Халық ағарту комиссариатының алғашқы тәжірибе мектептері.
Халыққа білім беру қайраткерлері және I Жалпыресейлік халықағарту сьезі (1918). Мектеп ісін басқаруды Кеңес үкіметі большевиктік партияның көрнекті қайраткерлері А.В.Луначарский мен Н.К.Крупскаяға жүктеді. 1918 жылы оқу-ағарту жөніндегі мемлекеттік комиссияда А.В.Луначарскийдің және Н.К.Крупскаяның басқаруымен “Бірыңғай еңбек мектебі туралы ереже” және “Бірыңғай еңбек мектебінің негізгі ұстанымдары” атты құжатты даярлау жұмысы жүргізіліп, 16 қазанда аталған құжаттар жарияланды. Осы құжаттың екіншісі “Бірыңғай еңбек мектебі туралы декларация” деген атпен халыққа тарады. “Декларация” мектептің саясатпен байланысты болуын кеңес педагогикасының ең негізгі ұстанымы ретінде атап өтті.Анатолий Васильевич Луначарский (1875-1933), Халық ағарту комитетін 1929 жылға дейін басқарып, коммунистік тәрбие беру идеясын насихаттап, мектепті қайта құру мәселелерімен белсене айланысты. Оның негізгі ұстанған идеясы жас ұрпаққа қоғам мүддесіне сай білім беру және тәрбиелеу болды. Халықағарту комиссариатының белгілі қайраткерлерінің бірі - Надежда Константиновна Крупская (1869-1939). Оның негізгі идеясы жас ұрпаққа коммунистік тәрбие беру болды. Н.К.Крупская еңбек тәрбиесіне жалпы және политехникалық білім беруге, мектепке дейінгі және мектептен тыс тәрбиеге, оқыту мен тәрбие мазмұнына арналған көптеген педагогикалық еңбектер жазды. 1918 жылы I Жалпыресейлік халық оқу-ағарту съезінде жаңа мектептің бағытын айқындайтын құжаттардың “Бірыңғай еңбек мектебінің ережесі” және “Бірыңғай еңбек мектебінің негізгі ұстанымдары” деп аталған құжаттардың жобалары қабылданды. Осы құжаттардың негізінде мектепті қайта құру ұстанымдары мен оқудың жаңа мазмұны қарастырылды, оларда:
• жергілікті басқару органдарынан мектеп ісін тікелей қолға алу талап етілді; етілді;
• мектепте өзін-өзі басқаратын орган (мектеп кеңестерін) құру, оның құрамына педагогтар, оқушылар, ата-аналардың өкілдерін қамту көзделді;
• жергілікті жердің жағдайын ескеретін, үлгі ретінде (міндетті емес) оқу бағдарламалары енгізілді;
• ғылым негіздерінен оқулықтар дайындалды, қолданыста бар оқулықтарды пайдалануды ұсынды;
Алайда бұл құжаттарда балалардың білімін күнделікті тексеріп отыру, үйде орындауға тапсырма беру, емтихан тапсыру міндеттелмеді. Жаңа мектепті құрудың алғашқы жылдарында мұғалімдер мен оқушылардың тәжірибелік ізденістеріне шектеу қойылған жоқ. Оқу ісін ұйымдастыруға мұғалім мен оқушылар тең құқықпен белсенді түрде өздері қатысуы тиіс болды. Мектептегі оқытудың негізіне еңбек тәрбиесі алынды. Мектептегі еңбек тәрбиесі ең бірінші маңызы зор мәселе ретінде қаралумен бірге, оқушылардың дене және эстетикалық тәрбиесіне де ерекше назар аударылды, политехникалық білім беру мәселесін қолға алу керектігі атап көрсетілді.Балалармен гуманистік, яғни ізгілік қатынас құру мақсатында мұғалім мен оқушы арасындағы сыйластық қарым-қатынас үлгісін орнатуға көңіл бөлінді. Бірыңғай еңбек мектебін бір нұсқадағы ғана мектеп деп түсінбей, олар ұстанатын жалпы идеялар бірлігін талап етумен бірге, жергілікті аймақтың жалпы және айырықша ерекшеліктерін ескеру қажеттігі айтылды.1920 жылы Оқу-ағарту халық комиссариаты кеңес мектебінің оқу жоспарын жариялады. Бұл оқу жоспарының ерекшелігі әр түрлі оқу пәндерін оқытуға назар аударылды. Орыс тілі мен әдебиеті, математика пәндерін оқытуға сағат көбірек бөлінді
Ш.А. Амонашвилидің гумандық-тұлғалық технологиясы. Орта және жоғары мектептің даму тенденциялары. Қазіргі жағдайда үздіксіз білім берудің ұлттық жүйесін дамыту мәселелерінің сипаты.
