Текст 29 - VENI, SANCTE SPIRITUS

1 Veni, Sancte Spiritus,

2 Et emitte caelitus

3 Lucis tuae radium.

4 Veni pater pauperum,

5 Veni dator munerum,

6 Veni lumen cordium.

7 Consolator optime,

8 Dulcis hospes animae,

9 Dulce refrigerium.

10 In labore requies,

11 In aestu temperies,

12 In fletu solatium.

13 O lux beatissima,

14 Reple cordis intima

15 Tuorum fidelium.

16 Sine tuo numine,

17 Nihil est in homine,

18 Nihil est innoxium.

19 Lava quod est sordidum,

20 Riga quod est aridum,

21 Sana quod est saucium.

22 Flecte quod est rigidum,

23 Fove quod est frigidum,

24 Rege quod est devium.

25 Da tuis fidelibus,

26 In te confidentibus,

27 Sacrum septenarium.

28 Da virtutis meritum,

29 Da salutis exitum,

30 Da perenne gaudium.

Stephan Lanston (†1228)

Текст 30

VICTIMAE PASCHALI LAUDES

1 Victimae paschali laudes immolent Christiani.

2 Agnus redemit oves,

3 Christus innocens Patri reconciliavit peccatores.

4 Mors et vita duello conflixere mirando.

5 Dux vitae mortuus regnat vivus.

6 Dic nobis Maria, quid vidisti in via?

7 «Sepulcrum Christi viventis

8 Et gloriam vidi resurgentis,

9 Angelicos testes, sudarium et vestes».

10 Surrexit Christus, spes mea,

11 Praecedet suos in Galilaeam.

12 Scimus Christum surrexisse a mortuis vere.

13 Tu nobis, victor Rex, miserere!

Vipo (ca. 995 - ca. 1050)

КОММЕНТАРИЙ

1 immolent — praes. conjct. act.; laudes immolare — «запевать хвалебные песни».

4 conflixere = conflixerunt.

9 sudarium — головной платок Иисуса, лежавший рядом с одеждами (в секвенции — vestes, в Вульгате — linteamina)в его пустом гробе: «Вслед за ним приходит Симон Петр, и входит во гроб, и видит одни пелены лежащие и плат, который был на главе Его, не с пеленами лежащий, но особо свитый на другом месте» (Ин 20:6—7).

12 surrexisse = resurrexisse (здесь).

HYMNI. Тексты 31-36

Текст 31 - AVE MARIS STELLA

1 Ave maris stella,

2 Dei mater alma,

3 Atque semper Virgo,

4 Felix caeli porta.

5 Summens illud Ave,

6 Gabrielis ore,

7 Funda nos in pace,

8 Mutans Hevae nomen.

9 Solve vincla reis,

10 Profer lumen caecis,

11 Mala nostra pelle,

12 Bona cuncta posce.

13 Monstra te esse matrem,

14 Sumat per te preces,

15 Qui pro nobis natus,

16 Tulit esse tuus.

17 Virgo singularis,

18 Inter omnes mitis,

19 Nos culpis solutos,

20 Mites fas et castos.

21 Vitam praesta puram,

22 Iter para tutum,

23 Ut videntes Jesum

24 Semper collaetemur.

25 Sit laus Deo Patri,

26 Summo Christo decus,

27 Spiritui Sancto

28 Tribus honor unus.

29 Amen.

КОММЕНТАРИЙ

8 Heva — Ева.

Текст 32 - AVE VERUM CORPUS (по В. А. Моцарту)

1 Ave verum corpus

2Natum de Maria Virgine:

3 Vere passum, immolatum

4 In cruce pro homine:

5 Cujus latus perforatum

6 Unda fluxit et sanguine:

7 Esto nobis praegustatum

8 In mortis examine.

КОММЕНТАРИЙ

4 В изданиях часто неверно nomine вместо homine.

6 Вместо unda fluxit встречается вариант fluxit aqua.

8 Встречается с перестановкой слов: mortis in examine.

Текст 33 - PANGE, LINGUA

1 Pange, lingua, gloriosi

2 Corporis mysterium,

3 Sanguinisque pretiosi,

4 Quem in mundi pretium

5 Fructus ventris generosi

6 Rex effudit gentium.

7 Nobis datus, nobis natus

8 Ex intacta Virgine,

9 Et in mundo conversatus,

10 Sparso verbi semine, 11 Sui moras incolatus

12 Miro clausit ordine.

13 In supremae nocte coenae

14 Recumbens cum fratribus,

15 Observata lege plene

16 Cibis in legalibus,

17 Cibum turbae duodenae

18 Se dat suis manibus.

19 Verbum caro panem verum

20 Verbo carnem efficit,

21 Fitque sanguis Christi merum,

22 Et, si sensus deficit,

23 Ad firmandum cor sincerum

24 Sola fides sufficit.

25 Tantum ergo sacramentum

26 Veneremur cernui.

27 Et antiquum documentum

28 Novo cedat ritui.

29 Praestet fides supplementum

30 Sensuum defectui.

31 Genitori, Genitoque

32 Laus et jubilatio,

33 Salus, honor, virtus quoque

34 Sit et benedictio.

35 Procedenti ab utroque

36 Compar sit laudatio.

Текст 34

ТЕ DEUM

1 Те Deum laudamus,

te Dominum confitemur*.

