Пайдаланылған әдебиеттер 2 страница

Сабақтың сәттері Мұғалімнің атқаратын жұмысы Оқушының міндеті 1 Ұйымдастыру сәті Мұғалім оқушылардың сабаққа әзірлігін қадағалайды Оқушы оқу құралдарын әзірлеп, сабаққа дайындалады 2 Үй тапсырмасын сұрау сәті Мұғалім әр түрлі әдіспен үй тапсырмасын сұрайды (жазбаша, ауызша) Оқушы үйге берілген тапсырма бойынша сұраққа жауап беруге дайын отырады, жауап береді 3 Өткен сабақ пен жаңа сабақты байланыстыру сәті Мұғалім өткен сабақ пен жаңа сабақты байланыстыру үшін дайындаған сұрауларын қоя отырып жаңа сабақпен байланыстырады. Оқушы тыңдайды, сұраққа жауап береді 4 Жаңа сабақты түсіндіру сәті Мұғалім алдын ала дайындаған әдісімен жаңа сабақты түсіндіреді Оқушы тыңдайды 5 Жаңа сабақты пысықтау немесе бекіту сәті Алдын ала әзірленген сауалдар бойынша оқушылардың білімі тексеріледі Алған біліміне қарай оқушы жауап береді 6 Жаңа сабақ бойынша тапсырма орындату сәті Мұғалім бұл сәтті мүмкіндігінше жазбаша жүргізеді. Кейде ауызша да жүргізіледі Оқушы орындайды 7 Оқушыларды бағалау сәті Мұғалім үй тапсырмасы мен жаңа сабақтағы меңгерген біліміне қарай әр түрлі әдіспен бағалайды Оқушы бағасын күнделіктеріне қойғызады 8 Үйге тапсырма беру сәті Мұғалім жаңа сабаққа байланысты үй тапсырмасын түсіндіреді Оқушы тыңдап күнделіктеріне жазып алады

Ендігі бір мұғалімге керекті нәрсе, сабақтың түрін ажырата білу. Сабақ екі түрге бөлінеді: 1)дәстүрлі сабақ, 2)дәстүрлі емес сабақ.

Оқытудың дәстүрлі әдісіндегі мақсат: мұғалім білім беруі қажет. Бұл жерде мұғалім түсіндіреді, сөйлейді, белсенеді. Ал оқушылар тыңдайды, тапсырманы орындайды. Оқытудың басым түрі + түсіндіру. Тек біржақты қатынас. Мұғалім жеке оқушылармен де жұмыс істеуі мүмкін. Дәстүрлі сабақ кезеңдері: а)үй тапсырмасын сұрау, тексеру; ә)жаңа сабақты түсіндіру; б)оқушыны бағалау; в)үйге тапсырма беру.

Яғни, дәстүрлі әдісте оқушы аса көп белсенділік көрсетпейді. Ал енді дәстүрлі емес, қалыптан тыс сабақ дегеніміз не? Дәстүрлі емес сабақтар: 1)пікірсайыс, 2)саяхат сабағы, 3)ойын, концерт сабағы, 4)сот сабағы, 5)конференция сабақ, 6)семинар сабақ, 7)сахналық сабақ, 8)баспасөз сабағы, 9)дәріс сабақ, 10)дебат сабақ т.б.

Оқытудың дәстүрлі емес әдісінде немесе түріндегі мақсат – оқушының дағды мен білімге қолын жеткізу. Сабақтың бұл түрінде оқушының өзара белсенділігі артады. Бұл жерде жұмыс топтық не ұжымдық болуы мүмкін. Сондықтан, мұғалім бағыттаушы. Мұғалім жұмысты тапсырманың орындалуына қарай ұйымдастырады. Оқушылардың танымдылық белсенділігін арттырып отырады. Әрбір сабақта оқушылар сұрақтарға жауап іздеп, белсенді әрекет жасайды. Сабақтың дәстүрлі емес түрін таңдағанда мұғалім төмендегі мәселелерді ескергені жөн.

