Білім және іскерлік.

Оқытушы туралы мағлұмат

Сабира Амангелдіқызы Аликулова «Арнайы педагогика» кафедрасының аға оқытушысы. Оқитын пәндері: мүмкіндігі шектеулі балалардың дамуындағы клиникалық ерекшеліктері, педагогикалық мамандыққа кіріспе, ринолнлиясы балалармен түзету жұмысын ұйымдастыру.күрделі бұзылысы бар балалардың психикалық-физиологиялық дамуы, көру, есту, сөйлеу анатомиясы, физиологиясы, потологиясы, жазба тілі бұзылған балалармен түзету жұмысын ұйымдастыру, мүмкіндігі шектеулі балалардың дамуындағы клиникалық ерекшеліктері, инклюзивті білім беру, логопедия негіздері, ФФЖ,АЕФФЖ,ЖСТД балалармен түзету жұмысын ұйымдастыру.

Қажетті мағлұмат: «Арнайы педагогика», 4-301 ауд.

Кафедрада болатын уақыты: оқу кестесіне сай.

Оқу кестесі: күнделікті 50 минуттан сабақ кестесіне сәйкес.

Консультация: консультация кестесіне сай.

Курсты оқытудың маңыздылығы және қажеттілігі.

Оқу жоспарымен сәйкес «Ринолалия бар балалармен өткізілетін түзету жұмыстың негіздері»» курсы «Дефектология» мамандығында оқитын білімгерлеріне арналып жасалған. «Логопедия негіздері» пәнінің дефектолог-мамандар дайындаудағы ролі өте зор. Дефектолог дамуында әртүрлі ауытқуы бар балалардың (ақыл-ойы, есту, көру т.б.) сойлеу тілінің даму ерекшеліктері мен оны түзету жолдары туралы білім дағдыларын біліп иғеру тиіс. Курсты оқыту мүмкіншілігі шектеулі балаларды оқыту мен тәрбиелеуде тәжірибелік және теориялық білімдерді меңгерткенде қажет болып табылады.

Курстың мақсаты және міндеті

Пәннің мақсаты: сөйлеу тілінің бұзылуы туралы ғылымның шығу тарихымен дамуы; балалардың сөйлеу тілінің қалыптасу жолдарымен зандылықтары; сөйлеу тілінің дамуындағы ауытқулардың себептері және механизмдері; сөйлеу тілінің бұзылыуын психолингвистикалық және клиииканың-физиологиялық аспектерден қарастыру; балалардың тіл кемістіктерін анықтау, апсырату, әртүрлі арнайы мекемелерде ондай балаларға логопедиялық ықпал жасау, түзету-тәрбиелеу жұмыстарының негізгі бағыттарын бағдарлау туралы студентгерге теориялық білім беру және кәсіби дагдыларын қалыптастыру.

Пәннің міндеті:

- арнайы логопедиялық әдебиетпен жүмыс жасау;

- тіл кемістігі бар балаға бақылау жасау, олардың жалпы жөне сөйлеу
тілінің даму динамикасын анықтау;

- сойлеу тілі бүзылған балалардың жеке басының ерекшеліктерін және
сойлеу мүмкіншіліктерін зерттеу;

- сөйлеу тіліңін, бүзылу түрін анықтау;

- логопедиялық тексеруге және логопедиялық сабаққа қажет көрнекі және дидактикалық материалды дайындап, олардың сапасын аныктау;

- әртүрлі арнайы мекемелерде істейтін логопедтің психологиялық-педагогикалық іс тәжрибесін бақылау, талдау, түжырымдау;

- логопедиялық күжаттарды толтыру.

Білім және іскерлік.

Білімгер міндетті:

Таныс болуы керек –

- дені сау және ауытқуы бар балалардың сөйлеу тілі және түлғаның даму
заңдылықтарымен;

- сөйлеу тілінің бүзылу түрлерінің топтастыруімен;

- логопедияның және онымен шектес пәндердің өзекті мәселелері,
Қазақстандағы ғылымның даму келешегі және логопедиялық көмек
көрсету жүйесімен.

