Психологияның зерттеу әдістері.

Психологш гылымының зерттеу әдістері: Эксперимент -психологиядағы негізгі зерттеу эдісі. Оның екі түрі бар: 1. Табиғи эксперимент - психологияға 1910жылы орыс ғалымы А.Ф. Лазурский енгізді. Бірі эдіс психологиялық жэне педагогикалық эксперимент дегг те аталады. Табиғи эксперимент бойынша психологиялық зерттеулер адамның өмір тіршілігіндегі үйреншікті жағдайына сэкес жүргізіледі.

2. Лабораториялык эксперимент - адамның сезгіштік қасиеттерін, ақьгл-ойының даму деңгейін, мамандыққа икемділігін анықтау кұрал-жабдықтарды қолдана отырып, белгілі орында, арнайы жабдықталған лабораторияда жүргізіледі.

Психологиялық зерттеуді ұйымдастыруға койылатын талаптар:

Зерттеуді жоспарлау - эдіс пен эдістемелерді сүрыптау жэне бекітуді қамтиды. Жоспарлау, сонымен қоса зертгеудің логикалық және хронологиялық схемаларыи кұру, зерттелінетіндер санын немесе өлшемдердің (бакылаулардың) кажетті санын таңцау, ягни бүл бүкіл зерттеудің математикалық еңдеу және сипаттау жоспары.

Зерттеу өткізілетін орын: сырткы кедергілердің оқшаулануын қамтамасыз ету, санитарлы-гигиеналық жэне педагогикалык-психологиялық талаптарга сай болу, яғни жұмысқа ыңғайлы жағдайда қамтамасыз етуі тиісті

. Зертгеудің техникалык жабдықталуы шешілетін мэселелерге, алынатын нэтиженің талқылау дәрежесіне жэне зерттеу барысына сэйкес келуі тиіс.

топ - ұйымдастыру әдістері. Бұлар салыстырмалы эдісті (жасы мен іс-эрекетіне карай әр түрлі топтарды салыстыру); лонгитюдтік эдіс (ұзақ уақыт мерзімінде осы адамдарды қайталап зерттеу); комплекстік эдіс (зерттеуге эр ғьгльтның екілдері қатысады, эдетте бір объект бірнеше тэсілмен зерттелінеді). Зерттеудің бүл түрі әртипті кұбылыстар, мысалы, түлғаньтң физиологиялык, психологиялық және әлеуметгік дамуы арасындағы тэуелділіктер мен байланыстарды анықгауға мүмкіндік береді.

топ - эмпирикалық эдістер мыналарды қамтиды: бақьтлау және өзіндік бақылау; эксперименттік эдістер, психодиагностикалық эдістер (тест, анкета, социометрия, интервью, эңгіме), іс-эрекет нэтижесін талкылау, биографиялық эдістер.

III топ - мэліметтерді өңдеу әдісі: сандық (статистикалык) жэне
сапалык (анализ, мэліметтерді топтар бойынша дифференциациялау)
эдістерін қамтиды.

ІҮ топ - интерпритациялық эдістер: генетикалык (даму жоспарындағы мэліметтерді талқылау; кризистік кезеңді, бөлек фазаларды бөліп шығару) және структуралық (кұрылымдық) (түлғаның барлъщ мінездемелері арасындағы қүрылымдық байланыстарды белгілейді) эдістерді қамтиды.

Психологиялық зерттеулердің тэсілдері.

Тэсіл-таным жолы осы амал арқылы ғылымның пэні зертгеледі. Психологиялық зерттеудің тәсілдері мына талаптарға сай болу керек: ең алдымен ғылыми тэсіл объективті болуы керек. Психикалық табиғаттың объективтілігі тұрғысынан оның қолданылуы психиканың ішкі және сырткы көріністерін біріктіруді ұйғарады. Тэсілдер сенімділікпен және валидтілікпен ерекшеленуі тиіс. Валидтілік деп, зерттелінетін жэне бағаланатын затқа сэйкес бейнеленетін тәсілдің касиетін айтады. Сенімділік - бір әдісті бірнеше рет қолданып, бірдей нәтижелерді алуға мүмкіндік жасайтын зерттелу эдісінің касиеті.

