Текст 87 - IN CATILINAM ORATIO РИМА

1 Quousque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? 2Quam diu etiam furor iste tuus nos eludet? 3 Quem ad finem sese effrenata iactabit audacia? "Nihilne te nocturnum praesidium Palatii, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi, nihil concursus bonorum omnium, nihil hic munitissimus habendi senatus locus, nihil horum ora vultusque moverunt? 5 Patere tua consilia non catilinis? 6 Constrictam iam horum omnium scientia teneri coniurationem tuam non vides? 7Quid proxima, quid superiore nocte egeris, ubi fueris, quos convocaveris, quid consilii ceperis, quem nostrum ignorare arbitraris? 8O tempora! O mores! 9 Senatus haec intellegit, consul videt: hic tamen vivit. 10 Vivit? Immo vero etiam in senatum venit, fit publici consilii particeps, notat et designat oculis ad caedem unumquemque nostrum: 11 nos autem, fortes viri, satis facere rei publici videmur, si istius furorem ac tela vitemus. 12Ad mortem te, Catilina, duci iussu consulis iam pridem oportebat, in te conferri pestem, quam tu in nos iam diu machinaris.

Marcus Tullius Cicero

Текст 88 - LUPUS ET AGNUS

1 Ad riv(um) eundem lupus et agnus venerant,

2 Siti compulsi; superior stabat lupus

3 Longequ(e) inferior agnus. Tunc fauc(e) improba

4 Latr(o) incitatus jurgii caus(am) intulit.

5 «Cur,— inquit,— turbulentam fecisti mihi

6 Aquam bibenti?» Laniger contra timens:

7 «Qui possum, quaeso, facere, quod quereris, lupe?

8 Ab te decurrit ad meos haustus liquor».

9 Repulsus ille veritatis viribus:

10 «Ant(e) hos sex menses mal(e), — ait,— dixisti mihi».

11 Respondit agnus: «Equidem natus non eram».

12 «Pater, hercle, tum tuus,— inquit,— male dixit mihi».

13 Atqu(e) ita correptum lacerat injusta nece.

14 Haec propter illos scripta (e)st homines fabula,

15 Qui fictis causis innocentes opprimunt.

Phaedrus

КОММЕНТАРИЙ

Стихотворный размер — ямбический триметр (сенарий).

1 vénérant — PPF ind. act. от venia,

1 eundem — асе. sing. (муж. род) от idem.

2 compulsi — РРР (nom. pl.) от compellere 3.

4 incitatus — РРР (nom. sing.) от incitare.

6 laniger (поэт.) — «ягненок».

7 qui — в данном случае «как».

7 quaeso — «пожалуйста»; «прошу прощения».

7 quod — асc. sing. neutrum от qui, quae, quod.

7 quererìs; queror — отлож. гл.

9 repulsus — PPF (nom. sing.) от repellere 3.

10 hos — асc. pl. (муж. род) от hic.

11 natus non eram — PPF ind. отлож. гл. nascor.

12 hercle — «ей-богу!» (букв. «клянусь Геркулесом!»).

13 correptum — РРР (асc. sing.) от compio 3.

14 scripta est — perf. ind. pass. от scribere.

Текст 89 - METAMORPHOSES

1 In nova fert animus || mutatas dicere formas

2 Corpora. Di, coeptis ||— nam vos mutatis et illas —

3 Aspirate meis, || primaqu(e) ab origine mundi

4 Ad mea perpetuum || deducite tempora carmen.

5 Pyramus et Thisbe, || juvenum pulcherrimus alter,

5 Altera, quas oriens || habuit, praelata puellis,

7 Contiguas tenuere | domos, ubi dicitur altam,

8 Coctilibus muris || cinxisse Semiramis urbem.

Publius Ovidius Naso

Текст 90 - VULPES ET UVA

1 Fame coacta vulpes alt(a) in vinea

2 Uv(am) appetebat summis saliens viribus.

3 Quam tanger(e) ut non potuit, discedens ait:

4 «Non dum matura (e)st, nol(o) acerbam sumere».

5 Qui, facer(e) quae non possunt, verbis elevant,

6 Adscriber(e) hoc debebunt exemplum sibi,

Phaedrus

КОММЕНТАРИЙ

Стихотворный размер — дактилический гекзаметр.

1 Порядок слов для перевода: Animus fert [me] dicere (= canere) formas, mutatas in nova corpora.

2 corpora; corpus — «образ, форма, вид».

2 illas — подразум. formas.

3 primaque ab origine mundi; prima origo mundi — «самое начало (возникновение) мира».

3 meis согласуется с coeptis.

7 tenuere = tenuerunt.

8 Имеется в виду Вавилон, основанный, по преданию, царицей Семирамидой.

РУССКИЕ ПЕРЕВОДЫ

Мы уже сказали, что переводы неосуществи­мы, потому что главная прелесть художест­венного произведения в его неповторимости. Как же может повторить ее перевод?

Борис Пастернак

При составлении настоящего раздела хрестоматии мы умышленно решили не приводить переводы/подстрочники всех оригинальных текстов из «латинской» части. В противном случае учебный пафос нашего издания был бы снижен.

Для оригиналов мы старались подыскивать литературные или традиционные переводы,— в особенности, если это было возможно, переводы разных авторов. Само слово «перевод» в некоторых таких случаях явно недостаточно для того, чтобы обозначить самостоя­тельную ценность прекрасных русских переложений.

Некоторые тексты, напротив, подобраны с таким расчетом, чтобы из их сравнения с оригиналами были очевидны неточности и даже ошибки переводчика. Семинарский анализ таких «интер­претаций» порой не менее полезен, чем изучение переводческих шедевров.

При чтении канонических переводов литургических текстов (будь то современный русский или церковнославянский язык) следует всегда держать в уме, что они были выполнены по греческому оригиналу и что сама русская Библия лишь в очень условной мере может рассматриваться в отдельных своих частях как аналог Вульгаты. Естественно, что в тех случаях, когда мы даем Синодальный перевод, мы не изменяем в нем ни слова. Принимая во внимание учебный и справочный характер хрестоматии, мы намеренно не комментируем разночтения Вульгаты и Библии. Анализ этих разночтений может составить основу для увлекательного семинарского обсуждения.

В отдельных случаях мы даем собственные русские переводы хрестоматийных текстов. Их появление вызвано единственной целью — дать подспорье музыкантам (например, дирижерам-хоровикам), слишком занятым для того, чтобы переводить с латыни самостоятельно. Что же касается учащейся публики, то мы уверены, что нашим далеким от совершенства переводам толковый студент всегда предпочтет безупречную красоту оригинала.

ABSOLVE DOMINE

Перевод Р. Поспеловой

Избави, Господи, души всех праведников усопших

От всяких пут греховных.

И по милости твоей

Пусть удостоятся они избегнуть суда воздаяния

И насладиться блаженством вечного света.

ALMA REDEMPTORIS MATER

Перевод С. Лебедева

Матерь-кормилица Искупителя,

охраняющая приветные врата небесные,

Звезда путеводная, поспеши на помощь

падшему народу, который жаждет подняться.

Ты, родившая к изумлению природы

собственного Святого Родителя,

Дева вечно девственная,

принявшая из уст Гавриила ту благую весть,

Смилуйся над грешными!

Наши рекомендации