Білуі керек: -

- сөйлеу түралы білімнің теориялық және табиғи-ғылыми негіздерін;

- сөйлеу әрекетінің онтогенетикалық жолымен дамуын;

- сөйлеу -тілінің кемістіктерін анықтаудың мақсаттарын, міндеттерін,
принциптерін, мүмкіндігі шектелген балаларға арналған әртүрлі
мекемелерде түзету-педагогикалық ықпал жасауын.

Істей алу керек: -

- тіл кемістігі бар балалармен карым-қатынас жасау;

- дыбыс айтуы бүзылған балаларды логопедиялык. тексеру;

- түзету жүмыстарының негізгі жолдарын анықтау;

- логопедтін негізгі жүмыс бағыттарын анықтайтын қүжаттарды

пайдалану.

4. Пререквизиттер және постреквизиттер:

Пререквизиттер: «Көру, есту және сөйлеу мүшелерінің анотомиясы, физиологиясы және патологиясы», «Казіргі қазақ тілі», «Арнайы (коррекциялық) педагогика».

Осы пәнмен байланысты пәндер тізімі:

«Есту, сөйлеу мүшелерінің анатомиясы, физиологиясы, патологиясы», студент сейлеу мүшелерінің қүрлысы мен іс әрекет түралы білуі қажет;

«Қазақ тілі» студент тіл дыбыстарының артикуляциалық, акустикалық сипаттамасын білу керек;

«Арнайы педагогика»: логопедиялық жүмысты дамуында ауыткуы бар балалармен жүргізілетін түзету жүмысының мақсаты мен негізгі бағыттарына сүйене отырып жүргізі кажет, сөйлеудің оқу үлгеріміне тигізетін әсерін білу қажет.

Келешекте етілетін «Логопедия» жеке мамандыққа байланысты пәндер «Логопедия негіздері» пәніне негізделеді.

Курсты суреттеу.

Курс сөйлеу тілінің бұзылуы туралы ғылымның шығу тарихымен дамуын, сөйлеу тілінің дамуындағы ауытқулардың себептері және механизмдерін, балалардың сөйлеу тілінің қалыптасу жолдарымен зандылықтарын сұрақтары қарастыратын 15 сағаттық лекциядан тұрады. 45 тәжірибелік сағат көлемінде сөйлеу тілінің бұзылыуын психолингвистикалық және клиииканың-физиологиялық аспектері,

балалардың тіл кемістіктерін анықтауы, апсыратуы, әртүрлі арнайы мекемелерде ондай балаларға логопедиялық ықпал жасауы, түзету-тәрбиелеу жұмыстарының негізгі бағыттарын бағдарлауы қарастырылады. Курсқа білімгердің аудиториядағы (СӨЖО) және аудиториядан тыс (СӨЖ) жұмыстары кіреді.

СӨЖО реферат түріндегі жұмыс, оны келесі сипатта қорғауға болады: рейтингтік және басқа да тапсырмаларды орындау, білімгерге жеке кеңес беру түрінде.

СӨЖ – бұл білімгердің жоғарғы оқу орнындағы кітапханалардағы СӨЖО сабақтарына және лекцияларға дайындық мақсатындағы, сонымен қатар білімгердің оқытушының ұсынған түрлі тапсырмаларын орындаудағы жұмысы.

Білімгердің лекция жазуға және үй тарсырмаларын алуға арналған қалың дәптері болуы керек. Оған оқытушының түсіндірулері, лекция конспектілері және білімгердің дайындығы үшін керекті әдебиеттер жазылатын болады.

Сондай-ақ, білімгерге жеке тапсырмалар мен глоссария жүргізуге арналған жұқа дәптер, қызыл және қара сиялы қаламсап керек.