Салаларьг: Педагогикалық психология (оқыту, тэрбие, мұғалім психологиясы), жас ерекшеліктер психологиясы (балалар, жеткіншектер, жасөспірімдер,ересектер, қарт адамдар психологиясы), арнаулы психология (олигофренопсихология - ми зақымы ауруымен туған адам психологиясының дамуын, сурдопсихология - саңырау не керең болып туған адам психикасын, тифлопсихология — нашар көретіндер мен соқырлардың психологиялық дамуын зерттейді), патопсихология (бүл сөз грек тілінде «патос»-зардап шегу, ауру деген

п

мағынаны білдіреді ) - туа пайда болған ауру адамдар психологиясын зерттейді, еңбек психологиясы (инженерлік, авиациялық, космостық), медициналық психология (нейропсихология, психоформакология, психотерапия, психопрофилактика және гигиена), әлеуметтік психология (адам мен қоғам арасындағы катынас мәселелерімен айналысады) және т.б. салалары бар.

Психологиядағы калыптасқан ағымдык мектептер мен бағыттар. Дәл осы ксзенде психологиялық ғылымның дамуъінда маңызды роль атқарган ағымдық мектептердің бағыттары калыптаса бастайды. Олар мыналар:

Бихевиоризм - ХХғасырдағы психология ғылымын сипаттайтын американдық бағыт. Ол адамньщ эрекет-құлқын жете қарастырады да, сананы негізгі зерттеу объектісі деп санамайды. Бихевиоризмнің іргесін калаушы Э.Торндайк (1874-1949).

Гештальт-психология - Германиядағы психологиялық мектеп. Оныц негізін қалагаи М.Вертгеймер (1880-1943). «Гештальт» немісше тұрпат, түр, форма, құрылым. Қазақша қүрылым психология деп аталады. Бұл мектегггің мақсаты - жеке психикалық процестердің кұрыльшын тэжірбие жүзінде зерттеу.

Фрейдпзм - негізін қалаған Авсртия ғалымы Зигмунд Фрейд (1856-1939) есімімен аталатын бағыт. Зертгеу ілімі психоанализ деп аталады. Фрейдизм ілімінің негізгі сарыны: адам табиғаты астар санадағы психикальгқ күштер олардың ішіндегі ең бастысы - либидо (жыныстық қүмарлық).

Генетшалыц психология - негізін қалаған Швейцария ғалымы Жан Пиаже. Өз зерттсулерінде галым бала акыл-есінің (интеллект) қалыптасуына назар аудара отырып, ғылыми психологиядағы зерттеулер бала интеллектінің дамуьш байқаудан басталып сол аркылы ересектердегі интеллект табиғаты мен қызметін білуге болады деп пайымдады. Ж.Пиаженің негізгі міндеті адам интеллектінің құрылымын зерттеу еді. Осы құрылымды ол қарапайым органикалық тіршіліктің эволюциялық даму барысында жеткен нэтижесі деп білді, яғни интеллекттік күрделі ақыл-естің жәй психикалык элементтерден қүралатынын дэлелдемекші болды. Генетикалық психология зерттеулеріндегі ен, үлкен кемшілік, интеллект даму деңгейінің бірінен екіншісіне өтуде оқудыц маңызы орынды бағаланбай, элеуметтік-қоғамдық фактордың жеке адам қалыптасуындағы мәні жоққа шығарылды.

Когнитивтік психология - негізгі зерттеу аймағы танымдық процестер-ес, тіл мен сөздің психологиялық қырлары, қабьтлдау, ойлау, зейін, киял жэне танымдық даму. Бүл таным психологиясынын эдістері жеке адамның көңіл-күйі мен мотивтерін, сонымен бірге элеумет психологиясын зерттеуге де колданылды. Когнитивтік психологиянын, көрнекті өкілдері-Дж.Брунер, Д.Норман, У.Найсер, Ф.Хайдер, Г.Саймон.