2 Те aeternum Patrem omnis terra veneratur.

3 Tibi omnes angeli,

tibi caeli et universae potestates,

4 Tibi cherubim et seraphim incessabili voce proclamant:

5 Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus Sabaoth.

6 Pleni sunt coeli et terra majestatis gloriae tuae.

7 Те gloriosus Apostolorum chorus,

8 Те Prophetarum laudabilis numeras,

9 Те Martyrum candidatus laudat exercitus.

10 Те per orbem terraram sancta confitetur ecclesia,

11 Patrem immensae majestatis,

12Venerandum tuum verum et unicum Filium,

13 Sanctum quoque Paraclitum Spiritum.

14 Tu, Rex gloriae, Christe.

15 Tu Patris sempiternus es Filius.

16 Tu ad liberandum suscepturus hominem, non horruisti Virginis uterum.

17 Tu, devicto mortis aculeo, aperuisti credentibus regna caelorum.

18 Tu ad dexteram Dei sedes, in gloria Patris.

19 Judex crederis esse venturus.

20 Те ergo quaesumus, tuis famulis subveni, quos pretioso sanguine redemisti.

* Деление на строки в соответствии со строчными каденциями в текстомузыкальной форме (ср. Graduale triplex, 838-839).

21 Aeterna fac

cum sanctis tuis in gloria numerari.

22 Salvum fac populum tuum Domine et benedic haereditati tuae.

23 Et rege eos,

et extolle illos usque in aeternum.

24 Per singulos dies benedicimus te.

25 Et laudamus nomen tuum in saeculum, et in saeculum saeculi.

26 Dignare, Domine, die isto sine peccato nos custodire.

27 Miserere nostri, Domine, miserere nostri.

28 Fiat misericordia tua Domine super nos, quemadmodum speravimus in te.

29 In te Domine speravi:

non confundar in aeternum.

КОММЕНТАРИЙ

Гимническое хвалебное песнопение во славу Господа, исполняемое (согласно римскому бревиарию) по вокресеньям и праздникам в период Адвента и поста, а также в пасхальный период в конце утрени (matitunum) после последнего респонсория (средневековая практика) или вместо него (современная практика). Завершая в эти дни ночной оффиций (с VI в., по свидетельствам монастырских уставов), Те Deum представлял собой кульминационную точку, своего рода «заключи­тельный аккорд» всей службы.

В дальнейшем песнопение также использовалось для церковных процессий, при посвящении в епископы и в качестве заключительного раздела литургической драмы.

Помимо основной культовой функции Те Deum со временем оформилась его другая функция, связанная со светской областью применения. Уже в 869 г. исполнение Те Deum упоминается в связи с коронацией Карла II в источниках каролингской эпохи (MGG, Bd 13, 164). Те Deum постепенно начинает выполнять функцию благодар­ственного гимна Господу и исполняется по случаю важных полити­ческих событий, таких, как заключение мира, военные победы, коро­нации, встречи и бракосочетания царственных особ, приближаясь к праздничной кантате или оратории. Так, два Те Deum Генделя (1713 и 1743) написаны в честь военных побед английского оружия. По заказу Екатерины II Дж. Сарти написал в 1789 г. Те Deum для хора, оркестра, колоколов и пушечных залпов в честь победы Г. Потемкина в битве при Очакове.

Первая наиболее полная запись текста Те Deum содержится в рукописи ирландско-кельтского происхождения, в т. наз. Бангорском антифонарии (ок. 690). Ныне эта рукопись хранится в Миланской Амвросианской библиотеке. Легенда приписывает сочинение текста Те Deum отцам церкви св. Амвросию и св. Августину в качестве импро­визационной молитвы к крещению св. Августина. Отсюда его другое название — Амвросианский гимн. Вопрос об авторстве остается открытым, хотя последняя часть (со стиха 22), представляя подборку цитат из Псалтири, явно имеет вторичный характер.

Текст состоит из 29 стихов и делится на три раздела. При этом первые два составляют главную часть (свободно сочиненная проза), а тре­тий — заключительную (цитаты из псалмов).