Курстың мазмұны

2.5.1 Лекцияның календарлы-тақырыптық жоспары.

№	күні	Лекция тақырыбы, модуль атауы, нөмірі және қысқаша мазмұны.	Сағ.саны.	ТСО және танымдық әрекетт ің активиз ациялық әдістері.	Білімгерде қалыптасатын білім мен іскерлік.
	1 апта	Лекция№ 1-1 Кіріспе. Пәні, мазмұны «Риналалияға түзету жүзету жұмысының негізі» басқа пәндермен байланысы: анатомия, физиология, арнайы психология, арнайы педагогика		Көрнекі материал. Диспут.	Пәннің негізгі міндеттері:зерттеу жолдары және әдісі.
	2-3 апта	Лекция№ 1-2 Анатомия-физиологиялық жақсүйекті құрылым ерекушеліктері болады: Эмбрионалды даму сферасында, Туылғаннан кейінгі дамудағы кемістік. Тіс жұлу т.б		Дидактикалық материал. Диспут.	Мимика бұлшықетітері, тіл бұлшық еті, тіласты бұлшықеті, жақасты бұлшықеті.
	4 апта	Лекция№ 2-3 Ашық ринолалиялы балалар дауыс тембрінің бұзылысына, тілдік фонетикалық жағына, дыбыс айтуына сипаттама		Дидактикалық материал. Диспут.	Ашық риналалия бұзылысының ерекшеліктері;
	апта	Лекция№ 2-4 Ашық формадағы риналалияға психологиялық-педагогикалық сипаттама. Екінші бұзылыс психикалық процестердің бұзылысы		Көрнекі материал. Диспут.	Ойлау, есте сақтау, зейін және т.б даму ерекшеліктері Эмоционалды ерік сферасы, өзін-өзі ұстау т.б
	6-7 апта	Лекция№ 2-5 Ашық формадағы ринолалиямен зардап шегетін балаларды тексеру. Ашық ринолалия формасындағы баланы кешенді тексеру. Тіс кемістігін тексеру: прогнатия, прогения т.б		Көрнекі материал. Диспут.	Лексико-граматикалық фонематикалық арикуляциялық тіл бұзылысы.
	апта	Лекция№ 2-6 Ашық ринолалиялы балаға жалпы түзету жұмыстары. Логопедиялық принцип:		Дидактикалық материал.	Жұмыс жүйесі. Түзету жұмыстың бағыты.
	9 апта	Лекция№ 2-7 Оральді праксис дамуының әдістемесі. Артикуляциялық моториканын дамуы. Логопедиялық массаж, ерін массажы, тіл,жұмсақ таңдай т.б		Көрнекі материал. Диспут.	Артикуляциялық гимнастика:төменгі жақ, ерін, иек, мимикалық бұлшықет
	10-11 апта	Лекция№ 2-8 Фонематикалық қабылдау дамуының әдістемесі. Тілдік емес естуінің бұзылысы, тілдік естуінің дамымауы.		Дидактикалық материал.	Дыбыс дамуының анализі және синтезі.
	12-13 апта	Лекция№ 2-9 Жабық риналалия және оның сипаттамасы. Дауыс тембрінің бұзылысы, дыбыстардың бұзылысы.		Дидактикалық материал.	Ашық риналалиянның кемістігі ерекше сөз құрамындағы буын бұзылысы.
	14-15 апта	Лекция№ 2-10 Риналалияның жабық формасының психология-педагогикалық сипаттамасы. Ашық риналалияда сияқты психикалық процесте бұзылыс байқалады.		Дидактикалық материал. Диспут.	Ойлау, есте сақтау, зейін және т.б даму ерекшеліктері Эмоционалды ерік аймағы, өзін-өзі ұстау т.б
		Барлығы:

2.5.3. Семинардың календарлы – тақырыптық жоспары.

