінде капыптасуымен ерекшеленеді.{28}

Ол жедел қызметкерлердің қоғамдық, эксперттік және ревизорлық)

ұжымдық күшімен сұрақтардың көбісін шешуге тырысады. Мұндай тергеуші бригаданы жақсы басқарады «кеңесші-тергеуші» комуникативтік сапалрмен ерекшеленеді "ойлаушы-тергеуіш" (іздеу сапаларымен ерекшеленеді) "іскер-тергеуші" конструктивтік сапарлармен ерекшеленеді "тәрбиелеуіш-тергеуші" қоғамдық элементтермен ерекшеленеді.