Гуманистік психология —негізін қалаушылардың алдына қойған мақсаты бихевиоризм мен психоанализді дэріптеушілердің адам мэселесіндегі ауыткуларын орньша келтіріп, шындыкқа жақындау, өміршең психологияны таңдап any еді. Өз зерттеулерінің объекті ретінде гумансит-психологтар салауатты, шығармашыл жеке адам түсінігін тандады. Мұндай міндетті бұл уақытқа дейін ешбір психологиялық ғылыми мектеп өз міндетіне алған емес еді. Бүлар талдауындағы жеке адамның максаты-өзін-өзі кемелдендіру және мүмкіндіктерін оз күшімен ашып, жая білу. Гуманистік психология бағытыныц көрнекті өкілі А.Маслоу болды. А.Маслоу адам іс-әрекетінің, адамның мінезі мсн қылыгының негізі сол адамның өзін-өзі таныту мен өз мүмкіншіліктерін ашуға деген ынта-ықыласында деп есептеген.

3 билет.

Психология гылымының даму кезеңдері. Психика туралы бастапқы түсініктер алгашқы қауымда қалыптаса бастады. Кене дәуірде адамдар қү_былыстардың затгық, материалдық (адамдар, заттар, табиғат) жэне заттық емес (адамдар мен заттар бейнелері, естелік, уайымдау) түрде болатынына жэне қоршаған ортадан дербес, тэуелсіз тіршілік ететініне назар аударды. Адамдар ездері тіршілік ететін орта мен айналадағы эр қилы заттарда, кұбылыстарда өзіндік жан болады деп ұғынған. Мұндай үтым анимизм (латынша «анима» -жан деген сөзден шықкан) деп аталады. Көне заман ойшылдары жан деген не, оның қызметтері мен ерекшеліктері қандай, ол денемен қалай байланысады деген сұрақтарға жауап іздеуге талаптанды. Б.з.д.Уғасырларда емір сүрген үлы философ Демокрит жан атомдардан қүралады және денемен бірге жан да өледі деген пifdpлep айтқан. Жан итермелейтігі бастама, ол - материалданған. Платон (б.з.д.428 - 348 ж.ж.) жанныц мәні туралы езгеше пікір дамытады. Платонның айтуы бойынша, барлығының түп негізі - өзімен-өзі тірпіілік ететін ойлар, идеялар. Жанға арналған алғашқы еңбекті Аристотель (б.з.д. 384 - 322 ж.ж.) жазған. Оның «Жан туралы трактаты» алғашқы психологиялық еңбек болып есептеледі. Тарихи түрғыдан осы жолмен психологияның жан туралы психологияны ғылымның дербсс саласы ретінде түсіну алғышарттарының негізі қаланды. Жан психологиясының орнына сана психологиясы кезекке келеді. Жанды іс-эрекеті ми қызметімен

байланысты сана ретінде түсіне бастайды. Жан психологиясы жай пікірлерге негізделеді, ал сана псижшогиясының одан ерекшелігі -білімнің негізгі көзі деп - өз ішкі дүішесінен өздігінен бакылау деп есептейді. Мұндай өзгеше таным интроспекция («ішке қарау») тэсілі атьша ие болады. Осы кезенде психологиялық көзқарастардың қалыптасуы Рене Декарт (1595 - 1650), Б.Спиноза (1632 - 1677), ДЛокк (1632-1704) жэне т.б. ғүламалардың істерімен байланысты. Әсіресе жаратылыстану ғылымдарының даму барысывда зерттеудің объективті тэсілдері іздестірілді. Мұнда Ч.Дарвиннің (1809-1882) эволюциялык ілімі маңызды роль атқарды. Эксперимегатік орталық психологиялық мэселелерді зерттеуге тез ене бастайды, 1879 ж. Германияда В.Вундт алғашқы психологиялық эксперименттік лабораторияны ашады. Осы кезенде «жан», «саналы жэне санасыз» деген психологиялық ұғымдар анықталады, кейбір ғылыми концепциялар пайда болады.

билет.

Жеке адамның багыттылыгы жэне іс -әрекеті.