Ш.А.Амонашвилидің гумандық-тұлғалық технологиясы. Орта және жоғарғы мектептің даму тенденциялары. Қазіргі жағдайда үздіксіз білім берудің ұлттық жүйесін дамыту мәселелерінің сипаты.
Ш.А.Амонашвилидің тұлғалық-ізгілендіру технологиясы оқушының
жеке тұлғалық қабілеттерін аша отырып, тәрбиелеу мен дамытуды, оның жүрегіне жол табуды, танымдық күшін дамыту мен қалыптастыруды, білім мен қабілетті тереңдететін және кеңейтетін жағдайлар жасауды, өзін-өзі тәрбиелеуді мақсат етеді. Танымдық оқуды, жазбаша сөйлеу қызметін дамытуды, лингвистикалық сезімді, қызметін жоспарлауды, шетел тілінде сөйлеуді, рухани дүниесін байытуды, әлемнің сұлулығын танытуды көздейтін бұл технология барлық жағдайлар арқылы ізгілендіре оқытуды негізге алады. Ш.А.Амонашвилидің технологиясы оқушының қызметін бағалауды бірінші орынға қояды. Сандық бағалаудан гөрі сапалық бағалауға (білім алушының істеген әрекетіне мінездеме беру, нәтижесін шығару, өзін-өзі бағалау мен сыйлауға үйрету) айрықша мән береді.
Қазақстан Республикасының Конституциясында (12, 27, 28, 29, 30 - баптарда), «Қазақстан Республикасындағы бала құқықтары туралы», «Білім туралы», «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы», «Неке және отбасы туралы», «Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың алдын алу мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу туралы», «Отбасы үлгісіндегі балалар ауылы және жасөспірімдер үйлері туралы», «Азаматтардың денсаулығын сақтау туралы», «ЖҚТБ ауруының алдын алу туралы», «Темекі шегушіліктің алдын алу және оны шектеу туралы» Қазақстан Республикасының Заңдарында және т.б. маңызды құжаттарда жеке тұлғаның ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар негізінде қалыптасуы мен дамуы және оның кәсіби жетілуі үшін қажетті жағдайлар жасау; баланың тәрбиелену, білім алу және жан-жақты қалыптасу, ана тілін, ұлттық салт дәстүрлерді сақтау, ақпараттану, ден-саулығын нығайту сияқты құқықтарын іске асыру – білім беру жүйесінің басты міндеттері болып табылады.
Н.И. Пироговтың педагогикалық қызметі. Н.И. Пирогов бойынша жалпы адамзаттық тәрбиесінің мәні. Н.И. Пирогов бойынша халықтық тәрбие жүйесі. Мұғалім үшін оқытудың ережелері. Тәрбиенің мәні, мақсаты және принциптері туралы түсінік.
Пироговтың негізгі педагогикалық статьялары
1856ж.-Өмір мәселелері. Басты идеясы –жалпы адамзаттық білім беруді қорғау.
1858ж.-Балаларды денелік жазалау - қамшымен ұру антипедагогика-лықтың көрсетеді.
1859ж.-Киевтік оқу округінің гимназияларына оқушылар туралы ережелердің негізгі бастамалары.