1. 
   Сабақта берілетін тапсырманы оқушылардың қабілетіне қарай таңдау
2. 
   Тапсырманы орындауға қажетті материалдық ресурстардың қаншалықты жетімділігін ескеру
3. 
   Егер топқа бөлу керек болса, оның құрамын анықтау
4. 
   Берілген тапсырманы орындау кезінде оқушыға қиындық келтіретін мәселелерді анықтау
5. 
   Бағалау әдісін таңдау

Мұғалім үшін ең басты назар аударатын мәселе – сабақтың әдісі. Оқыту үрдісінде сан мыңдаған әдістер бар. Сол әдісті технологиядан ажырата білуіміз керек. Бұл күнде мұғалімдер жаңа технологияларды өз сабақтарында пайдаланып та жүр. Кейде сол технологияларды орынсыз қолданып, сабақта өзі көздеген мақсатына жете алмай жүрген мұғалімдер де кездеседі. Сонымен, әдіс дегеніміз – мұғалімнің белгілі бір мақсатқа жетудегі іс-әрекеті, тәсілі. Ал технология дегеніміз – көптеген әдістердің жиынтығы. Сөзіміз түсініктірек болуы үшін, көз алдымызға үлкен бір құрылысты елестетіп көрейік. Сол құрылысты салу үшін көптеген кірпіш керек. Ал сол кірпіштерді дұрыс қаламаса, ол құлап қалуы мүмкін. Ол үшін білгір маман басқаруы керек. Міне, біздің технологиямыз да осы іспеттес. Мұғалім – басқарушы ретінде әдістерді тиімді пайдалана білмесе, ол технологияны түсінбегені. Ондай жағдайда мұғалім мақсатына жете алмайды. Өйткені, мұғалімге сабақтың жоспары белгілі. Енді, жоғарыдағы дәстүрлі, дәстүрлі емес сабақтарды еске түсірейік. Соңғы кездері оқыту үрдісіне интерактивті әдістер көбірек қолданылып жүр. Оны, әсіресе, қалыптан тыс сабақтарда пайдаланған тиімді. Алға қойған мақсатқа жету үшін мұғалім қай әдісті қашан және қалай қолдану керектігін алдын ала жоспарлап отыруы керек.


Сонымен әдістің түрлерін еске түсірейік:

• 
  сұрақ-жауап әдісі
• 
  оқушының логикалық қабілетін арттыру
• 
  баяндау (дәріс)
• 
  ойын элементтері
• 
  топтық, ұжымдық
• 
  деңгейлеп оқыту
• 
  ой қозғау
• 
  ой қорыту
• 
  іскерлік ойындар
• 
  танымдық ойындар арқылы оқушының белсенділігін арттыру
• 
  оқушының шығармашылық қабілетін арттыру т.б.

Жас маманға ең қажетті дүниенің бірі – сабақтың түрлерін ажырату. Олар төмендегідей:

1. жаңа білімді меңгерту

қайталау сабағы

2. білімді тексеру және бағалау

3. қорытындылау (жүйелеу)

4. аралас (комбинацияланған)сабақ

Сонымен, жаңа білімді меңгерту сабағының басты мақсаты – жаңа

сабақты жан-жақты түсіндіру. Бұл кезде басқа сәттердің көлемі азаяды. Тек жаңа сабақ жайлы толық ақпарат беріледі. Терең, тиянақты білімнің негізін үйрету болып табылады. Оның кезеңдеріне мыналар жатады:

1. ұйымдастыру

2. жаңа материалды үйретуге дайындық

3. жаңа материалды түсіндіру

4. жаңа материалдар бойынша түсінігін бекіту, пысықтау

осы бойынша оқушы білімін бағалау

5. үй тапсырмасын беру

Ал қайталау сабағында бұрынғы өткен сабақтардан алған білімдерін

тереңдету, еске сақтағандарын нақтылау, ұмытуға жол бермеу, оқушы біліміндегі олқылықтарды жою басты мақсат болып табылады.