1-й раздел (1-13) — хвала Св. Троице. Начальные 10 стихов восхваляют Бога Отца. В стихах 5—6 цитируется Sanctus мессы. Различие касается только последних слов стиха 6:

Те Deum Mecca
Pleni sunt coeli et terra majestatis gloriae tuae. Pleni sunt coeli et terra gloria tua.

Стихи 11—13 — особая форма доксологии.

2-й раздел (14—21), Tu, rex gloriae, Christe,— т. наз. христологический, т. е. во славу Христа. Последние два стиха (20-21, Те ergo quaesumus) — молитва, обращенная к нему. Стихи 22—23 (Salvum fac) занимают промежуточное и как бы связующее положение: с одной стороны, они завершают предшествующую молитву, с другой — они уже заимствуют свой текст из Псалтири (Пс 27:9), относясь по этому признаку к третьей, заключительной части всей текстовой композиции. Таким образом, стихи 1—23 или, вернее, 1—21 образуют единое целое, которое считается главной частью Те Deum, относительно которой рукописные источники согласуются между собой. Кроме того, эта часть содержит явные параллели с мессой. Более того, считается даже, что она представляет собой префацию, Sanctus и последующую молитву в старолатинской мессе на Пасхальную Всенощную из испаногалликанской литургической сферы (MGG, ibidem, 165). В связи с этим Те Deum рассматривают как жанр близкий или параллельный мессе на раннем этапе развития (возник до середины IV в.). Исследователи отмечают сходстве главной части Те Deum с формулами галликанской и мозарабской литургий.

3-й, заключительный раздел (22-29), как уже говорилось, образует ряд псалмовых стихов, расположение и количество которых варьируется в рукописях (за исключением стихов 22—23, о которых шла речь выше). В целом стихи 24-29 заимствованы из Псалмов (144:2; 122:3; 32:22; 30:2; 70:1). Стих 24 (Реr singulos dies) может свидетельствовать о ежедневном исполнении этих стихов.

Текст 35

UT QUEANT LAXIS

1 Ut queant laxis resonare fibris

2Mira gestorum famuli tuorum,

3 Solve polluti labii reatum,

4 Sancte Johannes.

5 Nuntius celso veniens Olympo,

6 Те patri magnum fore nasciturum,

7 Nomen, et vitae seriem gerendae

8 Ordine promit.

9 Ille promissi dubius superni,

10 Perdidit promptae modulos loquelae:

11 Sed reformasti genitus peremptae

12 Organa vocis.

13 Ventris obstruso recubans cubili,

14 Senseras regem thalamo manentem:

15 Hunc parens nati meritis uterque

16 Abdita pandit.

17 Gloria Patri, genitaeque Proli,

18 Et tibi compar utriusque semper,

19 Spiritus alme, Deus unus, omni

20 Tempore saecli. Amen.

КОММЕНТАРИЙ

Гимн Ut queant laxis прославился тем, что начальные слоги строк и полустрочий первой строфы (ut, re, mi, fa, sol, la) использовал Гвидо Аретинский для обозначения ступеней своей гексахордовой системы. См. текст 78.

Текст 36

VENI, CREATOR SPIRITUS

1 Veni, creator Spiritus,

2 Mentes tuorum visita,

3 Imple superna gratia

4 Quae tu creasti, pectora.

5 Qui diceris Paraclitus,

6 Donum Dei altissimi,

7 Fons vivus, ignis, caritas

8 Et spiritalis unctio.

9 Tu septiformis munere,

10 Dextrae Dei tu digitus,

11 Tu rite promissum Patris,

12 Sermone ditans guttura.

13 Accende lumen sensibus,

14 Infunde amorem cordibus,

15 Infirma nostri corporis

16 Virtute firmans perpeti.

17 Hostem repellas longius

18 Pacemque dones protinus,

19 Ductore sic te praevio

20 Vitemus omne noxium.

21 Per te sciamus da Patrem,

22 Noscamus atque Filium,

23 Те utriusque Spiritum

24 Credamus omni tempore.

25 Amen.

Rabanus Maurus (?)

КОММЕНТАРИЙ

Малер в первой части Восьмой симфонии меняет местами строки 13-14 и 15-16, строки 9-10 ставит после строфы 17—20, а строки 11—12 вовсе опускает.

10 dextrae Dei tu digitus; у Малера: digitus paternae dexterae.

20 vitemus omne noxium; у Малера: vitemus omne pessimum. В конце гимна Малер добавляет еще одну строфу:

Da gaudiorum praemia, Da gratiarum munera, Dissolve litis vincula, Adstringe pacis foedera.

Наши рекомендации