Саяси психологияның негізгі объектілері

Зерттеуімен саяси психология айналысатын нақты объектілер сферасы өте кең тіпті шексіз. Негізінен, оған саясаттағы «психологиялық аспектілерді» құрайтынының бәрі және соңғы онжылдықтардағы сәнді болған «адами фактордың » қатысы бардың бәрі байланысты. Көшбасшылықтың психологиясынан топтың әрекетіне дейін, елдің басқару органының кіші тобындағы келіспеушіліктерден стихиялық паникалық әрекетке дейін; партиялық қатыстылықтан толық аполитикалыққа дейін және т.с.с болып тек саяси психологияның негізгі ең жарқын және белгілі назар объектілерінің толық емес қатары.

Объектілердің көпшілігі саяси психологияның пәнаралық және ғылым аралық байланыстарының кеңдігін сипаттайды. өзінің нақты құрамы және зерттелетін объектілердің сипатының қатарына байланысты саяси психология нақты- тәжірбиелік деңгейде жақын психологиялық пәндер – ең әуелі, ұйымдастырудың және басқарудың психологиясымен үгіттеу психологиясымен, өте тығыз байланысты. Біріншіден оны әлеуметтік бағдарламалар, қоғамдық пікір, жалпылық әрекет проблемалар біріктіреді. Екіншісімен – конфликтермен көшбасшылықтың проблематикасының теориялық және тәжірбиелік аспектілері, кіші және үлкен әлеуметтік топтар психологиясының ерекшеліктері байланыстырады.

Саяси психологиясы әлеуметтік ғылыммен, әсіресе оның саяси әлеументтану бөлімімен өте тығыз байланысты. Әлеуметтік тәсілдер көмегімен (алдымен, жалпы әлеуметтік сұраулар, демоскопия тәсілдері және т.б) алынатын нәтижелерді қолданып саяси психология олардың тереңдетілген инторпретациясын, сапалы анализді қамтамасыз етеді. Бұл екі ғылыми пәнді де сәтті өзара толықтырады, әйтсе де, осы ғылымдардың әрқайсысының рөлі мен маңызы туралы психологтармен әлеументтанушылардың мәнгі таластарын шешпейді.

Әрине, саяси психология саясаттанудың түрлі бағыттарымен дамыған пәнаралық қатынастарға ие. Солай немесе басқаша, негізінен, олар жалпы зерттеу объектісі етіп саясатты санғандықтан, олардың шығу тегі бірдей. Соңғы уақыттағы, саяси психологияның тәуелсіздігінің тұрақты өсуіне қарамастан көп жағдайларда саясаттану оның алдында функционалды мәселелерді көтеріп, тапсырыс беруші рөлінде шығады. Сәйкесінше, екі ғылымды толықтыратын өзара тәсілдер алмасуы болады. Алдынғы жағдайға қарағанда, назар салсақ, олардың өкілдерінің арасында таластар мен қайшылықтардың жоқтын қасы. Бұл осы әрбір пәнін жеткілікті түрлі өз ғылыми «тілдерінін» бар болуы және зерттеу пәндерінің жеткілікті бөлуінің көрсеткіші. Саясаттану және саяси тәжірибиенің өзімен көтерілетін міндеттер, бірінші орынға нақты функцоналды мәселені шығарып, саяси психологиянын даму динамикасына әсер тигізеді. Сәйкесінше, функционалдық бағыттылық бойынша, саясаттану және саяси тәжірбие міндеттелген, қызырғы саяси психологияны негізгі екі бөлімге бөлуге болады. Бірінші бөлімнін проблематикасын ішкі саясат сұрақтары, екінші бөлімнің проблематикасын – халықаралық қатынастарымен сыртқы саясат саласың құрайды. Осы жеткілікті бөлімдерден басқа соңғы кезде тәжірибенің сұрақтарымен өте маңызды қаражатты инвестициялау есебінен, тағы бір бөлім – соңғы жылдары функционалды автономияға көз салатын, саяси-әскери психология белсенді дамып келеді.