Оның кезеңдері мынадай:

1. ұйымдастыру

2. үй тапсырмасын тексеру

3. білімді жан-жақты тексеру

4. оқушының өткен сабақта алған білімін пысықтау, оқушы білімін бағалау

5. үйге тапсырма

Бекіту сабағында оқушылардың танымдық біліктері мен дағдылары

жетілдіріледі. Сондықтан, бұл сабақта жаттығулар мен қайталаулар көбірек орындалуы керек. Бұл жерде баяндап түсіндіру емес, өткенді пысықтау үшін жүргізілетін жұмыстар болады. Оның кезеңдері мынадан тұрады:

1. ұйымдастыру

2. жаңа материалды үйренуге дайындық

3. жаңа материалды бекітуге арналған тапсырмалар

4. оқушыларды бағалау

5. үйге тапсырма

Білімді тексеру және бағалау сабағындағы мақсат – оқушы білімінің деңгейі мен тиянақтылығын зерттеу. Бұл сабақты топтық, ұжымдық етіп интерактивті әдістермен жүргізген тиімдірек. Өйткені, білімді тексеруге командалық әдіспен өту (жалпы сынып бойынша) қолайлы болады. Сабақтың өн бойында өткенді қайталап, оқушылардың әрқайсысының қаншалықты сабақты меңгергендігін білу басты мақсат болып табылады.

Қорытындылау (жүйелеу) сабағында жалпы білімді жалпылама қорыту жүреді. Бұл типі жағынан білімді тексеру сабағына ұқсас келеді. Бірақ, бұның бір ерекшелігі: әрбір тоқсанның соңында жүргізіледі. Сондықтан бұл сабақты қорытудың ауқымы кеңірек болады. Айталық, алдыңғы типтерде бір немесе екі тақырыптың төңірегінде болса, сабақтың бұл түрі көлемді үлкен тақырыптар немесе тараулар бойынша жүргізіледі. Мысалы, қазақ тілі бойынша бүкіл сөз таптарын қайталау, тарих пәні бойынша бір дәуірді қайталау, т.б.

Сабақтың формалары төмендегіше түзіледі:

• 
  сыныптағы сабақ (жүйелі)
• 
  зертханалық сабақ
• 
  сарамандық жұмыс
• 
  өзіндік жұмыстар

Сабақтың көрнекілігіне техникалық құралдар, кеспе суреттер,

сюжетті суреттер, семантикалық карталар, тірек сызбалар, кестелер, портреттер, көркем шығармалар, газеттер, журналдар, қолдан жасалған карточкалар, бейне таспалар мен үн таспалар, слайдтар, т.б. жатады. Қазіргі кезде кейбір мектептерде заман талабына сай компьютерлер мен мультимедиялар да қолданылып жүр. Мұғалім сабақтың тақырыбына сай көрнекіліктерді іріктеп алдын ала дайындап қояды. Сабақтың жоспарына қарай қай сәтінде қандай көрнекілікті пайдалану керектігін және оны қалай қолдану керектігін ескеру керек. Сонда ғана сабақта оқушыны қызықтыра, сабақты әрлендіре аласыз.

Ал сабақтың барысында жоғарыда көрсетілген сабақтың сәттерін негізге алуға болады. «Тамызығын тапса, тас та жанады» деген халық даналығы бекер айтылмаған шығар. Қысқасы, мұғалім әр түрлі жаңа әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, сабақтың өн бойында негізгі мақсатты, оның түйінін естен шығармай әрбір сәтті тиімді пайдаланғанда ғана өз мақсатына жетеді.