Киев оқу округі бойынша гимназия оқушылардың қылықтары және жазалаулары туралы ережелердің орындалуы туралы есебі. Балаларды денелік жазалауға қарсы болып, бірақ бұл сұрақта бірізділік танытпады. Оның ойынша практикада жазалауды қолдану керек.
Педагогикалық көзқарастарЖалпыадами тәрбиені, елге қажетті азаматты тәрбиелеп шығару деген идеясын негізгі деп есептеді. «Тәрбие-адам болуға әкелу керек» деген 3.Ана тілінде тәрбиелеу және білім беру.Ана тілі жек көрушілік «ұлттық сезімді масқара етеді»4. Ол кәсіби білімнің жалғасының негізгі –мағыналы жалпы білім деп санады.5. Жоғары мектептерде үлкен оқытушылпрды шақырады, студенттермепрофесорлар әңгімелерін одан әрі жалғастыруды ұсынады.6.Жалпы зайырлы білім беру үшін күресті.7. Баланы жеке тұлға ретінде сыйлауға шақырады. 8. Жоғарғы мектеп автономиясы үшін күресті.
Дидактикалық ойлары
-Мұғалімдер білім беруде ескі, догматикалық әдістерді тастап жаңа пайдаланулары керек.Оқушылардың ойларын дамыту және тәуелсіз жұмыс жасай алуға дағдыландыру-ға үйрету.Мұғалім баяндап тұрған материялына зейінін аударту және қызығушылық тудыру керек.Сыныптан сыныпқа көшіру жылдық үлгерім бойынша жүргізіледі.Ауыстыру емтихандарында кездейсоқтық және формализімнің белгілері бар.Сословиялік кәсіби білім беруге сынилығы Сословиелік мектепте және ерте утилитарлы кәсіби ілімге, қарсылық білдірді. Балаларға ерте, мерзімінен бұрын мамандандыруға қарсылық көрсетті. Балалардың адамгершілік тәрбиесін тежейді, олардың ой-өрістерін тарылтады деп есептеді.Мектептердегі казармалық тәртіпті, балаларға деген немқұрылай қарым-қатынасты қолдамады.
Н.И. Пирогов бойынша халыққа білім беру жүйесі.
Қарапайым (бастауыш) мектеп
(2 жыл): арифметика, грамматика. Классикалық прогимназия (жалпы білім беретін сипаттама. Реалды прогимназия
Пирогов елдегі жексенбілік мектептерді ұйымдастырушылардың алғашқыларының бірі болды, оны құруды қажеттік деп тапты. Пирогов жобасы сословиелік мектепте қарсы бағытталған. Оның барлық білім беру бірыңғай мектеп ұстанымы бойынша құрылған
К.Д. Ушинский педагогикалық қызметі мен мұрасы. К.Д. Ушинский жеке тұлғаны қалыптастыру факторы ретінде еңбек тәрбиелік мәні туралы. Оқытудың дидактикалық негіздері. К.Д. Ушинский мұғалім және оның дайындығы туралы.
Педагогикалық іс-әрекет 1854ж.-Гатчинскжетім балалар институтінің инспекторы.
1857-1858ж.ж.-мақалалары: педагогикалық әдебиеттерінің пайдасы туралы, қоғамдық тәрбиенің халықтық негізі туралы, қоғамдық тәрбиенің халықтық негізі туралы, мектептің үш элементі.
1859ж.-Смольный игі(ізгі) қыздар институтының инспекторы.
1861-ж- орыс тілі хрестоматиясы.Балалар әлемі.
1860-1870ж.ж.- халық ағарту әкімшілік журналы Мақаласы: Ана тілі, мұғалім семинариасының жобасы.
1862ж.-Смольный институт жұмысынан босатылды.