№	күні	Тақырыбы, модуль атауы, нөмірі.	Сағ.саны.	Сабақ өткізетін түрі.	Тексеру түрі	Білімгерде қалыптасатын білім мен іскерлік.
	1 апта	Семинар№ 1-1 Баланың жақтіс жүйесінің анатомия-физиологиялық құрылу терекшелігі мимикалық бұлшық ет,тіл бұлшықеті		Ауызша сұрау.	Блиц-ауызша сұрау.	Жақ-тіс бұлшықет жүйесінің функциясы
	2-3 апта	Семинар№ 1-2 Ашық риналалиямен ауыратын балалар сөйлеуіне сипаттама		Дисскусия.	Таблицияны құру.	Сейлеу аппаратының орталық және шеткі бөлімдері, сөйлеудің қарым-қатынас функциясы. Сөйлеу және ойлау (Л.С.Выготский)
	4 апта	Семинар№ 2-3 Ашық ринолалиялы балаларға психология-педаго гикалық сипаттама Ойлау, есте сақтау, зейін және т.б даму ерекшеліктері		Тақырып бойынша реферат.	Блиц-ауызша сұрау.	Ашық риналалия бұзылысының ерекшеліктері;
	5 апта	Семинар№ 2-4 Ашық формадағы риналалияға психолого-педагогикалық сипаттама. Ашық риналалияның түрін кешенді тексеру		Ауызша сұрау.	Блиц-ауызша сұрау.	Тісемханасынан және логопедялық құрылымның тексерілу
	апта	Семинар№ 2-5 Праксис дамуының әдістемесі Тіл ритмикасының құрылымы,қабылдау және елстету		Салыстармалы талдауы	Жазбаша жауап.	Ритмикалық ұйымының құрылымын, айту Тілдік кинестетикалық құрылым дамуы
	7-8 апта	Семинар№ 2-6 Тілдік демалу әдістемесі. Диафрагмалық типті тыныс алуды қою және ауыз арқылы ұзақ демалуды қалыптастыру.		Ауызша сұрау.	Блиц-ауызша сұрау.	Демалу гимнастикалық жүйе А.Н.Сртельникова бойынша ауыз және мұрындық демалу болып жіктеу Тілдік демаудың құрылымы.,
	9 апта	Семинар№ 2-7 Айтуын түзету әдістемесі.Дыбысты қою, дыбысты бекіту дыбысті жіктеу		Салыстармалы талдауы	Жазбаша жауап.	Өз бетінше тілдік дыбысты қоюға кіріспе
	10-11 апта	Семинар№ 2-8 Жабық риналалия және оның сипаттамасы. Дауыс тембрінің бұзылысы, дыбыстардың бұзылысы.		Ауызша сұрау.	Блиц-ауызша сұрау.	Жабық риналалиямен ауыратын балаға психологиялық-педагогикалық сипаттама
	12-13 апта	Семинар№ 2-9 Риналалияның жабық формасын жоюға арналған түзету жұмысын жүргізу риналалия бойынша логопедиялық прицип		Көрнекі материал.	Блиц-ауызша сұрау.	Жұмыс жүйесі коррециялық жұмыс бағыты
	14-15 апта	Семинар№ 2-10 Риналалияның жабық формасының психология-педагогикалық сипаттамасы. Ашық риналалияда сияқты психикалық процесте бұзылыс байқалады.		Ауызша сұрау.	Дидактикалық материал. Диспут.	Ойлау, есте сақтау, зейін және т.б даму ерекшеліктері Эмоционалды ерік сферасы, өзін-өзі ұстау т.б
Барлығы:

2.5.4. СӨЖ бойынша білімгердің тапсырмалар тізімі.