Қазақ тілі сабақтарында жаңа бағыттағы әдіс-тәсілдерді пайдалану

Қазақ тілі – бастауыш мектепте оқылатын пәндердің ішіндегі жетекші басты пән. Бастауыш сыныптарда қазақ тілінен берілетін іскерлік пен дағдылар оқушылардың жоғары сынып материалын жақсы меңгеріп, алған білімдерін практикада қолдануға негіз болады. Бастауыш сыныптарда қазақ тілі пәнін өткенде жүйелілік, бірізділік, сабақтастық ұстанымдары берік сақталуы қажет. Оқушылар білімін жүйелі тексеріп, бақылап отыру оларды жауапкершілікке, үнемі жұмыс істеуге, мақсатқа жетуде табандылыққа, қиындықтан қорықпауға баулиды. Сонымен қатар, оқушылар білімінің тиянақтылығын және тереңдігін арттырады. Жұмысты жеңілдету үшін білімді тексерудің алуан түрлі жолдарын іздестіру – әр мұғалімнің міндеті.

Сондықтан жаңа педагогикалық іскерлікті қолдануға ерекше мән беріп, пайдаланатын әдістерге тоқталайық.

1. В.Ф.Шаталовтың тірек-сызба нұсқасы және өзара байланысты бірнеше деңгей әдісі.

а) Сыныптағы тақтаға салынған сызба нұсқа арқылы сабақты түсіндіру. Мысалы: «Көктем», «Наурыз» тақырыптарына тірек сөздерді оқушылардың өзіне жазғызу, сосын мұғалім толықтырып отырады.


Ағаш






бәйшешек көктем жылы





ұя құстар




ериді





табиғат мейрам




наурыз




теңелді Ұлыстың

Ұлы күні


ә) Әдемі салынған сурет немесе плакатты көрсету арқылы түсіндіру. Балалар суретті көре отырып, соны жазбаша жазады. Оқушылардың көру қабілеттеріне әсер етеді. Мысалы: «Отбасы мүшелерінің» суретіне тірек сөздер жазу





о қып отыр ата







к өріп отыр отбасы мүшелерінің әже

суреті




тоқып отыр әке

бала

1. 
   В.В.Фирсовтың диффернциялды оқыту түрі. Материалды блок түрінде жеткізу. (2-3 сыныпта «Туған жер») оқушыларды микро топтарға бөліп, қабылдау ерекшеліктерін ескерту.
2. 
   Канаржаевский әдісі – жаңа сабақтың тақырыбын жасырып ұстау арқылы оқушының назарын сабаққа аудару. Мысалы: 2 сыныпта «Отан!» тақырыьы сиқырлы тік төртбұрыш арқылы беріледі.

О	р	ы	н	д	ы	қ
Т	а	қ	т	а
А	ғ	а	ш
Н	а	н

Осы жұмыс түрін суреттер арқылы жүзеге асыруға болады. Мысалы: 3 сыныпта «Достық» тақырыбына қажет суреттер қолдану.

Д әптердің

О рманның

С өмкенің

Т ерезенің

Ы дыстың

Қ аламның


1)Жыл құстарының бірі 1-буыны екі рет қайталанады. Бұл құстың аты не? БҰЛБҰЛ

2)Бұл құстың атын қыздарға қояды. ҚАРЛЫҒАШ

3)«Орман дәрігері» атанған құс. ТОҚЫЛДАҚ

• 
  Бүгінгі сабақтың тақырыбы қандай деп ойлайсыңдар?
• 
  Құстар

профессор-зерттеуші Ж.Қараевтың технологиясы.

^ Деңгейлеп оқыту технологиясы.Оқушылардың білім дәрежесіне

сәйкес тапсырмалар беру. Оқушылардың білім дәрежесіне сәйкес тапсырмалар беру. Оқушылардың өз білім дәрежесіне сәйкес тапсырмаларды таңдап алу. Мысалы: Әр тақырып бойынша өтілген сабақтарды пысықтай отырып, нәтиже сабақтарында қолдану.