Жеке адамның маңызды сипаты — оның багыттылыгы. Бұл адам ез алдына коятын мақсаттарды, оған тэн талаптар мен түрткілерді анықтайды. Яғни, адам мінез-құлқының түрткісі мотивациялық сфера болып табылады. Бұған қажеттілік, түрткі, мақсат, міндет, кызығушылық, уміт пен ниет жатады. Адамның белгілі бір жолмен әрекет етуге не турткі болады? Мұндай түрткі қажеттілік. Бұл адаммен бір нэрсеге мұктаждық ретінде көрінеді. Мынадай табиғи кажеттіліктер: азық-тулік, демалыс пен салқыннан қорғаныс, т.б. бүл биологиялық қажеттіліктер, бірақ оларды қанағаттандыру амалы элеуметтік сипатта болады. Адамда табиғи, сонымен қатар рухани қажеттіліктср болады: қарым-қатынаста, білімде, шығармашылыкта, т.б. Қажеттіліктің нақты корінісі («заттанған» қажеттілік) түрткі деп аталады. Әрбір кажеттілік, оны қанагаттандыру дәрежесі санасыз түрде эмоцияларда көрініс табады. Адам санасында түрткі, мінез-құлық бағытталған объект ретінде бейнеленеді, яғни, түрткіні түйсіну мүмкін. Жеке адамның мінез-қүлқының түрткісі — мақсат. Бұл осы мезетте мінез-қүлық бағытталған негізгі нэтиже. Әрбір қажеттілік бірнеше тұрткіде көрініс табуы мүмкін, ал әрбір түрткі өзара байланысты мақсаттардың эртүрлі қосындысымен қанағаттануы мүмкін.

Қызыгушылық - бүл жақсы эмоционалдық қатынасқа байланысты болатын белгілі бір затқа, қүбылысқа не іс-эрекетке адамның белсенді танымдык бағытгылығы. Қызығушылыктар мазмұны, кендігі, терендігі, тұрақтылығы мен әрекетілігі бойынша сипатгалады.

Тілек пен ниегп — минут сайын пайда болатын жэне бірін-бірі тез ауыстыратын субъективті күйлер. Олар эрекетті орындау шарттарының өзгеруіне жауап береді.

Тұтас алғанда, жеке адамның мотивациялык сферасын біркатар параметрлер бойынша бағалауға болады:

Дамыгандыгы - мотивациялық факторлардың сапалық түрлілігі. Адамда түрлі қажеттіліктер, түрткілер, мақсаттар неғүрлым көп болса, оның мотивациялық сферасы дамытылады.

Икемділігі - деп, белгілі бір қажеттілікті өтеуге түрлі түрткілер мен мақсаттар колданылса сол мотивациялық сфераға бейімделуін айтады.

Билет

Жеке адам — қогамдык қатынастарға араласқан, қоғамдық тэжірибелерді меңгерген, білімдерді жүйелеген, қоғамдық тарихи процестсрдін өніміне айналған, жоғары саиаға ие кез-келген адам немесе индивид. Психологияда «адам», «ипдивид», «жеке адам» жэне «дарсшыц» («индивидуалыюсть») деген түсініктер колданыладът. Түпкі жэне тектік, бастапқы түсінік «адам» болуға тиіс. Адам-бүл, ең алдымен «Пото Sapiens» түріндегі сүт қоректілер класына жататын биологиялық тіршілік иесі. Индивид -деп өзіне тэн барлық ерекшеліктерімен бірлікте алынған нақтылы адамды айтамыз. Даралъщ деп, белгілі бір адамның жеке адам ретіндегі өздігінен айрықша психологиялық ерекшеліктерінің қайталанбас үйлесімділігін оригиналдылығын айтады.

Жекс адам болып туылмайды, жеке адам болып қалыптасады. Жеке адамньщ дамуына эсер ететін күідтер: түқым қуалаушылық, орта (микро, макро), тэрбие. Әр адамныд рухани байлығы оның басқа адамдармен байланысының алуан түрлілігіне, емірге белсене қатысуына байланысты болады. Жеке адам - қоғамда белгілі бір жағдайға ие жэне белгілі бір қоғамдық роль атқаратын қоғамның мүшесі ретіндегі адам. Роль дегеніміз-жеке адамның атқаратын әлеуметтік қызметі. Жеке адамның позициясы дегеніміз-оның катынастарының жүйесі. Жеке адамның мэнді қатынастарына, өмірдің материалдық жағдайларьша, қоғамға жэне адамдарға, өзінің алға қойған міндеттеріне, қоғамдық еңбек міндеттеріне деген қатынастары жатады.

Жеке адамның психологиялық құрылымы мен ерекшеліктері төрт түрлі жагыпан қарастырылады:

1. Жеке адамның элеуметтік өміріне қатысты ерекшеліктері, қызығуы, ынтасы мен талаптануы, мү.раты жэне дүниетанымдық көзқарас, сснімі. Бүл жеке адамның адамгершілік қасиеттерін білдіреуін сиааттары.

" 27 Адамның білімдарлыгы, дағдылары, бейімділігі мүндай синаттар адамның даралық қасиетін, өхіндік даму деңгейін, тэлім-тэрбие негізінде калыптасқан тэжірбиесін көрсетеді.

3. Жеке адамньщ д^ра психикалық процестерінің тиянақтылығы мен озіндік ерекшеліктері. Ондай касиеттерге зейін, ойлау, қабылдау мен/ес, сезім күйлері мен ерік, адам психикасындағы басқа да құбылмалы езгерістер жатады.

4. Жеке адамның биологиялық тума қасиеттері; нышан, жоғары жұйке қызметі. Булар адамның темпераменті мен жас ерекшеліктеріне, жыныстықбелгісіне сэйкес көрініс береді.

Психологтар жеке адамның қадір-қасиетін бес фактор арқылы тұжырымдаган:

Бірінші фактор (себепкер) - экстраверсиялыц. Оньщ ұнамды жақтары: үйірсектік, табандылық, өзіне сснушілік, дидарластық, белсенділік, ширақтық, басымдылық. ¥намсыз жақтары: ұялшактық, басқаларсыз дара өмір сүру, жалғыздыққа ұмтылушылық.

Екінші фактор - алыпуризм, адамға жақындасуға бейімділік. Бүндай адамдар ақ көңіл, ықыласты, жәрдемге дайын түрушы, мейірімді, көңілшек, сезімтал, басқаларға кешірімді, өзіне сенуге шақырушы. Альтуристер салкын адамдарга, қыңырларға, зүлымдарға жэне рақымсыздарға төмен баға береді.

Үшіиші фактор - гшпульсивтілікті бақылау, жауапкершілікті сезіну эрекетін жэне оның тимділігін жоспарлауға икемділік, іскерлік, бағынушылық жағынан сипатталады. Үнамсыз жақгары: Міндеттілігін сезінбеу, ұқыпсыздық, ұмытшактық, ез әрекетін ұйьшдастьіра алмаушылық, төңірегіндегілерге ұшқалақтық жасау, тэуелсіздік таныту.

Төртінші фактор - невротизм, ұнамсыз эмоция. Шыдамсыздық, кобалжушылық, күйгелектік, үнемі қорқыныштылыкка бейім тұру тәрізді .үнамсыз жақтары болады. Үнамды жағы эмоіщялық түрактылык, жуастылық, канағатшьглдық қасиеттері болады.

Бссінші фактор- (сшгырлыц), когнитивтік күрделілік. Қызығушьшығы кең, қиялының дамушылығы басым жандар. Олар білуге күлітар, артистігі бар, төңірегіндегілерге ақылды тапқыр ойлы болып керінеді. Басқалардың түсінігінде аңқау, аңғал, орташа жетілген мәнсіз адам болып саналады.

Іс -эрекет деп - адамның коршаған ортамен өзара ықпалды байланысыныц қозгалысты жүйссі. Осы жүйеде психикалық бейне пайда болып, объект күйіне енеді, ол іс - әрекеттің саналы кабылданған максаты болып табылады. Бслглі мақсаттыц болуынан эртүрлі белсенділікті іс - әрекет деп санауға болады^ Жеке адамның калыптасуын қамтамасыз стстін іс - әрекет түрл%

1. Ойын. 2. Оқу. 3. Еңбек.