1867-1869ж.ж.-«Адам тәрбие құралы ретінде» атты пед.-псих. Шығарма.( пед. антропологиялық шығарма
Ушинскийдің дидактикасы Шама жетерлік принципі оқу материалы оқушы шамасына сай болуы керек.Бірізділік принципі –пәнді игеру біртіндеп жүру қажет. Жеңілден қиынға, алдынғы материал кейінгі материалға негізделуі керек.Көрнекілік принципі –балалар ойлауы –көрнекі бейнелік болу қажет.Меңгерудің ұғынушылық,негіздемелі және беріктік принципі –игерілген материалды балалар түсініп ұғыну қажет. Материал бекітіліп қайталану керек. Мұғалім білімнің беріктігін сақтау тиіс
Оқытудағы сабақ және әдістері:
1.Класс оқушыларының тұрақты құрамы.
2. Қатаң сабақ кестесі .
3. Жекелік оқу жұмысымен қатар, класс оқушыларымен жаппай оқу жұмысын ұштастыру
кезендегі оқу жұмысының түрлері:жаңа білімді хабарлау;Жаттығу-лар;қайталау-лар білім есебі; жазбаша жұмыстар;
Сабақта қолданылатын тәсілдер:Оқушының өзіндік жұмысы ;оқу жұмысын ауыстыру және әдістері-нің әр түрлілігі;түсіндірмелі оқу;оқытудың дыбысты әдісі
Оқулықтары: Ана тілі - әліппед-ен алғашқы оқу. Басты зейін – балалар ойлауы мен қоршаған әлем жөнінде қордың дамуына орыс тілінің маңызы. Балалар әлемі – (3-4 жыл оқыған) оқушы-ларға. Жара-тылыс-тану және геогра-фия білімдері-нің мәлімет-терін хабарлау.
Ушинский мұғалім туралы: Мұғалім тек пән мұғалімі емес,сонымен қатар тәрбиеші де болуы қажет.өз мамандығын сүю; тәрбиеісіне жауапкершілікпен қарау;білімді адам болуы; педагогика және психологияны білуі;педагогикалық шеберлікті және педагогикалық тактіні игеру.
Л.Н. Толстойдың педагогикалық қызметі мен көзқарастары. Л.Н Толстойдың халыққа білім беру, тәрбие және мектепке көзқарасы. «Ясная Поляна» мектебінің ескерткіштері. Л.Н. Толстойдың бастауыш оқыту және халық мектебі теориясын дамытудағы педагогикалық еңбектерінің маңызы.
Педагогика, тәрбие және оқыту мәселелері Л.Н.Толстойдың практикалық және теориялық қызметінде ерекше орын алады.
60-жылдардағы қоғамдық-педагогикалық қозғалыстың әсерімен Л.Н.Толстой халық ағарту саласында қоғамдық-ағартушылық қызметпен қызыға айналысты. 1859 жылы Ясная Полянада шаруа балалары үшін мектеп ұйымдастырды, 1861-1862 ж.ж шақырылған мұғалімдермен бірге онда сабақ берді. Оның ынтасымен Ясная Полянаға жақын жерлердегі болыстарда көптеген бастауыш ауыл мектептерін ашты. Ясная Поляна мектебінің жұмысы басқа негізде құрылды, сол кездегі орыс және батысеуропалық мектептерден түбірімен өзгеше негізде құруды жоспарлады.Бұл мектепке тән ерекшелікң баланың жеке басын басып-жаншитын құралдардың болмауы, керісінше, толық еркіндік, баланың шығармашылық күшіне терең сене білу, оларға ізгілікпен қарау, білімге деген олардың сұранысы мен қызығуын қанағаттандыру туралы әруақытта да қамқорлық жасау. 1862 жылы Ясная Поляна мектебінде полицияның жүргізген тінтуінен кейін Ясная Поляна мектебі өз жұмысын тоқтатуға мәжбүр болды. Толстой да педагогикалық қызметін біржола тоқтатып, “Соғыс және бейбітшілік” романын аяқтауға кірісті. 