№	Сабақ тақырыбы	СӨЖ-ге тапсырма	Ұсынылатын әдебиет	Бақылау түрі	Мезгіл апта №
	Сөйлеу тілінің бүзылуы туралы ғылымға қысқаша тарихи шолу.	Шетел және Қазақстан ғылымдарының жұмыстарында сөйлеу бұзылыстарды түзету-педагогикалық мәселелері.	1, 2, 3, 4	Ауызша сұрау.
	Сөйлеудін анатомиялык-физиология лык механизмі.	И.П.Павловтың, А.Р.Лурия ньң т.б. ілімдері, сөйлеудің табиғи-ғылыми негіздерінің ашудағы олардың ролі.	3, 4, 5, 7, 11	Ауызша сұрау.
	Ринолалия. Сипаттамасы. түзету тәсілдер.і	Ыскырық, ызың, сонорлы, тіларты дыбыстардың айтылу кемістіктері, түзету жолдары. Ринолалияны түзетудегі логопедиялық жүмыстың кезектілігі.	3, 4, 5, 7, 11	Жазба-ша жұ-мыс.
	Дизартрия. Классификациясы, түзету жүмысыньщ негізгі бағыттары.	МДБ (минимальды дизартриялық бүзылу) үғымы, белгі лері, дифференциальды диагностикасы.	1, 2, 3, 4, 9, 13, 14	Жазба-ша жұ-мыс.
	Сөйлеу тілінің жылдамдығымен ырғактылығынын бүзылуы	Түтықпамен зақымдалғандарды тексеру жүйесі. Түтықпаға қазіргі көзқарастары.	1, 2, 3, 4, 7	Реферат.
	Сөйлеу тілінін жүйелік бүзылуы.	Афазия патогенезі. А.Р.Лурияның афазиялогия ғылымына қосқан үлесі.	1, 2, 3, 4	Жазбаша жұмы сы.
	Жазу мен окудын бүзылуы.	Жазу мен оқудағы кездесеті н ерекше қателердің сипаттамасы. Сөйлеу картаны толтыруы.	1, 2, 3, 4	Жазбаша жұмы сы.
	Жалпы сөйлеу тілінін дамымауы.	ЖСТД деңгейлері бойынша түзету жұмысының жүйесі. Дислалияға ұшыраған балаға перспективті жоспарын құру.	3, 8, 9, 10, 11, 12, 15	Материалдарды талдау.
	Зият жетіспеуші лігінде кездестік сөйлеу тілінің бузылуы.	8 түрлі арнайы мекеме жағдай ында ақыл-ойы кемтар балалар мен жүргізілетін логопедия лық жүмысты үйымдастру және оның мазмүны.	3, 8, 9, 10, 11, 12, 15	Жазбаша жұмы сы
	Бала бақшаларда, мектептерде, поликли никада т.б. мекемелердегі логопедтін жүмысы.	Әртүрлі мекемелерде логопед тің іс-әрекетінің негізгі бағыт гарын анықтайтын нормативті қүжаттардың сипаттамасы. Логопедтің жүмысының мазмұны, логопедиялық қүжаттар.	3, 4, 5, 7, 11	Материалдарды талдау.

Ескерту. Білімгерлердің өздік жұмысы оның оқу жұмысының маңызды бөлігі болып табылады. Өзіндік жұмыстың интенсивтілігі мен сапасы білімгердің бағдарламалық материалды өз бетінше игере алу қабілетіне,

сөйлеу бұзылыстар түрлерін, түзете-тәрбиелеу жұмыстарының бағыттарын логопедия курсын оқып-үйренудегі жетістігіне байланысты.

Сіздер сабаққа нақты сұрақтарды талқылап және біз шешетін мәселелерге сыншылдықпен қарау үшін дайындылып келу керексіздер. Сіздер сабақтан өздеріңіздің арықарайғы оқуларыңызға және болашық кәсіби әрекетіңізге керектілерді жазып алуларыңыз қажет. Сонымен қатар, барлық курс уақытында біз өзара қарым-қатынаста және түсіністікпен жұмыс істеуіміз үшін өз оқуларыңызға жауапкершілік алуларыңыз керек.

Материалды конспектілеу және керекті ойларды, тезистерді, сандарды және фактілерді жазып алу аса маңызды.