Саяси психологияның ішкі саясаттағы зерттеулерінін негізінің шегіндегі басты объектісі «саяси адамнын» тұлғасының психологиясы, және саяси әлеуметтанумен әлеуметтік бағдарламалары, олар арқылы саясаттағы тұлғанын ашылуы, психологиялық сипаттамалардың көмегімен анықталады. «саяси үрдістерімен интрапсихикалық...» формасы байланысты, көшбасшылықтың мәселелері, саяси қанағаттанбаушылық көрінісі, үкіметке қарсы митингтер, сайлаудағы әрекет, нәсілдік тоқулар және т.б. анализі арқылы бақыланады «сяси адамнын» тұлғасынын психологиясы екі аспектіде қарастырылады. Олардың бірінде эпицентр болып көшбасшы тұлғасындағы рөлі ойнайды- мемлекеттік саяси және қоғамдық іскерлердің психологиялық ерекшеліктерін зерттеді. Берілген бағыттын негізін салушысы, ғылымдағы «АҚШ-тың 28-ші призиденті» В. Вильсоннын психобиографикалық портреттік бірінші жасаған З. Фрейд болды. Психотарихты өтіп, бұл бағыт тек қана психономитикалық тәсілдермен ғана емес басқаларымен де толықты. Оның иегінде кең жоспардағы саяси әрекеттің мотивациясының механизмдері, саяси шешімдерді, саяси ойын ерекшеліктері, түрлі әлеуметтік топтармен халықтын қабаттарына саяси психологиялық әсер механизмдері, көшбасшылардың «харизмасынын» ерекшеліктері және т.б. белсенді зерттеледі.

Басқа аспектіде, тұлға саяси үрдістердің қатардағы қатысушысы немесе белгілі әлеуметтік топтардың мүшесі ретінде қарастырылады. Осылайша проблемалардың бір қатары зерттеледі. Бұған алғашқы кезекте, «орташа адамнын» саясатқа араласуының дәрежесі – мысалы, «апатиялық», «конформдылық» немесе керісінше, «саяси белсенділік». Осында бұндай саяси қатысудың ақты түрлері зерттеледі (мысалы, «көшбасшы», «қосылған, «шешімдерді қабылдайтын «немесе қарапайым» орындаушы»). Жеке бөлімдер –саяси әрекеттегі қатысудың «сапасы» зылмалылық, иілгіштік, тұғырлардың ригидтілігі, шығармашылықты амал тұлғаның рөлдік бағыттамалары, саяси жүйеге «қосылу» механизмі (мысалы, батыс саяси психологтармен поялдылықтың «сентименталды» және «инструменталды» түрлері бөлінеді және т.б.)

Әлеуметтік бағдарламалар және стереотиптер саяси психологиямен саяси әрекеттің алдыңғы, басты механизмдері ретінде зерттеліп, тұлғаның жағдайды белгілі белгілі қабылдауында, оны бағалауға және келесі әрекеттерге ұйымдасқан жанастығын қарастырады. Бағдарлама құрамына когнитивті бағыттауды, белгілі әрекетке дайын болудың эмоционалдық қатынасы, яғни, субъектінің саяси объектілері-партияларға, қозғалыстарға, іскерлерге, проблемаларға және т.б. белсенді-әрекеттік қатынасы. Соңғы жылдардағы саяси психологияның шегіндегі бағдарламаларды зерттеуінің айрықша ерекшелігі оларды жай сипаттамай, сонымен қатар олардың құрылуының механизмдерін ашып, олардың өзгерістерінің бағытын болжау және осы өзгерістерге мақсатталған әсердің тәсілдерін жасау болды. Сыртқы саясат пен халықаралық қатынастардағы саяси психология, психологиялық ғылымның шектелген болса да, халықаралық қатынастардағы өте жеткілікті, теориясы мен тәжірибиесіндегі, маңызына ие болуынан шығарды. Біздің уақытта саясаттағы мемлекеттер басшыларының рөлін, түрлі елдердің қоғамдық пікірін, үгіттеуді, ситуативті факторлар мен олар туындататын психологиялық нәтижелерді төмендету немесе елеумеу мүмкін емес болғандықтан, .олардың барлығы түрлі дәрежеде саяси-психологиялық анализдің объектілеріне айналды. Берілген проблематикалық орталығында түрлі елдердің саяси элитасын зерттеу (халықаралық маңызы бар шешімдерді қабылдайтын тұлғалар мен топтар), сонымен қатар «қоғамдастық», үлкен әлеуметтік және ұлттық-этникалық топтар, күштер ретіндегі жалпы массалар, элитаға әсер ете алатын, орналасады. Қақтығыстардың теориялық және тәжірибиелік жоспарлардағы проблемаларын, сыртқы саяси шешімдерді қабылдау механизмдері элитаның акцияларының қоғамдық пікірге әсер ету үрдістері және керісінше, қоғамдық пікірдің элита көзқарасына әсері, сөйлесулерді өткізудің психологиялық механизмдеді және қайшылықтарды шешу және т.б. мәселелер тереңдеп зерттеледі. Негізгі түрінде, осы бағыттың пәні болып «халық аралық қатынастардың адами факторы «табылады».