1870 жылы Толстой тағы да педагогикалық қызметке оралды (романмен жұмыс аяқталғаннан кейін). Осы кезде Толстой “Әліппе” атты алғашқы оқыту үшін оқу кітабын құрастырды, кейін “Жаңа әліппе” жарық көрді және сауат ашуға оқытудың жалпы мәселелерін талдайтын “Оқу кітабын” құрастыруға ерекше көңіл бөлді. 70-жылдары Толстой балаларды тағы да Ясная Поляна мектебінде шәкірттерді қайта оқыта бастады, шаруа мұғалімдер семинариясының жобасын жасады. Толстойдың 60-жылдардың бас кезіндегі педагогикалық ізденістерінде тәрбие баланың жеке басына жасалған қатыгездік болып табылады, сондықтан да оған жол беруге болмайды, тек ғана білім берумен ғана, демек, үлкендердің балаларға берілетін білімімен ғана шектеу керек дегенді айтты. Бірақ ол шаруалар мектебінде оқуға, жазуға, арифметикаға және т.б. тек ғана оқытып ғана қойған жоқ, сонымен қатар тәрбие жұмысын жүргіздіЛ.Н.Толстой мұғалім туралы былай деді: “Егер мұғалім жеке басында өз ісіне сүйіспеншілікті және оқушыларына сүйіспеншілікті ұштастыра білсе, ол нағыз мұғалім”. Л.Н.Толстой мұғалімнің шығармашылық қабілеттігіне, оның педагогикалық шеберлігіне педагогикалық ізденістеріне ерекше мән берген болатынды. Толстойдың жан-жақты педагогикалық қызметінде орыс, педагогикалық ой-пікірін және Ресейдің төңкеріске дейінгі мектебін байытқан көптеген жағымды жақтары мен құнды тұстары мол болды.
А.С. Макаренконың педагогикалық қызметі. Ұжым- тәрбиенің негізгі факторы. ХХ ғ ортасындағы ұлы педагогтың теориясы мен тәжірибесіндегі еңбек тәрбиесі. А.С. Макаренконың идеяларын қазіргі мектепте қолдану.
А.С.Макаренко (1888-1939) ең алғашында педагогика ғылымына тәжірибелі педагог ретінде келді. Ол 1917-1918 ж. ж. мектеп ісін меңгеруші, 1920 жылы Полтава түбіндегі балалар колониясын (кейіннен М.Горький атындағы колония) басқарды. 1925-1935 ж. ж. Харьковтегі Дзержинский атындағы колонияда қызмет атқарды. Осы кезеңдерде оның ұстаздық тәжірибесінен туындаған «Ұстаздық дастан”, «Мұнара үстіндегі тулар”, «Ата-аналарға арналған кітап” атты еңбектері жарық көрді.А.С.Макаренко тәрбие үдерісі ең алғашында педагогикалық жобалаудан басталуы керектігін айтты. Ол жеке тұлғаның сапалық қасиеттерін қалыптастыруды екіге бөліп қарастырды. Бірінші, барлық тұлғаларға ортақ сапалар және екінші, оқушының жеке даралық сапасын қалыптастыру үшін оның қабілеттері мен бейімділіктерін ескеру керектігін көрсетті.А.С.Макаренко теориясының өзегі коллектив (ұжым) туралы ілім болды. Ол педагогикаға ”коллектив” деген терминді ендірді, коллективтік тәрбиені ұйымдастыру теориясының негізін қалады. Мектеп коллективінің маңызын барынша жоғары бағалап, коллективтің даму кезеңдерін үшке бөліп, оған сипаттама берді:
бірінші кезең, педагог ұжым мүшелеріне талап қойып, оның орындалуын қадағалайды;
екінші кезең, балалар арасынан белсенділер тобы бөлініп, өз еріктерімен түрлі жұмыстарға қатысады, педагогтың қойған талаптарына қолдау көрсетеді;
үшінші кезеңде ұжым өзін-өзі басқару деңгейіне жетіп, түрлі оқу-тәрбие, шаруашылық, мәдени мәселелерді шешуге қатысады, ұжым атынан әр оқушыға міндет жүктеледі.
Тәрбиеші ұжымның даму кезеңін ескеруіне байланысты тәрбиеленушілерге тиімді ықпал жасау әдістерін таңдай алады.