Қызыл, жасыл, сары түсті кеспелерге деңгейлеп тапсырмаларды жазып, оқушыларға ұсынамын. Әр оқушы өз деңгейіне сәйкес тапсырманы таңдап алады. Немесе осы әдісті үй тапсырмасын беру арқылы да қолдануға болады.

1 . Қыс туралы әңгімелеу

2 . Қыс(пришла). (Снег) жауды. Қыста (день) суық болады.

3 . Қыста не жауады? Балалар не істейді?

Үй тапсырмасы:




өлең жаттау

сөздік жаттау

өлеңді мәнерлеп оқу

1. 
   Проблемалық оқыту әдісі.Бұл әдіс күнделікті сабақта қолданылады. Тақырып бойынша оқушыға сұрақ беру, жаңа сабаққа ойын аудару, осыдан келіп, сабақтың соңында эвристикалық әдіс қолданылады, яғни оқушының өз ойын түйіндеп сабақты қорыту.
2. 
   Ойын технологиясының түрлері.

1. 
   ситуациялық ойындар, халық педагогикасы, ой-қабілеттерін арттыру, т.б. Мысалы: 1. «Оқушы» ойының 1 сыныпта қолдану тиімді. Бір оқушы екінші оқушыдан сұрақ қою арқылы тиісті тақырыпта ашады.

- сөмкеде не бар?

- сөмкеде кітап, дәптер бар

- сөмкеде тағы не бар?

- сөмкеде тағы күнделік, қалам бар.

1. 
   «Қоржында не бар?» ойыны. Жеке әріптерден бірнеше сөздер құрап жазу, айту. Оқушылардың сөздік қорын жазу үлгісін тексеру. Осы ойынды жуан, жіңішке дауысты дыбыстарға да тексеруге болады. «Бәйге» ойыны оқушыларды үш топқа бөліп, әрбір топқа тапсырмалар беру арқылы бекіту (Тақтаға үш аттың бейнесі ілулі тұрады). Жауап берген топтың атын ілгері жылжытып тұру керек. Бұл ойын оқушылардың топтасып, жұмыстануын, бірлігін көрсетеді. Осы ойындарда ұлттық нақыштарды қолданамын.

1. 
   «Сыңарын тап» ойыны. Мағынасы бір сөздерді біріктіру.

С әлеметсіз бе? Тағам

Қ онақ Қоштасу

Ү лкен кісі Сыйлау

Көріскенше төр

Дастарқан Амандасу

«Баламасын тап» ойыны жазулған сөздердің орнын ауыстырып, орысша баламасын табу.

Р ахмет Молодец!

Ж олыңыз болсын! Уважать

О қасы жоқ! Простите!

Жарайсың! Счастливого пути!

Құрметтеу Спасибо

Ғафу етіңіз! Ничего!

«Әрі оқу – әрі ойын». Бір оқушы орысша сөз айтады, екіншісі қазақша баламасын айтады:

Здание – ғимарат, город – қала, природа – табиғат, мальчик – бала.

«Тест» жұмыстары бастауыш сыныпта нәтиже сабақтарында алған білімдерін текмеруге көп өмек береді. Мысалы: «Қыста» тақырыбына тест сұрақтары (1-2 сынып)

1. Қыс айлары қандай?

а) наурыз, сәуір, мамыр ә)желтоқсан, қаңтар, ақпан б)қыркүйек, қазан, қараша

2. Қыста күн қандай болады?

а) суық ә)жылы б)ыстық

3. Қыста не жауады?

а)қасқыр ә)жаңбыр б)қар

4. Қыста адамдар не киеді?

а)төп ә)топ б)тон

Қандай тақырып, сынып болса да, мұғалімнің шеберлікпен жүргізген, әрбір сабағы оқушы үшін мол білімнің көзі болуы керек.

^ Морфологияны дамыта оқытуға арналған жаттығулар жүйесі.

Ойын «Артық сөзді тап» . Неге бұл сөз артық деп ойлайсың?

Дәлелдеуге тырыс.

