Ах, шонымаш могай сай ыле -
Марийым калыкла нӧлташ!..
Уке!.. Ораде рывыж-шамыч
Ышт пуыс илышыш пурташ!..
Марий еҥлан шке Юмынсуртшым
Юмак ыш пӱрӧ, очыни::
Марий гычат тушманже лекте,
Полшаш Ош Юмыжат ыш мий.
Ала тудлан пӱрен кӱшӱчак
Посна-посна кумал илаш
Да калык улмыжым тӱняште
Отеш кумалын ончыкташ?
Ой, йӧсӧ чот…Моткочак йӧсӧ...
Шӱмемым пуйто овартат!..
Пудеште!.. Ой, Пикелык…Пы-тыш…» -
«Пакта-а-ай!..Тый илышаш улат…» -
«Пикелык…Тау…Иле сайын…
Шкететым…чаманем…кодем…» -
« Уке-уке!..От кае тые!..
Тый пеҥгыде…Мый ӱшанем…» -
«Вучат шочшем-влак тушто…Маша…
Да уныкам верч ойгырат…» -
«Руш, маныт, Светозарым налын…» -
« Илаш тудлан пӱрен Юмак…»
ПИКЕЛЫК ШОРТЕШ…
«Ой, поро, патыр, кугу Юмо!..
Кузе илаш? Ку-зе ил-аш?
Кум пӧртыштӧ мый шкетын кодым…
Могае шучко пӱрымаш!..
Кузе ме илышна сӧралын!..
Ыш сусырто торжа шомак…
Пактай шотлен чыла йочажым…
Шотленыт тудым эргыж-влак…
А шешкына-влак суксо ыльыч –
Пашаче да шыма чонан…
Кӧраныше осал еҥ-шамыч
Шӱгарым кӱнчышт чылаштлан…
Кузе илаш мылам умбакше?
Кум пӧртшӧ дене мом ышташ?
А вольыкшо? А мӱкш отарже?
А апшаткудым куш чыкаш?..
Могай те лийында пашаче!..
Лач порым еҥлан шоненда!..
Кидда-йолда пашаште модын…
Туштак пиалым ужында!..
Мом кидыш суртыштем ом нал мый…
Да кушко ом кай сомыл ден…
Чучеш туге: вучат озаштым …
Да толыт нуныштат вашке…
Пактай… Мый тыйым колымешке
Эн порын тӱҥалам шарнаш:
Могай ушан да поро ыльыч!
Пиал – тыгайым йӧраташ.
Каласе, чынак, мом ышташ да
Кузе илаш ынде мылам?
Молан тыге эр ош тӱня гыч
Те кайышда? Ала шӧргам?..
« Мом ойлыштат тыгайым?
Кудалте луктын уш гычет!
Тый Юметлан каласе таум:
Ешда гыч тый, кеч шкет, илет!
Тугеже илыш йомын огыл!..
Ӱшане Юметлан…Мылам…
А мом шогет тыге тый лӱдын?
Ах, палынет, кӧ мый улам?
Улам Суртводыж…Йолташда мый…
Эре пырляк мый иленам…
Пеш чаманем: марий кокла гыч
Сай еҥым лыҥ йомдаренам.
Кӧ мом ыштен ыш шукто, тудым
Чылан пырля ме ме ыштена…
Марий еҥ верч шогаш ик ешла
Кунам-гынат тунемына!
А кызыт каҥашем тыгае:
Пу тулыклан суртет-печет;
А уто вольык, мӱкш кӱлеш мо?
Ужале…Ит орлане шкет…
Тунам ок йом Регеж илемна,
Эше сайрак лиеш ала?
Да калык мурызын пашажым
Марий еҥ порын шарналта.
« Ушан оетлан пешак тау!..
Но йӧсӧ мыланем, товат...
Йолташлан лийже ыле Сайын
Кеч пырысше – уке тудат.»
Таза пӧръеҥ кудывечыш пурыш:
«Марий тӱня йыр-ваш шортеш:
Леведын илемдам сур ломыж…
Вет йоҥгыш лӱмжӧ кумдыкеш…
Мыняр еҥ лие ӱмыр лугыч.!..
И кажныже – чолга марий…
Тек кийыме мландышт мамык лийже…
Шортде чыташ ок сите вий
Сай эргыдан…лыҥ шӱвыр кодын.…
Ончал каяш ман толынам…
Тыгай уста еҥ лийын огыл
Марийын але нигунам…
Кӧраныше еҥ-шамыч тудым
Мемнан деч ойырышт вашке…
Марий тӱняште Сай гай тале
Шочеш мо шӱвырзӧ ынде?
Сандене Сайын шӱвыр-влакшым
Шотан еҥ кидыш пуэна.
Шалатылын, йомдарена гын,
Кузе да кушто муына?
Айда ондак мутланым ончыч…
Изишак чайым йӱына?»-
Айда тугеже Сайын пӧртыш,
Мутланена, кузе лийман?
«Ковэ!» - тудлан йоча йӱк шоктыш…
«Ковэ!» - Демид ден ватыже шогат…
«Ой, Юмо!.. Светозар?!..Кушечын?
Могай куанже! Очень рат!..