А.С.Макаренко ұжымды сипаттайтын негізгі ерекшеліктерді анықтады, олар: айқын түрде мақсатқа талпынушылық, барлық ұжым мүшелерінің іс-әрекет жасауы, бірлігі, ұжым мүшелерінің өз арасында міндеттерін анықтауы, бұл міндеттерді әр қайсысының ұқыпты орындауы; қатаң түрде орнатылған тәртіптің болуы, оны ұжым мүшелерінің сөзсіз орындауы; өз мүшелері үшін ұжымның жеке адамдарының бүкіл ұжым алдындағы жауапкершілігі, өзара көмек, өзара бақылау, жолдастық сезім, өзара бағына білу.
В.А. Сухомлинскийдің педагогикалық көзқарастарының негізгі қағидалары. В.А. Сухомлинский жеке тұлғаны және ұжымды қалыптастыруда өзін-өзі тәрбиелеудің ролі.
В.А.Сухомлинскийдің шығармашылығы әрбір жыл өткен сайын біздің елімізде, сол сияқты шетелде ғылыми және педагогикалық жұртшылықтың тарапынан бірден-бір ерекше көңіл бөлініп келеді. Бұл кездейсоқтық емес. Оның талдаған педагогикалық жүйесі педагогика ғылымын жаңашылдық идеялармен және қағидалармен тек ғана байытып қойған жоқ, теорияға, сонымен қатар білім беру және тәрбие тәжірбиесіне ерекше үлес қосты және отандық педагогикалық ой-пікірдің дамуына белгілі революциялық кезең болды.
Педагогке философ сияқты, оның танымдық қағидалары, педагогикалық сенімдерін қалыптастыру үшін ондаған жылдарды қажет етеді. В.А.Сухомлинскийдің көптеген жылдары осыған кетті.
В.А.Сухомлинскийдің рухани күш-жігері мен талантының шарықтаған кезінде 1970 жылы 2 сентябрьде дүниеден озды. 1942 жылы Москва маңында алған ауыр жарақаты із-түссіз кеткен жоқ, кейін ол біліне бастады.
В.А.Сухомлинский – гуманистік дәстүрлердің лайықты ізбасары болып табылады. Павлыш мектебінде жазалаусыз тәрбие бүкіл педагогикалық ұжымның педагогикалық қағидасы болып табылады. “Он жыл мен, - деп жазды В.А.Сухомлинский,- өзімнің тәрбиеленушілерімді жазалаусыз тәрбиеледім және олар белгілі адамдар болып шықты”.
В.А. Сухомлинский жеке тұлғаны және ұжымды қалыптастыруда өзін-өзі тәрбиелеудің рөлі
В.А. Сухомлинский балалар ұжымын дамыту теориясына айтарлықтай үлес қосты. Оның терең ойлары бірсыпыра ғылыми еңбектерінде «Коллективтің құдіретті күші» баяндалады. В.А. Сухомлинский пікірі бойынша әрбір бала тәрбиесі ұжымда негізгі тәрбие құралы болады. Балалар мен тәрбиешілер арасындағы рухани қарым-қатынас ұжымдық қатынастың даму процесі, В.А. Сухомлинскийдің қарым-қатынас жайындағы идеясы жаңашыл мұғалімдердің идеяларымен ұштасып жатыр. Демек, ынтымақтастық балалармен қарым-қатынас жасаудың нәтижесінде туды. Ынтымақтастық идеялары жаңашыл мұғалімдердің еңбектерінде ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қарастырылады.
В.А.Сухомлинскийдің еңбектерінің ішінде еліміздің педагогикалық жұртшылығы мен көптеген шетелдерде белгілі және кеңінен тараған “Балаға жүрек жылуы”, “Азаматтық қалыптасуы”, “Коллективтің құдыретті күші”, “Павлыш орта мектебі”, “Мұғалімдерге жүз кеңес”, “Мектептің жас мұғалімімен әңгіме” т.б. кітаптарын ерекше атауға болады.