Берілген сипаттағы зерттеулер алдымен қолданбалы сипатқа ие. «Психосаяси пәндерді» білу сыртқы саясаттағы адами фактордың көрісінің болжамдалуына мүмкіндік береді. Осындай текті жұмыстар арасында ең танымалы - кезінде «кариб дағдарысын» реттеу кезеңіндегі Дж. Кеннеди мен Н. С. Хрущевтің әрекетін сәтті болжаған (және, нақты айтқанда Мәскеулік Кремль мен Вашингтондық Ақ үй арасындағы «тікелей эфир» бағдарламасын ) және екі күшті держава арасындағы ең әуелі саяси-психологиялық деңгейде ядролық қарсылықты реттеуге көмектескен бағалы ойларды берген, американ психологтарының тобы болды.

Осындай текті саяси-психологиялық модельдеуді қолданудан басқа, жиі қолданылатын тәсіл болып психологика табылады.Бұл ситуативті факторлар, стереатиптер және эмоционалды факторлар әсерінен туындайтын ойдың логикалық жолының қате көрінуін зерттеу. Соңғылардың қатарына түрлі көп моменттер кіреді сөйлесулер өтіп жатқан жердің жағдайынан, мысалға элита өкілдерінің тұлға аралық қатынасынан, ерлер арасындағы қатынас ерекшелігі, элитаның «топтық ойлауының» варианттарына, іріктеу акцияларының қабылдаудағы ұлттық ерекшеліктерге дейін және т.б.

Берілген бағыттың тәжіриебелік маңызы барлық зерттелетін сәттердің саяси-психологиялық модельдеу мүмкіндігі мен олардың сыртқы саяси әрекетке әсерін есептеуде құралады.

Саяси психологияны әскери саяси қолдану шегінде бас назар шын және мүмкін қарсылас армияларымен, портеуандар және «қозғалысшылармен» күрес сұрақтарына аударылады.

Бұл өзіне сәттердің бір қатарын зерттеуді енгізеді мысалы, олардың басшыларының тұлғалық ерекшеліктерінде. Осыған сатқындық жасаудың психологиялық сәттерін жасау жауды тізе бүктіретін шараларды істеу, сұраулардың тактикасын жетілдіру, түрлі форматтауға психологиялық соғысты жүргізу механизмдерін жетілдіру.

Негізінен, біздің ғылымның негізгі объектілерін көз жүгіртіп қарасақ, қазіргі батыс саяси психологиясы – теориялық елестетулермен түрлі қолданбалы зерттеулердің бірікпеген конгломераты, бірақ, жеткілікті спорадялық сиппатта екенің түсінеміз. Бізге таныс, құрылатын ғылымның өз мериккіндіктерінің және оған жақын зерттеу объектілерінің өзіндік «бағалығын» өзі ұсынғаннан, мұнда біз басқаша тәсілді көреміз. Батыс ғылымына тәжірібие кейбір міндеттеді қойғаны, және, оларды шешетін ғалымдар, жалпылап, осының арқасында жаңа ғылымды құрайтыны үйреншікті.