Өзіндік жұмыстың бір түрі баяндамалар мен рефераттарды дайындау болып табылады.

Бұл жұмыс білімгерге әр түрлі ағым көздерінен жаңа мәліметтерді іздеп-үйренуге мүмкіндік береді. Баяндамалар мен рефераттарды дайындау библиографиялық ізденіске, талдауға және материалды жалпылауға үйретеді, өз ойын қысқаша, нақты жеткізу қабілеттілігін дамытады; дүниетанымын кеңейтеді; өзіндік білім алуға қызығушылық пен талғамды дамытады. Сонымен қатар, бұл жұмыс ғылыми-зерттеу жұмысына икемділікті қалыптастырады.

Білімгердің өзіндік жұмыс процесінде глоссария жүргізуі коррекциялық педагогика мен психологияның негіздерін, оның ғылыми-категориалды аппаратын, яғни базистік терминологиясын иемденуге көмектеседі, бұл тест жазғанда, тапсырманы орындағанда, жазбаша жұмыс пен коллоквиум тапсырғанда жоғары балл алуға мүмкіндік береді.

Білімгерлердің дискуссия, ойын, тренинг, тапсырмаларды шешу және рейтингтік тапсырмаларға дайындалуы мен қатысуы, олардың шығармашылық ойлауын дамытуға және болашақтағы кәсіби іс-әрекетінде іскерлікті меңгеруге және коммуникативті байланыстарды дамытуға көмектеседі.

Әр түрлі тапсырмаларды білімгер оқытушы айтқан уақытта толық көлемді және сапалы өткізсе, оған жоғары балл алуға мүмкіндік бар.

Дебиеттер

3.1. Негізгі әдебиеттер

1. Соломатина Г.Н., Водолацкий В.М. Устранение открытой ринолалии у детей // Методы обследования и коррекции. – М.,2005.

2. Вансовская Л.И. Устранение нарушений речи при врожденных расщелинах неба. – М., 2000.

3. Логопедия. Под ред. Волковой Л.С. – М., 1989.

3.2. Қосымша әдебиеттер.

4. Понятийно-терминологический словарь логопеда. Под ред. Селиверстова В.И. – М., 1997.

5. Водолацкий В.М., Мельникова М.М., Бабанина Б.Г. и др. Диспанцеризация больных с врожденной патологией лица в условиях межобластного центра: Метод. рек. Для врачей интернов и субординаторов. – Ставрополь.,1985.

6. Волосовец Т.В. Некоторые методы и приемы логопедической работы с детьми (от1,5 до 3 лет), страдающих ринолалией // Актуальные проблемы дефектологии: тез.докл. межвуз. Научн. конференции. – М., 1991.

7. Воронцова Т.Н. Принципы дооперационной профилактической работы с детьми с врожденными расщелинами губы и неба // Речевые расстройства удетей и методы их устранения: Сб. научнютр. – М., 1978.

8. Ипполитова А.Г. Открытая ринолалия/ Под ред. О.Н.Усановой . – М., 1983.

9. Мамедов А.А. Врожденная расщелина неба и пути ее устранения. – Екатеринбург, 1998.

10. Селиверстов В.И. Речевые игры с детьми. – М., 1994г.

11. Хрестоматия по логопедии. Под ред. Волковой Л.С. и Селиверстова В.И. В 2-х т. – М., 1997

12. Салахова А.Д., Кочегарова Н.В. Спонтанный период доречевого и

речевого развития у детей раннего и дошкольного возраста с

нарушенным слухом. Дефектология. – 2010. - № 3.

13. Коржова Г.М., Оразаева Г.С. Учебно-методические, материалы в

помощь студентам к изучению курса «Основы логопедии с историей

логопедии». Алматы, 2006г.

14. Коржова Г.М., Оразаева Г.С. Основы логопедии с историей

логопедии. Краткий курс лекции. Алматы, 2005г.