/с - әрекет ңүрылымы:

Мотивтер — адамның іс - эрекетке yjwjj

Мақсаты - сол іс-әрекетгің болаи санада болжау және алдын - ала бейнелеудіі

Әрекет — жай бір міндетті іске асыруға қажет болған біршама біткен іс - әрекеттің эрбір элементі.

Ton деп - екі немесе оданда көп адамдар жиынтығын аіггамыз. Жеке адам ез емірінде басқа адамдармен тікелей қарым - қатынаста болып өзінің элеуметтік мэнін жұзеге асырады. Бүл карым - қатынас бір - бірімен тығыз байланысты топтарда болады.

Топтар классификациясы: шағын жэне бастапқы топтар, шартты жэне нақты топтар, формальды және формалъды емес топтар, референт (эталон, үлгі) тобы.

Біршама түрақты, күрамы жағынан көп емес, мүшелері бір -бірімен тікелей қатынас жасай отырып, ортақ мақсатқа ^мтылған адамдардың бірлестігі шаган топ деп аталады.

Бүл басқаша айтқанда бастауыш топ, немесе қатынас жасаудың бірінші кезеңі больтп табылады. Бастапқы топ шағын топ болып кала отырып, дербес қауымда бола алады.

ПІартты жэне накты топтар. Адамдардың тек қағаз жүзінде ғана бар қауымдастыгы шартты топ деп аталады. Накты топ -адамдардың бір - бірімен өзара карым — қатынас жэне байланыс жасай отырып, алдарына қойған мақсат, міндеттерін орындауга жүмылған, өмір сүріп түрған бірлестігі.

Формальды(ресми) және формальды емес(ресми емес) топтар. Формальды(ресми) топ штат кестесі, устав және басқа да ресми кұжаттар негізнде қүрылады. Формальды емес (ресми емес) топ, ұнату көзкарас бірдейлігі, сенім жақындығы, жекеленген адамдардың беделін, білгірлігін тану сияқга психологиялық мотивтер бірлігі негізінде пайда болады. Мүндайда ресми құжаттардың күші жүрмейді.

4. Референт (эталон , үлгі) тобы - деп көзқарас, талаптары үлгі болып саналатын ақиқат өмір сүруші немесе киялдағы топ айтылады.

Топтардың даму деңгейі: ассоциация - топтың қалыптаса бастауы, ал корпорация адамдардың өзімен - өзі түйық бірлестігі.

¥жым - адамдардың әлеуметтік қауымдастығыньщ ең жоғары формасы. Ұжым - ол қоғамға пайдалы қызметте ортақ мақсатқа жұмыла еңбек ететін және психологиялық түрғыда топтасқан адамдар тобы. ¥жым - негізгі және контактілі топтардың ұжымдардың бірігуі. Мысалы: студснттер топтары контактілі, ал факультет негізгі үжым деп қарауға болады.

Қарым - цатынас, адамдардың және жануарлардың өмір сүру бейнесін байқауға екі жақты көріністерді береді. 1) табигатпен эртүрлі контактіге ену. 2) тірі жандармен контактіге ену. Бірінші контактісі - іс - әрекет, екішісі тірі организмдер бір - бірімен контактіге енуде ақпараттарды жеткізумен айналысады, бүл қарым - қатынас деп аталады. Қарым - қатынас тірі жанның бәріне тән. Адамыың карым -қатынастары өзгеше болуда: 1) саналы түрдегі іс - эрекет, 2) сөйлеу әрекеті.

Қарым - қатынастар келссі аспектілерге бөлінеді: Мазмүны - адамдар арасындағы біріне - бірі жеткізілетін ақпараттар.

Талап - мақсаты - қарым - қатынас не үшін жүзеге асырылатынын нақгылайды.

Қүралдары - карым - қатынаста болуда ақпараттарды жеткізуге арналған кодтар.

Қарым - қатынас түрлері: биологиялық, элеуметгік, мотивациялық, когнитивтік, іс - эрекеттік, коммуникативті, интерактивті, перцептивті, кондиционды, вербальді, вербальсіз, іскерлік жеке адам аралык, тікелей (табиғи контакт), қосымша және жаппай, конфликтілер болып бөлінеді.

Конфликт - адам өмірінің барлық жағын қамтиды. Кейбір жағдайда конфликтіге қатысушыларды тікелей немесе жанама қатысушылар деп екіге беледі: Бірінші өздерінің қызығушылыгына байланысты конфликт туғызушы жэне дамытушы. Екінші конфликт барысын азайтуға және токтатуға себепші болуы мүмкін. Кейбір жағдайда үшінші жағы болады. Конфликтіде екі жақты қолдаушы болады, суъбектілер жэне қатысушылар әртүрлі күште, статуста, рангте бола алады.

Конфликттің шыгуы, оның түрлері және тзсілдері. Қабылданған жэне анықгалған жағдай, анализдік жағдайда жэне бейнелеуіштерде басты категорияларды колдану. Туындап отырған жағдайдың проблемалық аудандағы категориясы оның құрылымдық жэне динамикалық кескіндемесіне енгізіледі. Жағдайлардың кү-рылымдық кескіндемелеріне төмеидегідей келесі компонентгер кіреді. Конфликтіге қатысушылар оның қолайлылығы (басталуы жэне аякталу деңгейі) пэндік (объект) конфликтіге қатысушылардың қозғалысы конфликтінің шешімі не қорытындысы.

Динамикалық жағдайда туған конфликт осы жағдайдың туу себебін карастырады жэне сол негіздерде сұрактарға жауап алады, конфликтте нелер болады (процестер, эр түрлі жағдайда туьгадаған қү_былыстар) жэне ол қалай жүргізіледі (осы процесті жалғастырушылар). «Өз бетінше», «нақты» жүйелі білімі, қызметі жағынан қатысушылардың құрамына енетіндер компоненттердің болуы, оның шығармашылығында (сыртқы бейнелік жағдайлары), оның «бастапқы» түрде жүйеге енгізілуі. Конфликтілік процестің өзара байланысы жэне олардың корытындысы. Басты конфликтінің элементі болып дұрыс бағалау жэне бағалауда сырт адамның қатысуы.

Кинфликттіц түрлері және психологиялың багыты мен оның түсіндірілуі.

Ішкі өзара конфлшт.

Жалпы ішкі өзара конфликтіні тенденциялык зерттеу жеке тұлғаны конфликте қатыстылығының деңгейін анықтап мотивациялық көрінісі, өз ортасында немесе өзгеше жеке басының білімділігі, оның конфликтіні шешуге өздігінен бағытталуы, жаңа перспективалық түсініктердің ашылуы.

Ерекше персональды (дара, жеке) конфликт. Алғашқы теориялық бейнелеу мен экспериментті зерттеу ерекше персональды конфликтіге негізделуі, оның куәландырылған адамның талап ету контекстіне катысты болады. Ситуациялық жағдайда ерекше персональды конфликтіні зерттеп, ерекшелеу бэрінен бұрын М.Дойчанын, жүмысына қатысушылардың байланыстық сипатта бейнелеиуі. Кейбір оқу жағдайында ерекше персональды конфликтінің тууы. Отбасылық жэне еңбекке қатысуындағы ортага негізделеді.

Ton аралық конфликтілер.

Ton аралық конфликтіні түсіну өз ішінде үш басты қатыстыққа бөлінеді: ынталандыру, ситуациялық жэне байланыстык. Басгы конфликтінің бөлінулері. Ынталандыру сэйкестіктеріне мынадай қатынастықтар топ аралық байланыс қарым-қатынас, сондай-ақ топ аралық өштесу, кектесу топ аралық тен деңгейлік пен топ аралык байланыс қарым-қатынас, және тағы басқа бүның бәрі топтық ішкі өз проблемалары болып табылады. Ынталандыру деңгейіне сэйкес келетін жұмыс түрлері, соның ішінде ең біріншіден Л.Берковицаның