Как бабушка, я… очень рат я!..
Пасибэ, русские друзья …
Меня зовут Пикелык…
Матрёна вет?…жена твоя?..» -
Живёте вы, Демид…Матрёна…
В времянке…Внук есть дом родной…
Не против коль…То приходите…
Жить будем мы семья одной…
А где мой Светозар? Наш внук… мой?
Он только рядом был сейчас!..» -
«Я здесь, ковэ! – ача-аважын пӧрт гыч
Пелештыш руш-марий йоча.
2012 ИЙ, КӰСОТЫШТО
Тиддеч вара тӱжем ий эртыш…
Мом возенам – уке кышат.
Пӱртӱс да калык ой-влак веле
Ту жап нерген каласкалат.
Корем, эҥер, чодыра да курык...
Чылаштын лӱм акрет годсак!
Кӧ лийыныт: осал ма поро, -
Но калык ушышто садак.
Арам чай огыл тиде верым
Илемлан ойырен Регеж?
Мыняр вер-шӧрым ужын коштым,
Тудак гына шкеж дек ӱжеш.
Айста ончалына кӱсотыш…
Тыгайже лийын визытат
Ялна йыр мыйын рвезе годым…
Да нуно улыт кызытат.
И кажне тукымын - шке ото…
И кажне семынже вӱчкен:
Шкеж деке порын ӱжын икте,
А весе гын, шкеж деч поктен.
Тачат монден ом керт Ведатым,
Ӱлӱл Регеж гыч кугызам:
Кумалме йӱкшӧ сымыстарыш
Сукалын шинчыше йочам.
Кузе йоҥгалын тудын йӱкшӧ?
Кӱсотым йыр шергылтарен!
Тыгай йӱклан, артист эсогыл,
Кертешыс порын кӧранен.
Чонем коршта: кум пӧрт вел кодын…
Шоҥгемын вич кӱсотынат….
Мый ӱшанем: еҥ-влакым Юмо
Тушкат конда кунам-гынат.
2012 ИЙ, КОК МАРИЙ ИНТЕЛЛИГЕНТ КУТЫРА
«Тый лудынат Регеж Васлийын
У возымыжым, пошкудем?» -
«Прости, рушла…Конечно, начал…
Но бросил в стол…» - «Молан тыге?»
«Вопрос он ставит о Юмынсурте…
О строительстве его…
Где он читал? И где писали?
И это всё фантазия его!
Не мог вопрос о Юмынсурте
Перед марийцами стоять:
С седых времён они молились
В кисото…Зря нельзя ругать!
Для них кисото – свято место,
Родной любимый уголок…
И где бы ни был….кочевал ли …
Там только с ними был их Бог» -
«Кӱсотым автор ялт ок вурсо –
Мӧҥгешла, йӧрата гына:
Мокта кеч Юмынсуртым, тудо
Кӱсото верчын коляна.
Ужнеже отым шнуй вер семын,
Ӱжеш санденак аралаш…
Но Юмынсуртымак чоҥат гын,
Кӱлешыс тудымат мокташ!
А Юмынсурт тунам чот кӱлын –
Марийым калыкла ушаш.
Тидлан вел мо?Айдеме семын
Илаш марийым туныкташ!
И Юмынсурт чыла марийлан,
Шоненыт, лийже илыш школ.
Но тидым умылаш ышт тырше,
Кӱлешлыкшым чылан ышт кол.» -
«А почему всё ж надо было,
В конце горел, чтоб Юмынсурт?
И все в пожаре гибнут, даже
Злодей, Эшмета враг Арсут?
Эшмет как будто враг народа…
Он должен был остаться жить…
Здесь что-то не понятно стало:
Кто? Человек иль Бог всем мстит?» -
«А титаканже кӧ, манат гын,
Вашмутым лудшо кычалшаш…
Тыштак дыр эпосын сӧралже
Да авторын у сеҥымаш?» -
«О сколько эпосов я знаю,
Везде борьба - иль смерть иль жизнь?
Людская кровь текла рекою…
Читешь и сидишь –дрожишь.
А здесь течёт жизнь плавно, мирно…
Всегда в работе…В песнях вся!
Ужель народ наш так не злобен?
Ужель нам люди – все друзья?» -
«Шонем: тидат, тудат чын йодыш!
Айдеме, йӧсым чытымек,
Кертеш мо ыштылын осалым,
Илаш у семын тӱҥалмек?
А Юмынсуртын кӱлмым таче
Марий карт-влак шкештак ойлат,
Но Юмынсурт уке нигушто…
Ала почман улмаш ожнак?
Но тӱҥжӧ, Юмынсурт вет огыл …
Тӱҥ шоныш шеҥгелан кодеш…
Мом тушто палемден кодалме,
Руашла таче чумырген толеш.
Тунам чер веле палдырен гын ,
Пактай раш тудым шижылден:
Регеж карман верч веле огыл,
Шке калыкше верч ойгырен!
Регеж карманыште шып таче…
Мардеж гына шӱшкен коштеш…
А чер кушкеш, эрла мом тудо
Шем рокышко урен кертеш?
Сандене эпосым чытенак
Мучаш марте лудаш кӱлеш: