Сабақты талдау деген не?
Сабақты талдау – өз оқушыларыңа берілетін, әдеттегі сабақтан ерекшелейтін ерекше сипаттамалар қатарын біріктіретін нақты сабақ:
§ Оларды басқа мұғалімдер зерттейді. Сабақты талдау әрқашан басқа мұғалімдер аудиториясының алдында өткізіледі. Кейде қадағалаушылар құрамы мектептегі басқа мұғалімдермен немесе ішінде бірнеше шақырылған тараптық комментаторлар бар оқытушылар құрамымен шектеледі. Бірақ сабақты талдау ауданның, қаланың, өңірдің немесе тіпті бүкіл жапонияның мұғалімдері үшін ашық болады.
§ Оларды жан-жақты ойланып, әдетте бір немесе бірнеше әріптес бірігіп жоспарлайды. Біз зерттеу жүргізген бір мектепте үшінші сыныптардың төрт мұғалімі ғылымды зерттеуде оқушылардың «бастамаларын» алға жылжыту тәсілдерін талқылау үшін бірнеше ай жүйелі түрде кездесті. Өнімді сұрақтар беру шешуші мәселе болатынын нақтылаған кезде, мұғалімдер осындай сұрақтарды мадақтау үшін құрылған стратегияларды әзірледі. Олар бір-бірінің сабақтарына қадағалау және оларды талқылау арқылы өз стратегияларын жетілдірді. Ақырында, мұғалімдердің бірі сабақты талдау ретінде бүкіл факультетке өзінің жаңа тәсілін ұсынды, бұл уақытты басқа мұғалімдер бірнеше айғы бірлескен жұмысың қорытындысын беретін сессия жазды, жазбаша анықтамалық материалдар таратты. Олар шоғырландырылған. Сабақты талдау белгілі бір мақсатты немесе білімді көруді өмірге айналдыру үшін әзірленген. Өзіміз бақылаған сабақты талдаудан алынған осындай мақсаттардың үлгілері оқушыларға «оқушылар ретінде бастамалар білдіруге», «проблемаларды белсенді іздеуге», «ғылыми ойлану тәсілдерін дамытуға» және «олардың жеке тұлғасын дамытуға» көмектесті. Сабақты талдау белгілі бір тақырыпқа қатысты табысты тәсілді әзірлеу және көрсету үшін, мысалы, балаларға фотоэлементтерді түсінуде көмек үшін немесе дыбыс пен діріл арасындағы байланысты сезіну үшін пайдаланылады.
Басқа оқушылар сабақты талдауды өздері дайын болуға және ешқандай өзгеріссіз пайдалануға тиіс дайын өніммен сабақты талдау деп есептемейді. Сабақтар қолданыстағы көріністің немесе белгілі бір мақсаттың үлгілері болып табылады және жекелеген мұғалімдер еш ойланбай оларды өз философиясына және сыныбына сәйкес пайдаланады.
§ Олар жазылады. Әдетте мұғалімдер осы сабақтарды бірнеше тәсілдермен жазып алады, оның ішінде біреуі немесе бірнешеуі видеокассета, біреуі немес бірнешеуі аудиокассета, баяндау қадағалауы және немесе тексеру парағын пайдаланып қадағалаулар мен оқушылардың жұмыстарының көшірмелері. Жазбаша оқытушы мұғалім қызығушылық танытатын белгілі бір проблемаларға назар аударады. Мысалы, біз сабақтарға қадағалау жасадық, онда мұғалім әріптестерінен жалпы сыныптық талқылау уақытында өз идеяларын өз еркімен айтқан оқушылардың санын есептеу, әрбір шағын топта талқылауды жазып отыру және үш іріктелген (біреуі өте сақ, екіншісі тік және үшіншісі ғылымға өте қабілетті) бала берген барлық комментарийлерді жазып отыру.
§ Олар талқылайды. Оқытушы құрамы, кейде басқа жақтан келген педагогтармен бірге талқылау немесе топтық талқылау кезінде сабақты талдауды талқылайды. Әдетте, осындай жиналыс сабақты жоспарлаған және өткізген мұғалімдердің презентациясынан басталады. Содан кейін сабақты бақылап отырған мұғалімдер, оның күшті және әлсіз жақтарын түсіндіреді және сұрақтар береді. Жиі шақырылған басқа жақтан келген педагог немесе зерттеуші сабаққа қатысты өз комментарийлерін ұсынады.
§
§ Сынып практикасын жақсарту
Біз әңгімелесу өткізген мұғалімдер сабақты талдау олардың жеке кәсіби дамуында атқаратын рөлде көбіне өте белгілі болды. Мысалы: басқа мұғалімдердің комментарийлері олар өздері байқай алмайтын сабақ беру туралы нәрселерді көруге көмектеседі. Бір мұғалім бұл туралы былай деп айтты:
Сабақты талдау өз сабақ беру әдісіңізді басқа көзқарас тұрғысынан қарауға мүмкіндік береді...... Сабақ жай ағатын өзен; сен оқыған кезде, сен шешімді сол сәтте қабылдауға тиіссің. Сен сабақты талдауды орындаған кезде, әріптестерің сенің сөздеріңді және сенің оқушыларыңның сөздерін жазып алады. Сіздің мұғалім ретінде шынайы пішініңіз сізге бірінші рет ашылады.
Осы үш мұғалімге ұсынылған сияқты жетекші сөздер мен ұсыныстардың түрі комментарийлерде жиі айтылады:
Жаңа мұғалім ретінде, менің сабақ талдауыма қадағалау жасап отырған әріптестерім менің өте жылдам сөйлегенім туралы айтты. Олар шындығында рас айтады. Менің оқушыларыма ойымды түсіну оңайға соқпады. Мен тіпті бұл туралы білмедім де!
Маған сабақты талдағаннан кейін менің қатты сөйлейтінім, балаларды үркітетінім туралы айтылды. Мен осыған дейін бірінші сыныпқа сабақ берген жоқпын, мен жоғары сынып оқушыларымен ғана жұмыс істедім және мен кішкентай балалар үшін дауысымның қатты шыққанын ұққан жоқпын.
Сабақты талдауға қатысқан мұғалім оқушының әрбір түсіндірменің сөзін тақтаға жазуға көп уақыт кетіретінімді, оның орнына қысқаша тіркестерді жазуым керек екенін айтты.
Бір сабақты талдауда бақылаушы мұғалім өз әріптесіне былай деді: «Сіздің жаратылыстану сабағыңызда оқушылардың тек 47% ғана сөйледі. Қатысушылардың санын арттыру үшін сізге, мүмкін, барлық оқушыларға, әсіресе, егер сіз олардың аттарын магниттерге жазып қойсаңыз, сұрақ қою үшін қажет болар еді».