Нды зерттеудің зертханалық әдістері
Құрамындағы ылғалды органолептикалық бағаның күмәнді жағдайларында өткізеді және оны (10 г) ұн ілмегін кептіру шкафында 130оС температурада 40 минут ағымында құрғату арқылы жүшеге асырады. Ұнның құрамындағы ылғалдығы 15 %-дан аспауы керек.
Қоймалық зиянкестермен зақымдалуын кем дегенде 500 г ұнды тесіктері 1,5 мм-ден аспайтын елек арқылы елеп анықтайды. Електе кене, қоңыз, күйе және басқа да зиянкестер, сонымен қатар кеміргіштердің тезектері табылған жағдайда, ұнды сатуға рұқсат етілмейді.
Металл қоспаларын анықтау үшін ұнның сынамасын жұқа қабатпен қағазға немесе шыныға төсеп, үстінен әртүрлі бағытта магнитпен өткізеді. Әрбір операция алдында ұнды араластырып, қайтадан жұқа қабат етіп, тегістейді. Жиналған металл қоспаларды сараптау таразыларында өлшейді.
Күйе мен бөгде қоспаларды анықтау үшін таза құрғақ шыны түтікшеге 1 г ұнды салып, үстіне 6-8 мл хлороформ (салыстырмалы салмағы 1,48) құйып, шыны түтікті тығынмен жауып, араластырып, 30 минутқа тұндырады. Қара бөлік түріндегі құм, минералды қоспалар шыны түтіктің түбіне тұнады. Өсімдік тұқымы, күйе мен кебек жоғарғы жағында қалады. Соң шыны түтікке 3-4 мл 95 % этил спиртін құйып, тағы араластырады. Арам өсімдік дәндерінің бөліктері кебекпен бірге түбіне тнады, ал күйе сұйықтықтың жоғарғы бөлігінде қалады. Шыны түтікке 2 % күкірт қышқылының уш тамшысын тамызған соң, күйенің қара бөліктері қызғылт күлгін сақиналармен көмкеріледі.
Күйені Зинин - Гофлшн әдісімен анықтау үшін 10 г ұнды 20 мл күкірт эфирінде жібітеді. Қоспаны араластырып, 6 сағатқа тұндырады, соң оны сүзіп, сүзіндіге 10 % көмірқышқыл содасының ерітіндісінен 1 мл қосып, тағы да араслатырып, тұндырады. Ұнның құрамында күйе болған жағдайда сүзінді күлгін түске боялады. Бұл әдіспен ұнның құрамында 0,05 пайызға күйе болған жағдайда анықтауға болады.
Ұнның құрамындағы күйелер 0,05 %-дан, кекіре немесе біте 0,04 %-дан, ал күйемен бәрі бірге 0,05 пайздын, қарамық 0,1 %-дан аспауы керек.
Жарма органолептикалық бағасы бойынша таза, құрғақ (ылғалдығы 15,5 %-дан аспауы керек), аталған жарманың түріне тән біркелкі түсті, көгермеген және зең баспаған, қоймалық зиянкестермен зақымдалмаған, кеміргіштердің қиларымен ластанбаған, өзгеше дәмсіз, запырансын, қышқылсыз және құм, улы өсімдік дәндерінің, металлдың қоспасынсыз болуы керек. Осы талаптарға сайкелмейтін жарманы сатуға рұқсат етілмейді.
Жармадағы бөгде қоспалардың болуын 25 г жарманы шыны үстінде лупамен қарап, пинцетпен теру арқылы анықтайды. Қоймалық зиянкестерді табу үшін 1 кг жарманы сәйкес електен шыныға елеп, лупамен қарайды. Ылғалдықты анықтау үшін 30 г жарманы зертханалық диірменде ұнтап 5 г ілмекпен іліп қояды. Ілмектің құрғағандағы оның құрамындағы ылғалды әдіс бойынша анықтайды.
Астыққырмандабастырылып, құрғатылғаннан кейін, ал жүгері собықтарымен саудаға рұқсат етіледі. Астық тектес өсімдіктерді және жүгеріні сараптау барысында олардың сыртқы көрінісін және партиядағы біркелкілігін, тазалығын, арам және астық қоспаларының болуын, түсін, жалтырын, иісі мен дәмін анықтайды.
Түсі мен жалтыры зерттелетін дәнді дақылдардың қасиеттеріне сәйкес болуы керек. Астықтың түсі мен жалтырына аса мән беріледі, ол үшін қара қағазға немесе матаға 100-150 г астықты сеуіп, күндізгі жарықта зерттейді.
Иісін тұтас немесе ұнтақталған күйінде анықтайды. Астықтың аз ғана бөлігін алақанға салып, деммен қыздырады. Иісті күшейту үшін астықты стақанға салып, ыстық су (60-70оС) құйып, шынымен жауып 2-3 минутқа қалдырады, соң суын төгіп, иісін анықтайды. Дәл сондай мақсатта астықты торға салып, қайнап жатқан судың үстіне 2-3 минут ұстайды.
Астықтың дәмін 2 г таза астықты шайнау арқылы анықтайды, бірнеше минуттан кейін астықтың өзіне тән дәмі байқалады. Әрбір анықтау алдында ауызды сумен мұқият шаю керек.
Ластанған (дән түріндегі арамшөп қоспалары және бөліктері, сабақтарының қалдықтары, т.б.), өздігінен қыздырылған (қара қоңыр түстен қызыл күңгірт реңкке боялады), көгерген, қышқыл немесе шіріген иісі мен дәмі бар астықтарды сатуға рұқсат етілмейді.
Зертханалық зерттеуді ылғалдығы көп болған және астық күйелерін, металл және минералды қоспаларды жою үшін өткізеді.
Ылғалдықты анықтау үшін ұнтақталғаг астықтың ілмегін кептіру шкафында 130оС температурады 40 минут ағымында құрғатады. Ол үшін шамамен 30 г астықты ұнтап, техникалық таразыда өлшеп, оларды 5 г-нан тең бөліп, құрғатады. Құрғаған соң әрбір ілмек ортақ қабылданған формула бойынша жеке өлшенеді. Екі анықталған шаманың ортасы 0,1 пайызға дейін анықталатын астықтың ылғалдығы болып есептеледі. Базарларда құрамындағы ылғалдығы 18 %-дан аспайтын астықтарды сатуға рұқсат етіледі.
Астық құрамындағы қара күйелерді анықтау. Сынамадан 20 г астық ілмегін алып, астықтағы қара күйелерді іріктеп, өлшеп, 0,1 пайызға дейінгі олардың нақтылығын анықтайды.
Базарда картоп және жүгерінің крахмалын сатуға рұқсат етіледі. Крахмалдың түсі ақ, кейде сұрғылт реңкі болады. Сыртқы көрінісін қарау барысында оның механикалық зақымдалуына немесе бұрмалануына (ұнмен, бормен) назар аударылады.
Крахмалдың иісін анықтау үшін алақанға бір уыс салып, деммен қыздырып байқайды, күдік туған жағдайда ұнды зерттегендей етіп, сынама өткізеді.
Дәмі қыртылдақтығын крахмалдың аз ғана бөлігін шайнау арқылы анықтайды. Крахмалдың өзгеше иісі мен дәмі болмауы керек, шайнаған кезде өзге жармалардың дәмі сезілмеуі керек.
Зертханалық зерттеу
Крахмалдың ылғалдығын ұнның ылғалдығын анықтағандай етіп анықтайды. Картоп крахмалының құрамында 20 %-дан аспайтын, ал жүгері крахмалында 1-3 %-дан аспайтын су болуы керек.
Қышқылдығын анықтау үшін шыны түтікшеге 20 г крахмалды салып, оны 100 мл тазартылған сумен ерітеді, фенолфталеин ерітіндісінің 5-8 тамшысын қосып, қызғылт түске дейін 1 н титрлейді. Крахмалдың қышқылдығын градуспен көрсетеді, ол үшін титрлеуге кеткен сілтінің 1 н ерітіндісінің миллилитрін 5-ке көбейтеді. Титрлеу кезінде 0,1 н ерітіндімен сілті миллилитрінің мөлшерін 0,5-ке көбейтеді. Картоп крахмалы үшін қышқылдық 20оС-тан, ал жүгері крахмалы үшін 25оС-тан аспауы керек.
Талқан құрғақ (ылғалдығы 10 %-дан аспауы керек), ақшыл ашықсары түсті, өзіне тән иісі мен дәмі болуы керек. Талқанда ащы немесе қышқыл өзгеше дәм, көгерген, зең және басқа да иістер, арамшөп және зиянды қоспалар болған жағдайда оны сатуға рұқсат етілмейді.
Қара бидай ашытқысы құрғақ (ылғалдығы 10 %-дан аспауы керек), қоңыр қызыл түсті немесе сұр түсті, бөгде қоспаларсыз, ерекше хош иісті және ащы немесе күйіксіз, қара нанның қышқыл - тәтті дәмі болуы керек.