Теориялық мәліметтер

Химиялық объектілерде болған апаттар аса қатерлі апаттардың қатарына жатады. Себебі ондай апаттар адамдарды, жан-жануарларды, өсімдік әлемін жаппай жоятын улы заттар шығуымен сипатталады.

Бүгінде ғылыми-техникалық прогрестің шапшаң дамуынан өндіріс, құрылыс, тау-кен байлығын өндіру, жаңа химиялық заттарды өндіріске енгізу сияқты іс-әрекеттер жүргізіліп жатыр. Бұндай қарқынды даму экономикаға әсер еткенімен, экологиялық апатқа әкеліп соғу қауіпі де туындап отыр. Кей жерлерде жаңа техниканы және технологияны, материалдарды пайдалану ережелері сақталмайды, қауіпсіздік шаралары орындалмайды. Міне, осы сияқты қателіктердің салдарынан апаттың болу қаупі туындайды. Апаттың тағы бір себептері – улы, тез тұтанғыш, жарылғыш заттарды сақтау, тасымалдау ережелерін сақталу-сақталмауы, олармен жұмыс істеудегі қателіктерге жол берілуі жатады. Апаттың болуы, адамдардың еңбек тәртібін сақтамаушылықтарына, олардың тиісті дәрежеде білімдерінің жетіспеушілігіне, техниканы және оның қауіпсіздік сақтау ережелерін жете меңгермегендіктеріне көп байланысты. Міне, осылар жұмыс орнындағы апатқа, жарылыстарға, өртке, қирауға, қоршаған ортаны улы не радиоактивті заттармен ластауға әкеліп соқтырады.

Улы заттардың ішіндегі көп кездесетіні әрі қатерлісі хлор мен аммиак.

Хлор жасыл-сары түстіөткір исі бар газ. Хлор ауадан екі есе ауыр, cондықтан хлор бұлты жер бауырлап ұшады. Оның қайнау температурасы – 34,6⁰ C. Яғни, хлорқыс кезінде де газ түрінде де қала береді. 5-7 атм қысымында тез қысылып, жасыл-сары түсті сұйыққа айналады. Суда жақсы ериді. Өндірістің түрлі салаларында кеңінен қолданылады. Ауыз сулар мен ағын суларды тазарту, зиянсыздандыруға қолданылады. Адамдардың тыныс алу жолын зақымдайды және өкпені ісіндіреді. Ал мөлшері көп болғанда 5-25 минут ішінде адам өледі.

Тапсырма шарттары

Қаланың оңтүстік бөлігінде орналасқан ХОО-ның апат болған жағдайдағы химиялық жұқтыру ошағының қауіптілігін бағалау керек. Көлемі 1300 м³ газголдерде сығылған хлор сақтаулы тұр, ауа температурасы +40 ⁰С. Апат орны нысана аймағының солтүстік жағынан 130 км қашықтықта орналасқан. Әрі қарай 450 м тереңдікте санитарлық қорғау зонасы, оның арғы жағында тұрғын үй кварталдары орналасқан. Газголдерде қысым атмосфералық болады.

Шешуі:

1) «А» шартына байланысты метеошарт – изотермия, жел жылдамдығы 1 м/с, жел бағыты – солтүстікке бағытталған.

2) Формула бойынша Q₀ = d ∙ V_x=0,0008 ∙ 2000 =1,6 т.

3) Формула бойынша (Q_э1 = k₁ ∙ k₃ ∙ k₅ ∙ k₇ ∙ Q_о)

мұндағы k₁ – сақтау шарттарына байланысты болған коэффицент, k₃ - басқа қатты әсер етуші улы заттар (ҚӘЕУЗ) токсодозасына әсерінің қатынасымен анықталатын коэффицент. k₅ - ауаның вертикаль тұрақтылығын ескеретін коэффицент, изотермия = 0,16, конвекция – 0,32, k₇ - ауа температурасының ықпалын ескеретін коэффицент. (сығылған газдар үшін 1-ге тең), Q_о – апат кезіндегі төгілген зат мөлшері.

Q_э1= 1 ∙ 0,04 ∙ 1 ∙ 1,4 ∙ 1,6 = 0,1 тонна

4) 12- кесте бойынша улану аймағының тереңдігін анықтаймыз: Г=1,25 км

5) Тұрғын аудандарындағы улану тереңдігі: 1,25 - 0,2 - 0,3 = 0,75 км.

Осыдан шығатын нәтиже, уланған ауа бұлттары химиялық қауіпті объектінің қызметкерлері мен жұмысшылары үшін және де қала тұрғындарының бір бөлігі үшін 750 м қашықтықтағы тұрғындарға қауіп төндіреді.

5.1 к е с т е - Қарсыластың химиялық авиация қаруын қолданған кездегі, химиялық зақымданған аумақ өлшемдері.

ОВ типі және қолдану тәсілі	Ұшақтар саны мен типі	Қалада, орман массивінде
		Ұшақ буыны	Аумақ ұзындығы (L). км	Аумақ тереңдігі, (L),км
ОВ суаруы Еи-икс	В-52 РВ-ІІІ - Р-4,Р-105-	- В-52 Рв-ІІІ Р-ППА - - Р-4,Р-105-	В-52 РВ-ІІІ - - Р-4,Р-105
Зарин, бомба ату	В-52 В-57 Р-4,Р-105	- В-52 - - Р-4,Р-105	- - В-52 - - В-57 Р-4,Р-105	1,2 2,4 3,6	4,5 4,5 4,5 4,5 4,5 4,5 4,5 4,5 4,5

5.2 к е с т е - № 5 – есеп нұсқаулары

Парамет лер

Қойма өлшемі, м3

Ауа температурасы,0

-40

-40

-40

-40

-40

+40

+40

+40

+40

+40

-40

-40

-40

-40

-40

+40

+40

+40

+40

+40

Апат болған жерден объектіні алып тастау,м

Санитар лық-қорғаулы аумауқ м

Қатты әсер етуші улы заттар (ҚӘЕУЗ)

аммиак

хлорсутегі

цианист сутегі

натрий қышқылы

ангидрид күкірті

күкіртсутегі

хлор

намин этилі

метиламин

үшхлорлы фосфор

амин этилені

хлорциан

метилакриат

тұзды қышқыл

күкірттенген ангидрид

фосген

хлорциан

амин этилені

цианты су

хлорлы фосфор

5.3 к е с т е - Жұқтыру аумағының тереңдігін анықтау үшін қосымша коэффициенттер мен ҚӘЕУЗ сипаттамасы

ҚӘЕУЗ атаулары	ҚӘЕУЗ тығыздығы	Қайнау температурасы,0С	Токсокоз зақымдануы, Л	Қосымша коэффициент өлшемдері
газ	сұйық	К1	К5	К3	К7 ,0С
-40	-20		+20	+40
Аммиак	0,0008	0,681	-33,42		0,18	0,026	0,04	0/0,9	0,3/1	0,3/1	1/1	1,4/1
Хлорлы су	0,0016	1,191	-85,10		0,28	0,037	0,30	0,69/1	0,6/1	0,6/1	1/1	1,3
Хлорлы су	-	0,989	19,52			0,028	0,15	0,1	0,2	0,2	1/1	2,4
Цианты су	-	0,687	25,7	0,2		0,026	3,0				1/1	1,7/1
Нитрилденген қышқыл	-	0,806	77,3	0,75		0,007	0,80	0,04	0,1	0,1	1/1	1,2/1
Күкірттенген ангидрид	0,0029	1,462	-10,1	1,8	0,11	0,099	0,33	0/0,2	0/0,5	0/0,5	1/1	2,7/1
Күкіртсутегі	0,0015	0,964	-00,35	16,1	0,27	0,042	0,03	0,3/1	0,1	0,4	1/1	1,4/1
Фосген	0,0035	1,432	8,2	0,6	0,05	0,061	1,0	0/0,1	0/0,3	0,4		2,9
Хлор	0,0032	1,553	-34,1	0,6	0,18	0,062	1,0	0,001	0,3/1	0,3/1		3,9/1
Хлорцикрин	-	1,658	112,3	0,02		0,002	30,0	0,03	0,1	0,8/1		2,2
Хлорциан	0,0021	1,220	12,6	0,75	0,04	0,048	0,80	0/0	0/0	0/0,7		2,3
Амин этилені	-	0,838	55,0	4,8		0,009	0,15	0,05	0,1	0,6/1		3/1
Хлорлы фосфор	-	1,570	75,3	3,0		0,010	0,2	0,1	0,2	0,3		3/1
Метиламин	0,0014	0,699	-605	1,2*	0,13	0,34	0,5	0/0,3	0/0,7	0/0,6		1,6
Метилакриат	-	0,953	80,2	24**		0,005	0,05	0,1	0,2	0,4		3/1
Тұзды қышқыл (концентрациясыз)0,5/1	-	1,198	-			0,021	0,30		0,1	0,3		1,6
5.3 кестенің жалғасы
Ескерту 1. «2» графадағы газ тәрізді ҚӘЕУЗ тығыздығы атмосфералық қысым кезінде көрсетілген. Атмосфералықтан сыйымдылығынан жақсы қысым, газ тәрізді ҚӘЕУЗ ға графаны қысым өлшеміне кгс/см2 көбейтуімен анықтайды. 2. «10» графада қосымша коэффициент мәндері екінші бетке арналған 3. «5» графадағы токсодоз мәнінің х-мен белгіленгендері D=24хKхПДКр3 осы формуланы есептеумен анықталған. Мұндағы, D-токсодоз, мгхмин/л; ПДКр3-ГОСТ 12.01.005 бойынша жұмыс істейтін ауа аәмағындағы шекті рұқсат етілген концентрациасы, ол 88 мг/л-ге тең. К=5-тітіркендіргіш уларға арналған (*белгіленген), К=9 – барлық уларға арналған, (** белгіленген)

5.4 к е с т е - Қатты әсер ететін улы заттармен зақымданған аймақ тереңдігі, км

Жел жылдамдығы, м/с	Ауа зақымдануындағы ҚӘЕУЗ мөлшері, т
0,1	0,5
	1,25	3,16	4,75	9,18	12,53	19,20	29,56	38,13	52,67	65,73	81,91
	0,84	1,92	2,84	5,35	7,20	10,85	16,44	21,02	28,73	35,35	44,09	87,79
	0,68	1,53	2,17	3,09	5,34	7,96	1,94	15,18	20,59	25,21	21,30	61,47	84,50
	0,59	1,33	1,88	3,28	4,36	6,46	9,62	12,18	16,43	20,05	24,80	48,18	65,92	81,17
	0,59	1,19	1,68	2,91	3,75	5,53	8,19	10,33	13,88	16,89	20,82	40,11	54,67	67,15	83,60
	0,48	1,09	1,53	2,66	3,43	4,88	7,20	9,06	12,14	14,79	18,13	34,07	47,09	56,72	71,70
	0,45	1,00	1,42	2,46	3,17	4,49	6,48	8,14	10,87	13,17	16,17	30,73	41,63	50,93	6,16	96,30
	0,42	0,94	1,33	2,30	2,97	4,20	5,92	7,42	9,90	11,98	14,68	27,75	37,49	45,79	56,70	86,20
	0,40	0,88	1,25	2,17	2,80	3,96	5,60	6,86	9,12	11,03	13,50	27,39	34,24	41,76	51,60	78,30
	0,38	0,84	1,19	2,06	2,66	3,76	5,31	6,50	8,50	10,23	12,54	23,49	31,61	38,50	47,53	71,90
	0,36	0,80	1,13	1,96	2,53	3,58	5,06	6,20	8,01	9,01	11,74	21,91	29,44	35,81	44,15	66,62
	0,34	0,76	1,08	1,88	2,42	3,43	4,85	5,94	7,67	9,07	11,06	20,58	7,01	33,55	41,30	62,20
	0,33	0,74	1,04	1,80	2,37	3,24	4,66	5,70	7,37	8,72	10,48	19,45	26,04	31,62	38,90	58,44
5.4 кестенің жалғасы
	0,32	0,71	1,00	1,74	2,24	3,17	4,49	5,50	7,10	8,40	10,04	18,46	24,59	29,95	36,81	55,20
	0,31	0,69	0,97	1,68	2,17	3,076	4,34	5,31	6,86	8,11	9,70	17,60	23,50	28,48	34,98	52,37
Ескерту: 1. 15 м/с жел жылдамдығынан астам зақымдану аймағына 15 м/с жел жылдамдығын қолдану. 2. 1,0 м/с жел жылдамдығына жетпейтін зақымдану аймағына 1 м/с жел жылдамдығын қолдану.

Есеп

Жұмыстың мақсаты: ірі апаттар мен апат әсерінен болатын ликвидацияларды, құтқарушы жұмыс күшімен қамту, дайындалу бағыттары сияқты басқа да шараларды, техникамен транспортпен қамтуды анықтау.