Шай, сүт, нан, айран, кітап, сыр, кәмпит, балық, май, қаймақ.

Сөйледі, жазды, отырды. Асқар, оқыды. Алма, қызанақ, қияр, алмұрт, бидай, апельсин.

Тары, күріш, сұлы, алақай, бидай.

^ Ойын «Ойлан тап». Бірінші сөздің жалғасы, екінші сөздің бастауы болатын үш әріптен тұратын сөзді тап.

Кез (...) дік, жұ(...)ық, дәп(...) ме, ой (...)ғау

1. Берілген төрт сөздің ішінде үшеуінің мағынасы бар. Артық сөзді тауып, анаграмманы шеш.

АҚЗАҒ

СҮЛЕТ

МАЛҚА

АПҚАР

1. 
   Барлық сөздің мағынасы шығатындай етіп, ортақ жалғауды тап.

Б і

ш е

к өй (...)

ті

ә

1. 
   Төменде берілген әріптерден комбинация әдісімен кем дегенде 10 сөз (зат есім болсын) тауып жаз.

Т, Ж, А, Н, Р, Қ, У

1. 
   Бірінші сөздің жалғасы, екінші сөздің бастауы болатын жұрнақты тап.

Б а быс

қ ал мақ

ж о (...) лант

үс маша

бал бақ

1. 
   Сөзде «бір» әріп бола ала ма? (Сөзжасаммен байланысты )

1. 
   Анаграмманы шеше отырып, артық сөзді тап.

МАҚҰҒЫЗЛАҚТО

ХАШТАМ

МЫЛҒЫ

РАНЫД

1. 
   Берілген сөз тіркесін толыққанды етуге жетпей тұрған грамматикалық тәсілді тауып, сөз тіркесін толықтырыңыз.

Жақсы ... сөзі, ғалым... хаты, ауыр... үсті, жеңіл,,, асты, жүрек... өшпейді, ой... кетпейді.

1. 
   Барлық сөздің мағынасы шығатындай етіп, алғашқы буынды тап.

лем

тап

(...) сен

ріс

1. 
   Түсіп қалған әріптерді тауып қойыңыз.

Н Л

Л Н

1. 
   Сын есімдерге зат аттарын тауып жазыңыздар.

Жүйрік... Қарапайым...

Алқызыл... Асқар...

таза... Нұрлы...

Ақылды... Биік...

1. 
   Екі-екіден әріптер берілген. Бұл сөз тіркесіндегі сөздердің бас әріптері болғандықтан тез арада сөз тіркестерін құрап жаз. Мысалы: ДА – дана.

ТО, АҚ, ЖБ, АТ, ШЖ.

1. 
   Нүктенің орнына жақша сыртындағы сөздермен мағыналас сөзді қой.

Саусақ (...) тырнақ, құлып (...) есік, құпия (...) бояу.

1. 
   Берілген сөз тіркесінен қажетті емес сөздерді алып тастаңыздар.

Ы ^ СТЫҚ ТЕРЕҢ

К ӨРКЕМ ДӘМДІ

Н ҰРЛЫ АҚЫЛ АЛТЫН СЫР

Т ^ ЕРЕҢ ТАЙЫЗ

1. 
   Берілген мақал-мәтелдердегі антоним сөздерді орнына қойып жаз. Мысалы: Көз ..., қол ...(қорқақ, батыр)

1)Жақсыдан ... туады, бір аяқ асқа алғысыз

Жаманнан ... туады, адам айтса нанғысыз.

2)... басқа қарайды, ... аяққа қарайды.

3)... айналар, байланар

4)... болса көре алмас, ... болса бере алмас

5) Ілгері кеткен ..., кері кеткен ... тоқталады

6)... адам айқайлай келеді, ... адам жай-жай келеді.

Керекті сөздер: (бар-жоқ, жасты-кәрі, жаман-жақсы, ақ-қара, дос-дұшпан, ақылсыз-ақылды)